Þessi grein birtist fyrir meira en ári.

Einstök list nálar og bands

Þessi út­gáfa er tíma­móta­verk í öll­um skiln­ingi nú þeg­ar kon­ur á Ís­landi eru tekn­ar upp á ref­ilssaumi, skrif­ar Páll Bald­vin Bald­vins­son.

Einstök list nálar og bands
Höfundurinn Elsa E. Guðjónsson
Bók

Með verk­um hand­anna

Íslenskur refilsaumur fyrri alda
Höfundur Elsa E. Guðjónsson Ritstjórar: Lilja Árnadóttir og Mörður Árnason
Þjóðminjasafn Íslands
416 blaðsíður
Gefðu umsögn

Stór bók, 22,5 x 30,5, 416 bls. á þykkum pappír litprentuð, saumuð í kjöl með bakfestu forsíðuspjaldi, er komin út á forlagi Þjóðminjasafns Íslands helguð fornri íslenskri ísaumshefð: reflinum. Almenningi er kunn list refilsins af heimsfrægu listaverki, sögumynd á klæði sem segir af orrustunni við Hastings 1066, og er sá refill kenndur við borgina Bayeux í norðurhluta Frakklands. Er hann eitt fárra verka sem varðveitt eru með þessu sérstaka saumsniði og lengstur refla sem eru varðveittir, 50 cm á hæð og 70 metrar að lengd.

Bókin Með verkum handanna geymir ævistarf Elsu E. Guðjónsson, safnvarðar á Þjóðminjasafninu, en hún féll frá 2010 og átti þá að baki nær fjörutíu ára rannsóknarsögu á afmörkuðu en afar mikilvægu sögusviði íslenskra handmennta í vef, bandi, með nál og prjónum, það er því sem lengi var kallað handavinna, seinna handíðir og loks textíll. Elsa var brautryðjandi á þessu sviði menningarsögu okkar, hvernig var unnið, spunnið, ofið, saumað og prjónað úr ull. Hún var ötull greinarhöfundur bæði í alþýðurit og vísindarit íslensk og erlend. Með verkum handanna er einstakt afrek langrar ástundunar í skjóli Þjóðminjasafnsins, frábærlega unnið og uppsett af ritstjórum, ríkulega myndskreytt, alþjóðlegur mælikvarði um getu og starf íslenskra mennta.

Mikilvægt er að ítreka að rannsókn Elsu leiðir í ljós að refillinn var viðfangsefni frumherja íslenskrar fornleifafræði allt frá dögum Sigurðar málara, Sigurðar Vigfússonar, Matthíasar Þórðarsonar allt til Kristjáns Eldjárn. Hún minnist líka á tímamótagrein Gertie Wandel frá 1941 sem birt var í Ársriti danska Þjóðminjasafnsins en þýdd 1946 og birt í Lesbók Moggans. Gertie átti þess kost fyrir stríð að leita uppi refla á varðveislusöfnum Evrópu. Tilgáta hennar var að nefndir reflar ættu sér allir upphaf á Íslandi. Minnisstætt er þá er Björn Th. Björnsson í fyrirlestri spurði hvort Bayeux-refillinn gæti verið unninn af íslenskum höndum?

Í riti Elsu er að loknum inngöngum fyrrum þjóðminjavarðar, Elsu og ritstjóra bókverksins, Lilju Árnadóttur, gerð grein fyrir varðveittum reflum á og frá Íslandi í fimmtán köflum, heimildaskrá með athugasemdum, bæði Elsu og Lilju ritstjóra, fylgir hverjum kafla auk útdráttar á ensku. Hver kafli rekur rannsóknarsögu hvers refils, heimfærir hann eftir ritheimildum í tíma og á heimaslóð eftir rökum, líkindum og tilgátum ef annað bregst. Eins er gerð nákvæm grein fyrir efni, bakgrunni ísaumsins, ullar- eða línvef sem saumað var í og eins með hvaða þræði myndefnið er saumað. 

„Með verkum handanna er einstakt afrek langrar ástundunar í skjóli Þjóðminjasafnsins, frábærlega unnið og uppsett af ritstjórum, ríkulega myndskreytt, alþjóðlegur mælikvarði um getu og starf íslenskra mennta.“

Hér er stigið inn í lítt kunnan heim ullarvinnslu um hundruð ára frá því byggð hófst, þvottarins, vinnslu togs og þels, spunans, litunar, innlends vefjar sem var í öllum tilvikum hinn forni lóðrétti vefstóll fyrir daga þess lárétta sem við þekkjum í dag, en Elsa var ein þeirra sem byggðu slíkan vefstól í safninu, og að lokum erlend íefni sem notuð voru við saum myndefnis, t.d. málmþræði. Þá er í bókarlok samantekt rannsókna í tímagreiningu á þráðum úr vefjunum sem styrkja kenningar Elsu í öllum tilvikum.

