Árið 2015 var lengd framhaldsskólanáms á Íslandi stytt um eitt ár með þjöppun á námskrá. Í rannsókn hagfræðideildar Háskóla Íslands kom fram að nemendur sem fóru í gegnum þriggja ára framhaldsskólanám gekk verr í háskóla en þeir sem komu úr fjögurra ára framhaldsskólanámi. Í rannsókninni voru meðal annars bornar saman einkunnir nemenda sem útskrifuðust úr þriggja og fjögurra ára framhaldsskólanáminu skólaárið 2018/2019 og haustið eftir. Rannsóknin var gerð til að reyna að mæla áhrif fjölda ára í framhaldsskóla á árangur nemenda á fyrsta ári í háskóla.

„Við komumst að þeirri niðurstöðu að stytting framhaldsskóla, úr fjórum árum í þrjú, leiddi til þess að háskólanemar á fyrsta ári ljúka færri einingum, fá lægri meðaleinkunn í loknum áföngum og er hættara við brottfalli. Niðurstöður benda til þess að áhrifin skýrist að hluta til af aldri við innritun í háskóla. Þetta á sérstaklega við um konur á meðan karlar verða fyrir skaðlegum áhrifum, jafnvel þó aldur sé tekinn með í reikninginn,“ sagði Gylfi Zoega, prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands í myndbandi um rannsóknina. 

Heimildin ræddi við sex menntaskólanema, þau Magnús Birni Þórisson, Ísold Sturludóttur Hamar og Gunnar Bjart Huginsson nemendur við Menntaskólann í Reykjavík (MR), Bjargeyju Axelsdóttur, Svanbjörn Orra Thoroddsen og Valgerði Birnu Magnúsdóttur, nemendur við Menntaskólann í Hamrahlíð (MH). Eru þau öll á þriðja ári í menntaskóla nema Valgerður, hún er á öðru ári og hyggst ljúka náminu á fjórum árum.

Nemendurnir voru sammála um að vilja lengja menntaskólann aftur í fjögur ár. Þau telja að það muni um þetta auka ár fyrir þeirra félagslega þroska. Þau vilja fá að vera börn og nemendur í vernduðu umhverfi lengur. Með samþjöppun námsins telja þau að það sé búið að skera mikið af kjarnanáminu niður. 

„Maður er að drífa sig svo mikið að ná að gera allt sem manni langar að gera. Síðan er maður að drukkna í námi við hliðin á því líka. Mér finnst við bara nýbyrjuð og við erum bara að fara eftir nokkrar vikur,“ sagði Ísold.

Upplifa að námið sé samanþjappað

„Mín tilfinning er að námið sé svolítið samanþjappað,“ sagði Gunnar, nemandi í MR. Sagði hann að flestir sem hann þekkir myndu vilja vera auka ár í menntaskóla.

Bjargey, nemandi í MH, sagði að þrátt fyrir að hafa aldrei fallið í áfanga og að hún sé búin að taka auka einingar, væri hún þrátt fyrir það tæp á að ná áfangafjöldanum sem þarf ljúka fyrir útskrift. Svanbjörn tók hraðferð í nokkrum áföngum og komst þannig hraðar í gegnum námið. „Ef ég væri ekki búinn með þessar einingar á fyrst ári, að þá væri þetta alveg stress.“ Valgerður ætlar að ljúka náminu á fjórum árum. „Það er svo gott að hafa þetta auka ár í menntaskóla til að finna hvað mann langar til að gera.“

Vilja vera lengur í vernduðu umhverfi

Samrómur var á milli nemendanna að lítið sé um að nemendur ætli beint í háskólanám að stúdentsprófi loknu. Þau upplifa að fáir séu komnir á það stig að vita hvað þau vilja gera eða læra.

„Mér finnst ég engan vegin nógu stór til að vera að ákveða hvað ég vil mennta mig í. Að fá að vera í vernduðu umhverfi eitt ár í viðbót væri geggjað, en það er ekki staðan,“ sagði Ísold, nemandi í MR. Hún ætlar að taka sér árs pásu áður en hún fer í háskóla. 

Nemendurnir í MR töldu sig öll vel undirbúin fyrir háskólanum þegar að því kemur. Ísold sagði námið í MR hafa orðið viðráðanlegra með árunum „Fyrsta árið var mjög mikil brekka og það verður það örugglega líka í háskóla. En þá veit maður bara að maður getur komist yfir þá brekku og gengið vel.“ 

Bjargey, nemandi í MH, upplifði pressu um að hún þyrfti að ljúka framhaldsskólanáminu á þremur árum. Valgerður sagði að hún viti ekki hvað hún vilji gera eftir stúdentinn. „Þá er svo gott að hafa þessi fjögur ár til að ákveða og prófa allskonar. Í staðinn fyrir að fara í eitthvað í háskólanum, hætta og fara að vinna þegar ég gæti verið að læra og þroskast. Auðvitað er mikill þroski sem hægt er að ná utan menntaskóla en svo er það líka félagsþroskinn þegar þú tekur þátt í nemendafélaginu.“

Lífið utan skólans

Samkvæmt nemendunum er lykillinn að velgengni í menntaskóla gott skipulag. Þannig hafa þau tíma til að gera aðra hluti en bara læra. 

