Einhver eftirminnilegustu skrif sem ég man eftir á Facebook eru stöðuuppfærslur Ólafs Teits Guðnasonar um veikindi konunnar sinnar, Engilbjartar Auðunsdóttur, árið 2019. Hún veiktist snögglega - fékk alvarlega hjartabólgu - og var drifin út til Gautaborgar í sjúkraflugi til meðhöndlunar. Ólafur Teitur sagði frá líðan hennar á Facebook-síðu sinni næstu vikurnar allt þar til hún lést.
Þetta var svo sorgleg frásögn og sársauki og ást Ólafs Teits á konu sinni skein sterkt í gegn þrátt fyrir að hann reyndi að líta á björtu hliðarnar. Ég komst við þegar ég las Facebook-síðuna hans. Skrif hans voru samt líka tempruð og yfirveguð, ekki einhver tilfinningaöskur, og jók það eiginlega á áhrif þeirra þegar hann sagði frá stöðunni.
Stundum er orðið ,,harmaklám" eða ,,tilfinningaklám" notað til að lýsa frásögnum þar sem farið er yfir strikið í lýsingum af erfiðri reynslu, veikindum eða sorg. Hætt getur verið við að slíkar frásagnir missi einfaldlega marks af því þær verða yfirdrifnar, mögulega væmnar og tilgerðarlegar, á þreytandi hátt sem orðið getur óbærilegur þannig að lesandinn gefst upp. Frásögn Ólafs Teits á Facebook var ekki þannig.
,,Ég vona að ég verði ekki rekinn af spítalanum fyrir þetta."
Húmor í bland við tregann
Eitt af því sem var óvenjulegt við frásögn Ólafs Teits var hvernig hann sagði aulabrandara um hitt og þetta á Facebook samhliða fréttum af stöðu tilrauna læknanna á Sahlgrenska til að bjarga lífi Engilbjartar. Ólafur Teitur er áhugamaður um brandara og glúrinn aulahúmoristi, eins og Facebook-vinir hans fá gjarnan að sjá. Á Facebook-síðu sinni lék hann sér gjarnan með sænska tungu og ólíka merkingu orða á því máli og á íslensku.
Lesandi Facebook-síðunnar hans vissi af hverju hann og Engilbjört voru í Svíþjóð, þannig að undirtextinn í öllu sem hann skrifaði þessar vikur varð hávarlegur, en samt sló hann á létta strengi. Ég hugsaði, þegar ég las Facebook-síðuna hans þessar vikur, að þetta hlyti að vera leið Ólafs Teits til að létta aðeins á sér í óbærilegum aðstæðum þar sem kona hans lá á milli heims og heljar og hann gat ekki annað en einfaldlega beðið þess sem verða vildi.
Einn af aulabröndurunum sem Ólafur Teitur sagði meðan á dvölinni í Gautaborg stóð snerist um að hann skrifaði orðið ,,húmor" fyrir aftan orðið ,,aula" á mynd af skilti á Sahlgrenska-sjúkrahúsinu. ,,Aula" þýðir ,,salur" eða ,,álma" á sænsku. Úr varð ,,aulahúmor". Ólafur bætti því við að hann stæðist ekki mátið. ,,Ég vona að ég verði ekki rekinn af spítalanum fyrir þetta."
Frásögn í þremur ólíkum miðlum
Ólafur Teitur hefur nú gefið út bók um veikindi konu sinnar og sorgarferlið sem hann hefur gengið í gegnum frá andláti hennar. Bókin heitir Meyjarmissir og gefur hann bókina út sjálfur. Ólafur Teitur, sem hefur starfað sem blaðamaður, upplýsingafulltrúi og nú aðstoðarmaður Þórdísar Kolbrúnar Gylfadóttur ráðherra, er lipur penni sem hefur áður gefið út bækur, meðal annars um fjölmiðla.
Fyrir þá sem lásu skrif Ólafs Teits á Facebook þá er þessi bók lengri og ítarlegri útgáfa af því sem hann skrifaði þar, sem var eðli miðilsins samkvæmt brotakennt. Fyrir þá sem þekkja Ólaf Teit ekki persónulega þá var þessi gluggi á Facebook eina heimildin sem lesandinn hafði um stöðu veikinda Engilbjartar. Molakenndar frásagnir á Facebook geta hins vegar verið afar áhrifamiklar, sérstaklega ef undirtextinn á bak við allt sem viðkomandi skrifar er eins og í þessu tilfelli. Ólafur Teitur hafði einnig birt stóran hluta textans í bókinni á sérstakri minningarsíðu um konu sína áður en hann gaf út bókina. Því má segja að Ólafur Teitur hafi sagt söguna, með ólíkum hætti, á þremur vígstöðvum.
