,,Þetta gefur í rauninni kolranga mynd. Síðastliðinn áratug eða svo hefur í rauninni stór hluti af eigna- og tekjumynduninni er falin inni í eignarhaldsfélögum. Það sem kemur fram á skattaskýrslunum er svo bara það sem fólki hefur þóknast að greiða sér í laun. Þannig að eignirnar safnast upp í eignarhaldsfélögum," segir Indriði Þorláksson, hagfræðingur og fyrrverandi ríkisskattstjóri, þegar hann er spurður um annmarkana á því að horfa á þær upplýsingar sem koma fram í skattaskránum ár. 

Skattaskrárnar veita því á engan hátt fulla mynd af eigna- og auðsöfnun fólks heldur fyrst og síðast upplýsingar um tekjur og laun sem einstaklingar fá, annað hvort frá vinnuveitanda sínum eða í vasann út úr fyrirtækjum sem þeir eiga. 

Stóru upphæðirnar eru í félögunum

Eitt af því sem upplýsingarnar í skattaskrárnum veita ekki innsýn inn í er hækkun á eigin fé einstaka eignarhaldsfélaga sem eignamiklir aðilar eiga. Sem dæmi um þetta  má nefna eignarhaldsfélag Bjarna Ármannssonar fjárfestis og forstjóra Iceland Seafood, Sjávarsýn ehf., sem hagnaðist um rúmlega 1600 milljónir króna í fyrra á viðskiptum með verðbréf hvers konar, skráð og óskráð, innlend og erlend. Eiginfjárstaða þessa félags Bjarna jókst um um sem nemur þessari upphæð og stóð í tæplega 8.8 milljörðum króna í árslok. Ef Bjarni Ármannsson myndi taka ákvörðun um að greiða sér allan hagnað fyrirtækisins, þessa 1.6 milljarða, út sem arð þá myndi það koma fram í skattaskránum. En ef hann velur að gera það ekki þá sér þess ekki stað í skattskránum þar sem upplýsingarnar þar ná ekki utan um eignamyndun í félögum og fyrirtækjum fólks. 

Sambærilegt dæmi má nefna um Þorstein Má Baldvinsson, forstjóra Samherja, sem hefur átt félagið Eignarhaldsfélagið Stein ehf. sem haldið hefur utan um hlutabréf hans í Samherja. Þorsteinn Már og eiginkona hans fyrrverandi, Helga S. Guðmundsdóttir, hafa nú selt börnum sínum þessi hlutabréf.  Þetta félag Þorsteins hefur ekki skilað ársreikningi fyrir árið 2020 en þegar horft er á ársreikning félagsins fyrir árið 2019 þá sést að eiginfjárstaða félagsins jókst um tæplega 5.5 milljarð árið 2019 og var tæplega 54 milljarðar króna.  Enginn arður var greiddur út úr félaginu þetta ár og ekkert í skattaskrám um Þorstein Má Baldvinsson eða eiginkonu hans sýndi fram á þessa auðsöfnun. Ef eigendur félagsins myndu hins vegar greiða sér einhverja milljarða króna í arð myndu þeir þurfa að greiða af því fjármagnstekjuskatt og þá myndu þær upplýsingar koma fram í skattaskrám. 

Upphæðirnar sem um ræðir í aukningu á eigin fé slíkra fyrirtækja eignafólks eru oft og tíðum miklu hærri og stærri en þær upphæðir sem um ræðir þegar einfaldlega er horft á launagreiðslur. Til að mynd var Þorsteinn Már Baldvinsson með rúmlega þrjár milljónir króna í tekjur á síðasta ári, og hefur verið með sambærileg laun um árabil. Hann var auk þess með skráðar fjármagnstekjur upp á 95 milljónir. Heildarárstekjur hans voru því rúmlega 130 milljónir króna. Þessar upphæðir eru í raun smáar þegar horft er á hagnað og aukningu eiginfjár eignarhaldsfélagsins hans síðastliðin ár en þar hleypur eignamyndunin ár hvert á nokkrum milljörðum króna. 

Svipaða sögu má segja um Bjarna Ármannsson sem var með tæpar 3.6 milljónir í tekjur í fyrra og 33 milljónir í fjármagnstekjur. Eigið fé eignarhaldsfélags hans jókst hins vegar um 1600 milljónir króna sem ríflega 21 föld sú upphæð sem hann var með heildarárstekjur. 

Margföldun á notkun hvers kyns félaga

Þegar horft er á aukningu á notkun eignarhaldsfélaga á Íslandi síðastliðin ár þá er ljóst að hún er talsverð. Árið 2010 voru rúmlega 30 þúsund skráð einkahlutafélög á Íslandi. Árið 2020 voru eignarhaldsfélögin orðin rúmlega 40 þúsund. Eignarhaldsfélögum hvers konar hefur því fjölgað um þriðjung síðastliðin áratug. 

Á sama tíma hefur fjöldi svokallaðra samlagsfélaga tvöfaldast á síðastliðnum áratug en það er nýrra félagaform en einkahlutafélagaformið og skýrir þetta meðal annars mikla aukningu í notkun þessa forms í hvers kyns rekstri. Árið 2010 voru 929 skráð samlagsfélög en í lok árs 2020 voru þau orðin 3011.