Best er að árétta að refillinn er ekki í myndbyggingu íslenskur heldur á sér fornar rætur í býsanskri myndlist frá því um 1000, mynsturgerð í mörgum þeirra er samofin fornum hefðum í ísaum, myndvefnaði, útskurði og greftri á málmum. Þessi hlutur menningar okkar er af lifandi heild handlista Evrópu. Við vorum ekki einangruð heldur hluti álfunnar. Eins vaknar spurning um hvernig má vera eftir siðaskipti þegar eldri trúargripum í vef, klæðum, af tré og málmi, var skipulega eytt að trúarleg efni fyrri siðar lifðu í reflinum sem var kvenna verk, í  tilvikum kvenna á stórbýlum. Ísaumur var mannfrek og dýr listgrein. Er það enn eitt dæmið um fálæti og útilokun kaþólskra áhrifa í sögu okkar sem Helgi Þorláksson hefur vakið athygli á?

Þessi útgáfa er tímamótaverk í öllum skilningi nú þegar konur á Íslandi eru teknar upp á refilssaumi. Nú stendur yfir sýning í Þjóðminjasafni á öllum þeim íslensku reflum sem varðveist hafa, réttmæt hátíð í tilefni af útgáfu Með verkum handanna og 160 ára frá stofnun forngripasafns á Íslandi.

Kjósa
12
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Endurkoma Jóns Ásgeirs
2
Nærmynd

End­ur­koma Jóns Ás­geirs

Jón Ás­geir Jó­hann­es­son er aft­ur orð­inn stór á mat­vörumark­aði, fast­eigna­mark­aði, í fjöl­miðl­um, ferða­þjón­ustu, trygg­ing­um, áfeng­is­sölu, bens­ín­sölu, lyfj­um og stefn­ir á vöxt er­lend­is. Veldi hans og eig­in­konu hans, Ingi­bjarg­ar Pálma­dótt­ur, minn­ir á upp­bygg­ing­una fyr­ir banka­hrun þeg­ar hann stýrði Baugi, Glitni og 365 miðl­um en hlaut enga dóma í mála­ferl­um sem fylgdu hon­um í meira en ára­tug.
„Það var enga vernd að fá“
3
Viðtal

„Það var enga vernd að fá“

„Við sitj­um eft­ir í sorg, horf­um yf­ir sögu son­ar okk­ar og klór­um okk­ur í höfð­inu. Eft­ir stend­ur spurn­ing­in: Hvað gerð­ist?“ seg­ir Hjör­leif­ur Björns­son, en son­ur hans, Há­varð­ur Máni Hjör­leifs­son, svipti sig lífi þann 2. sept­em­ber, að­eins tví­tug­ur. Feðg­arn­ir voru báð­ir áhuga­menn um tónlist, greind­ir með ADHD og glímdu ung­ir við fíkn, en eitt greindi þá að. Há­varð­ur var brot­inn nið­ur af kerfi sem hann féll ekki inn í.

Mest lesið í mánuðinum

Brotthvarf að meðaltali hærra úr íslenskum háskólum en í OECD-ríkjum
4
Fréttir

Brott­hvarf að með­al­tali hærra úr ís­lensk­um há­skól­um en í OECD-ríkj­um

Nið­ur­stöð­ur nýrr­ar skýrslu OECD um há­skóla­mál sýna að brott­hvarf er hærra á Ís­landi en að með­al­tali í OECD-ríkj­um. Þá seg­ir að tryggja þurfi að ís­lensk­ir há­skól­ar standi jafn­fæt­is öðr­um OECD há­skól­um. „Þess­ar nið­ur­stöð­ur stað­festa að há­skóla­mál­in þurfa að njóta sér­stakr­ar at­hygli,“ seg­ir Logi Ein­ars­son menn­ing­ar-, ný­sköp­un­ar- og há­skóla­ráð­herra.
Endurkoma Jóns Ásgeirs
5
Nærmynd

End­ur­koma Jóns Ás­geirs

Jón Ás­geir Jó­hann­es­son er aft­ur orð­inn stór á mat­vörumark­aði, fast­eigna­mark­aði, í fjöl­miðl­um, ferða­þjón­ustu, trygg­ing­um, áfeng­is­sölu, bens­ín­sölu, lyfj­um og stefn­ir á vöxt er­lend­is. Veldi hans og eig­in­konu hans, Ingi­bjarg­ar Pálma­dótt­ur, minn­ir á upp­bygg­ing­una fyr­ir banka­hrun þeg­ar hann stýrði Baugi, Glitni og 365 miðl­um en hlaut enga dóma í mála­ferl­um sem fylgdu hon­um í meira en ára­tug.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár