Starfshópur á vegum umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytisins sem meta átti stöðu og áskoranir varðandi tilhögun hættumats og vöktunar vegna náttúruvár segir „umfangsmikla fjárþörf“ liggja fyrir í málaflokknum, sérstaklega í ljósi þess að mörg af þeim verkefnum sem ráðast þarf í til að koma í veg fyrir tjón þurfi trygga fjármögnun. Í þeim sex málaflokkum sem eru tilteknir í skýrslunni er í þremur þeirra fjárþörfin metin sem veruleg eða umfangsmikil. Flokkunum er skipt síðan niður í liði, af þeim 18 liðum sem kynntir eru eru 14 þeirra í verulegri eða umfangsmikilli fjárþörf.
„Miðað við núverandi fyrirkomulag mun það taka mörg ár að koma á dagskrá og ljúka nauðsynlegum hættumatsverkefnum vegna náttúruvár og loftslagsbreytinga auk aðlögunaraðgerða,“ segir í skýrslu starfshópsins sem kynnt var í Hörpu í dag.
Áskoranir sem hópurinn kynnti eru yfir 20 talsins og tæplega 60 meginverkefni tengjast þeim. „Erfitt er að forgangsraða þeim þar sem þau eru öll mikilvæg,“ en hópurinn leggur til að lögð verði fram stefna um náttúruvá á Íslandi sem muni fela í sér skýra forgangsröðun verkefna sem væri þá undirstaða fyrir stjórnvöld til að ákvaða fjárheimildir til þeirra.
Framkvæmd verkefna óásættanleg
Þar segir einnig að þrátt fyrir að hlutverkaskipting opinberra stofnana og sveitarfélaga varðandi náttúruvá liggi fyrir með viðeigandi fjármögnun hafi skort á það að hægt sé að framkvæma verkefni og að framvinda þeirra sé með „ásættanlegum hætti“.
Víða þurfi að huga að endurnýjun á búnaði og styrkja mælikerfi til þess að koma til móts við kröfur um ásættanlega vöktun á náttúruvá. „Þetta á til dæmis við um vatns- og sjávarflóð, ofanflóð og úrkomumælingar.“ Einnig er tekið fram að þrátt fyrir að fjöldi mæla sé umtalsverður séu enn „gloppur í kerfinu sem fylla þarf í til að það verði af þeim gæðum sem talið er ásættanlegt og í samræmi við það sem er gert í löndunum sem við berum okkur saman við. Ekki er nóg að byggja upp mælakerfi heldur þarf að tryggja eðlilega endurnýjun og rekstur þess til ókominnar framtíðar.“
„Miðað við núverandi fyrirkomulag mun það taka mörg ár að koma á dagskrá og ljúka nauðsynlegum hættumatsverkefnum vegna náttúruvár.“
Þá er bent á mikilvægi þess að það sé til sambærileg löggjöf og til eru um ofanflóð um hættumat, varnir og viðbrögð vegna annarrar náttúruvár og að koma því í kring að stofnanir geti ráðið við aukin verkefni.
Nauðsynlegt að endurskoða hættumat vegna ofanflóða
Þrátt fyrir að til sé löggjöf um ofanflóð, hættumat vegna þeirra, varnir og viðbrögð segir í skýrslunni að nauðsynlegt sé að endurskoða hættumat þar sem varnarvirki hafa verið reist. Ofanflóð samkvæmt skýrslunni, ásamt ofsaveðri, er sú náttúruvá sem veldur mestu tjóni og mannskaða á Íslandi og þá er tiltekið að frá aldamótunum 1900 hafi 171 látist í snjóflóðum. Auk þess sé eldgosahættumat „langt frá því að vera lokið“ og gerð hættumats vegna vatns- og sjávarflóða „stutt á veg komin.“ Og svo er bætt við: „auk þess sem skortur á sérhæfðu starfsfólki og fjármagni spilar stóra rullu hér.“
Sérstaklega er tekið fram að skortur á sérhæfðu starfsfólki sé „ógn við starfsemi stofnana sem tengjast náttúruvá.“ Störfin séu afar sérhæfð og samkeppni um sérhæft starfsfólk mikil auk þess sem stór hluti þeirra sem hafa slíka þekkingu sé að komast á eftirlaunaaldur. Það þurfi að auka þekkingu og mannauð á þeim stofnunum sem sinna miðlun í náttúruvá, það þurfi að tryggja til þess nægan fjölda sérfræðinga og svo er sérstaklega tekið fram að auka þurfi getu stofnana til að miðla upplýsingum á nokkrum tungumálum.
„Þetta er veikleiki sem Veðurstofan hefur bent á, meðal annars til þjóðaröryggisráðs.“
Þá unnu fáir framhalds- og nýdoktorsnemar að verkefnum tengdum náttúruvá síðasta áratuginn auk þess sem ekkert þeirra fáu verkefna sem þó voru fjölluðu um ofanflóð, þá náttúruvá sem veldur mestu tjóni og mannskaða. Þrátt fyrir að ofanflóðahættumat hafi verið unnið fyrir nánast alla þéttbýlisstaði landsins sem búa við ofanflóðahættu er samkvæmt hópnum „verkefninu langt frá því lokið“. Framkvæmdir við varnir vegna ofanflóða eða uppkaupa húseigna hefur átt sér stað á 15 þéttbýlisstöðum en er aðeins lokið á 6 þeirra.
Ekkert hættumat til vegna jarðskjálfta
Í skýrslunni segir að þrátt fyrir að Ísland búi við mikla jarðskjálftavá hefur ekkert hættumat verið unnið vegna jarðskjálfta og engar áætlanir til vegna þeirra. „Þetta er veikleiki sem Veðurstofan hefur bent á, meðal annars til þjóðaröryggisráðs.“ Sem dæmi um tjón af völdum jarðskjálfta á Íslandi má nefna að heildartjón vegna Suðurlandsskjálftans, sem varð árið 2008, er metið á rétt tæplega 21 milljarð á núvirði. Tjónstaðir vegna tjóns á húseignum voru til dæmis rúmlega fjögur þúsund.
Þegar dregin er saman staðan varðandi gerð hættu- og áhættumats vegna náttúruvár hér á landi og hún skoðuð í samanburði við Norðurlöndin kemur fram að við „stöndum höllum fæti.“ Hin Norðurlöndin hafi unnið samkvæmt flóðatilskipun ESB óháð því hvort hún hafi verið innleidd í viðkomandi ríki eða ekki. Vöktun, rannsókn og hættumat á gróðureldum, jarðskjálftum, hafís, ofsaveðri og fjölþátta ógnum hafa ekki verið fjármagnaðar.
Athugasemdir