,,Þegar hún lenti í Gautaborg var hjarta hennar hætt að slá"
Mjög erfið staða frá byrjun
Þegar ég byrjaði að lesa bókina sló það mig strax hvað Engilbjört kona hans var veik strax frá upphafi sjúkrahúslegunnar. Ég hafði ekki áttað mig á þessu þegar ég las Facebook-færslur Ólafs Teits enda voru þær skrifaðar þegar atburðirnir voru að gerast og læknarnir í Gautaborg voru að reyna sitt besta.
Ólafur Teitur vissi ekki hvernig líðan konu hans myndi þróast og hann reyndi eðlilega að halda í vonina, bjartsýnina og jákvæðnina, eins og hann lýsir svo vel í bókinni. Bara við lestur á Facebook-færslum Ólafs Teits - ég þekki hann ekki persónulega og hef aldrei hitt hann - hélt ég að þau myndu komast í gegnum þetta. Við lestur bókarinnar kemur líka glöggt í ljós, sem lesandi Facebook-síðu Ólafs Teits vissi kannski ekki fyrir, að hann reynir almennt að forðast að mála skrattann á vegginn.
Þegar Ólafur skrifaði textann í bókinni var kona hans hins vegar látin og andlát hennar er umfjöllunarefni bókarinnar. Lesandinn fær að vita hversu mjög var á brattann að sækja allt frá upphafssetningunni: ,,Þegar hún lenti í Gautaborg var hjarta hennar hætt að slá," segir Ólafur Teitur í upphafi fyrsta kaflans ,,Lífróðri".
Engilbjört var tengd við hjarta- og öndunarvél sem hélt henni lifandi því hennar eigið hjarta var hætt að slá. Læknarnir leituðu leiða til að koma hennar eigin hjarta aftur í gang. Á seinni stigum var íhugað að græða í hana gjafahjarta. Svo fékk Engilbjört heilablæðingu þegar útlit var fyrir að hún myndi mögulega lifa af eftir allt sem á undan var gengið. Hún var 46 ára þegar hún lést.
,,Eins sennilega og þetta hljómar eru þó ábyggilega takmörk fyrir því hve mikinn húmor er heilbrigt að leggja á sjálfan sig og aðra í erfiðum aðstæðum."
Af hverju húmor á erfiðum stundum?
Þessi alvarlega staða Engilbjartar allt frá byrjun setur notkun Ólafs Teits á húmor og léttleika í stöðuuppfærslum á Facebook, og í sendingum á vini og vandamenn sem hann reifar í bókinni, um líðan konu sinnar líka í annað ljós. Ef staðan var svona vonlítil allt frá byrjun hvernig gat hann þá séð spaugilegu hliðarnar á tilverunni?
Hann ræðir sérstaklega um þetta í bókinni og undirstrikar að auðvitað séu takmörk fyrir því hversu mikinn húmor manneskja í erfiðum aðstæðum getur lagt á sjálfan sig og aðra: ,,Það mætti vel líta húmor við slíkar aðstæður hornauga, telja hann óheilbrigðan flótta frá veruleikanum, en mér sýnist fagfólk frekar líta á hann sem eitt af þeim tækjum sem okkur eru gefin til að takast á við erfiðleika. Þórbergur [Þórðarson] segir í Bréfi til Láru: ,,Dulspekingur einn hefir sagt, að meginskilskilyrði fyrir verulegum framförum í andlegum efnum sé að geta séð alvarlega hluti í broslegu ljósi. Og ég veit, að þessi gáfa hefir fleytt mér yfir torfæfur lífsins. Þorri manns bíður tjón á sál sinni vegna skorts á ,,húmórískum sans". Eins sennilega og þetta hljómar eru þó ábyggilega takmörk fyrir því hve mikinn húmor er heilbrigt að leggja á sjálfan sig og aðra í erfiðum aðstæðum. Stundum er nauðsynlegt að horfa einfaldlega í myrkrið. Það er síðan annað mál, og ekki síður áhugavert, að hve miklu leyti við getum stýrt þessum viðbrögðum okkar."
Það er svo lýsandi fyrir bókina og þá lífsafstöðu sem birtist í henni að Ólafur Teitur endar hana á því að vitna í bréf sem hann fékk frá tónlistarmanninum Megasi eftir að hann hafði falast eftir leyfi til að birta textabrot eftir hann í bókinni. Ólafur Teitur hafði sent Engilbjörtu kasettu með lagi Megasar Viltu byrja með mér? eftir að þau kynntust. Leyfið hjá Megasi var auðsótt og lokaorð hans til Ólafs Teits snúast um glímu hans við sorgina og um lífið: ,,Ég harma missi þinn en dáist að aðferð þinni við að vinna úr honum. Gangi ykkur feðgum vel. Vivi, Megas."
Athugasemdir