Við höfum nú orðið fengið staðfest að enn eitt langt tímabil jarðskorpuhreyfinga og eldvirkni er hafið á Reykjanesskaga. Mikil óvissa er um lengd þess, hvar, hvernig, hvenær og í hvaða mæli sprungu-/eldstöðvakerfin bregðast við. Þekking á fyrri virknistímabilum í þúsundir ára og rannsóknir síðustu sex til sjö áratuga upplýsa þó um ýmsa þætti jarðvirkninnar. Búast má við endurteknum skjálftahrinum, sumum öflugum, litlum og meðalstórum eldgosum og nýjum sprungum og gliðnun innan kerfanna, allt frá Reykjanesi (tánni) til Hengilskerfisins. Ég fer hér nokkrum orðum um verkefni til athugunar og vinnslu.

Í framhaldi af pistli Magnúsar Tuma Guðmundssonar í Heimildinni er verðugt að líta enn nánar yfir ýmsa þætti þess áfallaþols sem við öflum okkur næstu ár og áratugi eða aldir (?); ekki aðeins vegna loftslagsbreytinga, heldur líka vegna hastarlegrar spennulosunar og flekahreyfinga og eldvirkni á SV-horninu. Lotan var fyrirséð sem slík en upphafið óljóst þar til nú. Skil á raforku og varmaorku til notenda geta orðið erfið eins og Magnús Tumi bendir á.

Traust og öflugt flutningskerfi raforku er mikilvægur þáttur í bærilegu áfallaþoli. Tenging á milli orkuvera á Reykjanesskaga fer í raun fram um megin háspennulínur Landsvirkjunar yfir Mosfells- og Hellisheiði ásamt Suðvesturlínu sem er lykillína fyrir Suðurnesin. Hún (einföld eða tvöföld) liggur um mögulegar rennslisleiðir hrauna og nálægt skjáfltavirkum svæðum. Þá gildir að greina áhættuna, t.d. með hliðsjón af spálíkönum nýrra hrauna og bregðast við með forvarnaraðgerðum og jafnvel nýjungum. Nýjum jarðvarmaorkuverum skagans munu fylgja línutengingar við flutningskerfið og hitaveitulagnir sem verða vandasamar.

Innbyrðis raforku- eða hitaveitutengingar á milli núverandi orkuvera skagans eru varla á dagskrá í bili, þvert yfir hálendi og eldvirk höggunarsvæði. Mikilvægara er að tryggja betur aðgengi að nægri raforku og ferskvatni, á eða nálægt hverjum virkjanastað, og finna leiðir til þess að geta hitað það upp og skilað til neytenda. Staðbundið, ferskt neysluvatn þarf líka að vera aðgengilegt sem næst byggð. Einnig þurfa að vera til nægar rafaflsvélar, kyndistöðvar fyrir vatn (fyrst og fremst rafknúnar) og efni í varaleiðslur ef þarf. Það á raunar við um fleiri landshluta.

Í Rammaáætlun (4. áfanga) eru fyrst og fremst nokkrar jarðvarmavirkjanir (m.a. á SV-horninu), tvö vindorkuver Landsvirkjunar (utan SV-hornsins) og örfá vatnsorkuver (utan SV-hornsins). Hverjar sem mínar skoðanir á þeim eru, verður að máta virkjanirnar við misalvarlega stöðu og óróa á SV-horninu um langan aldur á mannlegum mælikvarða. Það gerist á tímum afar brýnna orkuskipta og er um leið hluti þjóðaröryggismála, hvort sem litið er t.d. til matvæla- eða orkuöryggis. Við hæfi er að lenda fyrr en síðar deilum um þessi efni í sátt við verulegan meirihluta samfélagsins og svara aukinni orkueftirspurn. Bið eftir því að t.d. pólitísk samstaða náist um raforku til brýnna verkefna með því að endurnýja ekki málmiðjusamninga er illa þess fallin að ljúka fullum orkuskiptum, minnka kolefnislosun eða tryggja varma- og raforku í þéttbýlasta hluta landsins á næstu 15 til 25 árum. Um samninga vegna rafmyntar gæti gegnt öðru máli. Þar verður að snúa við blaðinu.

Auk þess að tryggja raf- og varmaorku sem best hlýtur að þurfa að sinna öðrum verkefnum sem sum eru þegar á framkvæmdastigi. Vil lauslega nefna fleiri leiðigarða gegn hraunrennsli á SV-horninu. Næsti garður rís að sjálfsögðu til varnar Grindavík, helst án tafar. Aðrir slíkir verða flestir ekki reistir áður en eldgos hefjast, heldur forhannaðir við ýmis mannvirki eða byggðir og fé haft til reiðu í nokkrum mæli. Svipaður undirbúningur á að gilda um varavegi á mikilvægustu stöðum innan eldvirku beltanna og einnig orkuver. Nýr áætlunarflugvöllur er vart fyrirhugaður á Reykjanesskaga, enda Miðnesheiðin með öruggari stöðum á honum.

Endurskoða ætti stöðu hjálparsveita svo létta megi álagi á þær að hluta. Það getur m.a. gerst með því að fjárfesta í mannauði. Fastráða mætti allstóran hóp manna til þess að sinna skyndi- eða langtímaverkefnum og efla þar með Almannavarnir og Landsbjörg (umfram styrki). Samfélagið stækkar ört. Þótt hjálpar- og almannavarnastörf séu nú þegar byggð að nokkru leyti á viðbragðsaðilum á ríkislaunum verður að stíga fleiri skyld skref. Um leið er ljóst að mikill þungi verður áfram á þúsundum sjálfboðaliða Landsbjargar, sem hafa unnið ígildi kraftaverka áratugum saman. Gleymi ekki að nefna lögregluna, Gæsluna, Rauða krossinn, slökkvilið, bráðaliða og heilbrigðisþjónustuna í þessu sambandi. Þar þarf líka fleiri huga og hendur. Fjárfestingar vegna forvarna og aukins áfallaþols skila sér um síðir.