Nemendurnir við MH svöruðu öll játandi þegar þau voru spurð hvort að námið hefði áhrif á hvað þau geti leyft sér að gera í frítíma sínum. „Ég veit um marga sem að eru í basli með að ná einingafjölda og eru í mjög mörgum áföngum og hafa ekki tíma til að taka þátt í hlutum fyrir utan skólann,“ sagði Svanbjörn. „Það koma tímabil þar sem hefur verið mjög mikið að gera, þannig maður nær ekki að hugsa um neitt mikið annað en skólann.“

Sögðu þau að nemendur geta lent í basli ef þau taka þátt í félagslífinu eina önnina. Þurfa nemendurnir að bæta upp fyrir það seinna í náminu með því að fylla upp í meira en heila stundatöflu. 

Ísold, nemandi í MR, sagði að „maður verður bara að forgangsraða því hvort maður vilji vera „all in“ í náminu alltaf eða gefa sér smá breik stundum.“

Nemendurnir í MR sögðu að það sé erfitt að vera afburðanemandi og taka þátt í félagslífinu þar sem álagið er töluvert. „Maður verður bara að fórna. Verður bara að ákveða hvort þú viljir vera afbragðs nemandi eða aðeins slakari og fyrir vikið ná að sinna félagslífi og lífi utan skólans,“ sagði Magnús.

Þykir þeim það mikill kostur í bekkjakerfinu að upplifa sig ekki vera að missa af einhverju. Sé það vegna þess að þegar þau sjálf þurfa að læra fyrir próf, séu vinir þeirra í bekknum að gera slíkt hið sama. 

Þykir stytting námsins vera vanhugsuð ákvörðun

Gunnari þykir „þessi ákvörðun sem stjórnvöld tóku á sínum tíma vera vanhugsuð og ekki tekin með heildarsýn.“ Ísold tók undir það og sagði þetta vera ákvörðun sem var ekki tekin með hagsmunum nemendanna í fyrirrúmi. „Það hefur líka verið lítil eftirfylgni eftir þessu. Þeir taka þessa ákvörðun, sem ég tel hafa verið röng ákvörðun og svo hefur þessu ekkert verið fylgt eftir,“ segir Magnús.

Nemendurnir í Menntaskólanum við Hamrahlíð sögðu að að framboð til nemendafélagsins í MH hafi minnkað til muna. Telja þau að það eigi ekki að vera svona erfitt fyrir nemendur að taka þátt í félagslífinu í skólanum. Þau sögðu að í skólanum sé stór hópur nemenda sem hugsi bara um námið og skilji félagslífið alveg eftir. 

Komu þau með dæmi um nemendur sem tóku auka einingar í öðrum menntaskólum til að útskrifast á þremur árum. „Þetta er eiginlega ómögulegt ef fólk hefur ekki tekið auka áfanga í grunnskóla eða tekur einhvers konar hraðferð,“ sagði Svanbjörn.

Mögulegar lausnir

Spurð hvort þau séu með tillögu að lausn sagði Valgerður „stytta grunnskólann frekar. Ef það er svona mikið vesen að finna leikskólastarfsfólk væri hægt að færa grunnskólann einu ári fyrr ef hann virkilega verður að vera tíu ár. Þá byrjar þú í menntaskóla einu ári fyrr líka en hefur þessi fjögur mótunar ár.“

Svanbjörn lagði til að hafa menntaskólann fjögur ár en leyfa fólki að velja hvort það útskrifist fyrr, líka í bekkjakerfi.

Gunnar, nemandi í MR, sagði að „auðvitað væri hægt að prófa að stytta grunnskóla um eitt ár og hafa framhaldsskólann fjögur ár. Hvort að það myndi virka veit ég ekkert um.“

„Málið er að stór minni hluti nemenda er með kosningarétt. Þá er ekki hægt að kjósa fólkið sem tekur ákvarðanirnar varðandi þeirra nám,“ sagði Ísold. 

„Ég myndi skilja ef þessi ákvörðun hefði verið tekin ef að menntaskóli gengi bara út á námið. En hann gerir það ekki. Fyrir mig er stór hluti af þessu félagslegi þátturinn líka. Mér finnst ég nýbyrjuð núna, á seinustu önninni minni, að eignast góða vini og þá eru þetta ekki bara menntaskóla vinir mínir. Þetta eru bara vinir mínir. Síðan er maður bara að fara eftir smá,“ segir Ísold.