Þessi grein birtist fyrir meira en ári.

Einstök list nálar og bands

Þessi út­gáfa er tíma­móta­verk í öll­um skiln­ingi nú þeg­ar kon­ur á Ís­landi eru tekn­ar upp á ref­ilssaumi, skrif­ar Páll Bald­vin Bald­vins­son.

Einstök list nálar og bands
Höfundurinn Elsa E. Guðjónsson
Bók

Með verk­um hand­anna

Íslenskur refilsaumur fyrri alda
Höfundur Elsa E. Guðjónsson Ritstjórar: Lilja Árnadóttir og Mörður Árnason
Þjóðminjasafn Íslands
416 blaðsíður
Gefðu umsögn

Stór bók, 22,5 x 30,5, 416 bls. á þykkum pappír litprentuð, saumuð í kjöl með bakfestu forsíðuspjaldi, er komin út á forlagi Þjóðminjasafns Íslands helguð fornri íslenskri ísaumshefð: reflinum. Almenningi er kunn list refilsins af heimsfrægu listaverki, sögumynd á klæði sem segir af orrustunni við Hastings 1066, og er sá refill kenndur við borgina Bayeux í norðurhluta Frakklands. Er hann eitt fárra verka sem varðveitt eru með þessu sérstaka saumsniði og lengstur refla sem eru varðveittir, 50 cm á hæð og 70 metrar að lengd.

Bókin Með verkum handanna geymir ævistarf Elsu E. Guðjónsson, safnvarðar á Þjóðminjasafninu, en hún féll frá 2010 og átti þá að baki nær fjörutíu ára rannsóknarsögu á afmörkuðu en afar mikilvægu sögusviði íslenskra handmennta í vef, bandi, með nál og prjónum, það er því sem lengi var kallað handavinna, seinna handíðir og loks textíll. Elsa var brautryðjandi á þessu sviði menningarsögu okkar, hvernig var unnið, spunnið, ofið, saumað og prjónað úr ull. Hún var ötull greinarhöfundur bæði í alþýðurit og vísindarit íslensk og erlend. Með verkum handanna er einstakt afrek langrar ástundunar í skjóli Þjóðminjasafnsins, frábærlega unnið og uppsett af ritstjórum, ríkulega myndskreytt, alþjóðlegur mælikvarði um getu og starf íslenskra mennta.

Mikilvægt er að ítreka að rannsókn Elsu leiðir í ljós að refillinn var viðfangsefni frumherja íslenskrar fornleifafræði allt frá dögum Sigurðar málara, Sigurðar Vigfússonar, Matthíasar Þórðarsonar allt til Kristjáns Eldjárn. Hún minnist líka á tímamótagrein Gertie Wandel frá 1941 sem birt var í Ársriti danska Þjóðminjasafnsins en þýdd 1946 og birt í Lesbók Moggans. Gertie átti þess kost fyrir stríð að leita uppi refla á varðveislusöfnum Evrópu. Tilgáta hennar var að nefndir reflar ættu sér allir upphaf á Íslandi. Minnisstætt er þá er Björn Th. Björnsson í fyrirlestri spurði hvort Bayeux-refillinn gæti verið unninn af íslenskum höndum?

Í riti Elsu er að loknum inngöngum fyrrum þjóðminjavarðar, Elsu og ritstjóra bókverksins, Lilju Árnadóttur, gerð grein fyrir varðveittum reflum á og frá Íslandi í fimmtán köflum, heimildaskrá með athugasemdum, bæði Elsu og Lilju ritstjóra, fylgir hverjum kafla auk útdráttar á ensku. Hver kafli rekur rannsóknarsögu hvers refils, heimfærir hann eftir ritheimildum í tíma og á heimaslóð eftir rökum, líkindum og tilgátum ef annað bregst. Eins er gerð nákvæm grein fyrir efni, bakgrunni ísaumsins, ullar- eða línvef sem saumað var í og eins með hvaða þræði myndefnið er saumað. 

