Alþingi biður Geir H. Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra, afsökunar á því að hann var sóttur til saka fyrir að brjóta gegn lögum um ráðherraábyrgð í aðdraganda bankahrunsins, ef tillaga Sigmudar Davíðs Gunnlaugssonar, formanns Miðflokksins, verður samþykkt á Alþingi. Að auki verðskuldi Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Árni M. Mathiesen og Björgvin G. Sigurðsson einnig afsökunarbeiðni af hálfu Alþingis.
Sigmundur Davíð lagði fram sömu þingsályktunartillögu árið 2017. Tillagan „um óréttmæti málshöfðunar Alþingis gegn ráðherrum og afsökunarbeiðni“ er studd af öllum þingmönnum Miðflokksins, auk fjögurra í Sjálfstæðisflokknum: Brynjari Níelssyni, Páli Magnússyni, Óla Birni Kárasyni og Ásmundi Friðrikssyni. Þar segir að Alþingi álykti að „rangt hafi verið að leggja fram tillögu til þingsályktunar um málshöfðun gegn ráðherrum“ og að „viðkomandi ráðherrar verðskuldi afsökunarbeiðni vegna þessa“.
Dæmdur fyrir brot gegn stjórnarskrá
Geir Haarde var dæmdur af fjölskipuðum Landsdómi, sem samsettur var af fimm hæstaréttardómurum með lengstan starfsaldur, dómstjóranum í Reykjavík, fulltrúa lagadeildar Háskóla Íslands og átta fulltrúum kjörnum af Alþingi. Hann var sýknaður af þremur ákæruliðum, en dæmdur án refsingar fyrir að „hafa af stórfelldu gáleysi látið farast fyrir að halda ráðherrafundi um mikilvæg stjórnarmálefni eins og fyrirskipað er í 17. gr. stjórnarskrárinnar, þrátt fyrir að honum hlaut að vera ljós sá háski, sem vofði yfir bankakerfinu og þar með heill ríkisins, eins og nánar greinir hér að framan, með þeim afleiðingum að ekki var um þau málefni fjallað á vettvangi ríkisstjórnarinnar.“
Í ákærunni var því lýst að Geir hefði ekki fylgt eftir stjórnarskrárbundnum skyldum og verklagi forsætisráðherra þegar vitneskja var komin fram innan stjórnmála- og embættiskerfisins um að bankakerfið rambaði á barmi gjaldþrots. „Á þessu tímabili var lítið fjallað á ráðherrafundum um hinn yfirvofandi háska, ekki var fjallað formlega um hann á ráðherrafundum og ekkert skráð um þau efni á fundunum.“
„Ekki var tilefni til ákæru“
Í þingsályktunartillögu Sigmundar og hinna þingmannanna eru fern rök tekin til. „Niðurstaða landsdóms sýnir að ekki var tilefni til ákæru,“ segir þar. „Ekki hefur verið gætt samræmis við beitingu laga um landsdóm þar eð lögunum hefur ekki verið beitt í öðrum tilvikum er varða stjórnmálalegar ákvarðanir og aðgerðir sem stefnt hafa hagsmunum ríkisins í hættu,“ segir einnig.
Þá segja þingmennirnir að ákæra Alþingis hafi verið ákvörðuð eftir flokkspólitískum línum, en í atkvæðagreiðslu Alþingis árið 2011 voru þau Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra, Björgvin G. Sigurðsson viðskiptaráðherra og Árni M. Mathiesen fjármálaráðherra, ekki ákærð.
Í fjórða lagi segir í tillögunni: „Lýðræðislegu stjórnarfari landsins stendur ógn af því ef reynt er að fá starfandi eða fyrrverandi stjórnmálamenn dæmda til fangelsisvistar vegna pólitískra aðgerða eða aðgerðaleysis án þess að um hafi verið að ræða ásetning um brot.“
Stóru íslensku viðskiptabankarnir þrír urðu gjaldþrota í október 2008. Mörgum mánuðum áður var þó vitneskja um vanda þeirra. Þannig funduðu Geir, Ingibjörg Sólrún og Árni Mathiesen með Davíð Oddssyni seðlabankastjóra til dæmis um vandann 7. febrúar 2008.
Síðar kom í ljós að margir starfsmenn bankanna og jafnvel stjórnmálamenn seldu skuldabréf sín og hlutabréf tengd bönkunum á þeim mánuðum sem liðu, á meðan aðrir höfðu ekki upplýsingar um vandann.
Lögin enn ekki endurskoðuð
Lög um landsdóm og ráðherraábyrgð eru að norrænni fyrirmynd og voru lögleidd á Alþingi í tíð Bjarna Benediktssonar eldri, fyrrverandi formanni Sjálfstæðisflokksins, þegar hann var dómsmálaráðherra, árið 1963.
Lögin hafa enn ekki verið endurskoðuð þótt slíkt hafi verið á dagskrá um áratugaskeið. Ríkisstjórnin tilkynnti þá fyrirætlun sína í janúar síðastliðnum að ljúka endurskoðuninni.
„Endurskoðun laganna mun meðal annars taka til skýrleika refsiákvæða um embættisbrot, aðdraganda ákæru, svo sem frumkvæði að rannsókn á embættisfærslum, umgjörð máls og hlutverk þingnefnda í því sambandi, og skipan Landsdóms. Forsætisráðherra mun í samráði við dómsmálaráðherra fela sérfræðingi að leiða vinnuna og standa vonir til þess að henni verði lokið á haustmánuðum,“ sagði í tilkynningunni.
Geir Haarde kærði niðurstöðu og málsmeðferð Lansdóms til Mannréttindadómstóls Evrópu, en tapaði málinu.
Skipuðu Geir sendiherra
Málefni Geirs og Sigmundar komu til tals í umræðum þingmanna á barnum Klaustri í nóvember 2018. Þar sagðist meðflutningsmaður og samflokksmaður Sigmundar, Gunnar Bragi Sveinsson, fyrrverandi utanríkisráðherra, hafa skipað Geir Haarde sendiherra í Washington fyrir Íslands hönd árið 2014, gegn því að hann yrði sjálfur skipaður sendiherra með stuðningi Bjarna Benediktssonar, formanni Sjálfstæðisflokksins. Á upptökunni segist Sigmundur hafa rætt við Bjarna um málið, fylgt því eftir og fundað með Guðlaugi Þór Þórðarsyni, þá utanríkisráðherra. Loks sagðist Gunnar Bragi hafa skipað fyrrverandi þingmann Vinstri grænna, Árna Þór Sigurðsson, sendiherra á sama tíma til þess að dreifa athyglinni frá skipun Geirs.
Athugasemdir