„Með verkum handanna er einstakt afrek langrar ástundunar í skjóli Þjóðminjasafnsins, frábærlega unnið og uppsett af ritstjórum, ríkulega myndskreytt, alþjóðlegur mælikvarði um getu og starf íslenskra mennta.“

Hér er stigið inn í lítt kunnan heim ullarvinnslu um hundruð ára frá því byggð hófst, þvottarins, vinnslu togs og þels, spunans, litunar, innlends vefjar sem var í öllum tilvikum hinn forni lóðrétti vefstóll fyrir daga þess lárétta sem við þekkjum í dag, en Elsa var ein þeirra sem byggðu slíkan vefstól í safninu, og að lokum erlend íefni sem notuð voru við saum myndefnis, t.d. málmþræði. Þá er í bókarlok samantekt rannsókna í tímagreiningu á þráðum úr vefjunum sem styrkja kenningar Elsu í öllum tilvikum.

Best er að árétta að refillinn er ekki í myndbyggingu íslenskur heldur á sér fornar rætur í býsanskri myndlist frá því um 1000, mynsturgerð í mörgum þeirra er samofin fornum hefðum í ísaum, myndvefnaði, útskurði og greftri á málmum. Þessi hlutur menningar okkar er af lifandi heild handlista Evrópu. Við vorum ekki einangruð heldur hluti álfunnar. Eins vaknar spurning um hvernig má vera eftir siðaskipti þegar eldri trúargripum í vef, klæðum, af tré og málmi, var skipulega eytt að trúarleg efni fyrri siðar lifðu í reflinum sem var kvenna verk, í  tilvikum kvenna á stórbýlum. Ísaumur var mannfrek og dýr listgrein. Er það enn eitt dæmið um fálæti og útilokun kaþólskra áhrifa í sögu okkar sem Helgi Þorláksson hefur vakið athygli á?

Þessi útgáfa er tímamótaverk í öllum skilningi nú þegar konur á Íslandi eru teknar upp á refilssaumi. Nú stendur yfir sýning í Þjóðminjasafni á öllum þeim íslensku reflum sem varðveist hafa, réttmæt hátíð í tilefni af útgáfu Með verkum handanna og 160 ára frá stofnun forngripasafns á Íslandi.

Kjósa
12
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Drengir kvörtuðu undan kennara og var meinað að sitja kennslustundir
4
Úttekt

Dreng­ir kvört­uðu und­an kenn­ara og var mein­að að sitja kennslu­stund­ir

Tólf ára gaml­ir dreng­ir leit­uðu til skóla­stjóra vegna meints of­beld­is af hálfu kenn­ara. Í kjöl­far­ið var þeim mein­að að sitja kennslu­stund­ir hjá kenn­ar­an­um. Ann­ar baðst af­sök­un­ar eft­ir tvær vik­ur og fékk þá að koma aft­ur í tíma. Hinn sætti út­skúf­un í tvo mán­uði, áð­ur en skól­an­um var gert að taka dreng­inn aft­ur inn í tíma. For­eldr­ar drengs­ins segja kerf­ið hafa brugð­ist barn­inu og leit­uðu að lok­um til lög­reglu.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Siðferðisspurningar vakna vegna uppbyggingar Andra og Birgis
5
Fréttir

Sið­ferð­is­spurn­ing­ar vakna vegna upp­bygg­ing­ar Andra og Birg­is

Fjár­fest­ar sem eru sak­að­ir um að hafa milli­göngu um iðn­að­ar­njósn­ir fyr­ir millj­arða­mær­ing­inn Björgólf Thor Björgólfs­son vilja reisa þétt­býlt hverfi í um tveggja kíló­metra fjar­lægð frá vatns­vernd­ar­svæði höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins. Svo virð­ist sem eng­in krafa sé uppi um sið­ferði fjár­festa þeg­ar kem­ur að Kópa­vogs­bæ.

Mest lesið í mánuðinum

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár