Í febrúar árið 1988 sat Vera Gissing með tárin í augunum í myndveri BBC TW þegar hún var kynnt fyrir Nicholas Winton, manninum sem bjargaði lífi hennar. Sagan af því hvernig Winton skipulagði björgun 669 barna frá Prag er sögð í leiknu myndinni One life. Í tilefni hennar sagði BBC frá stundinni þegar Winton hitti Veru Gissing, 49 árum eftir að hann bjargaði henni og systur hennar frá Prag.

Þegar Gissing var 10 ára gömul flúði hún ásamt 15 ára systur sinni, Evu Diamantová, frá Prag með lest sem hefur verið kölluð „Kindertransport.“ Í lestinni voru mörg hundruð börn af gyðingaættum. Lestin flutti börnin til Bretlands frá Prag þar sem nasistar höfðu tekið yfir borgina nokkrum mánuðum áður en seinni heimsstyrjöldin hófst. 

„Ég gleymi aldrei stundinni þegar ég veifaði bless til foreldra minna og varð skyndilega hrædd þegar ég sá hræðsluna í svip foreldra minna sem voru með útgrátin augu. Það voru þýskir hermenn alls staðar í kringum okkur,“ sagði Vera. Hún sá foreldra sína aldrei aftur. 

Heimurinn hefði mögulega aldrei heyrt sögu Wintons ef konan hans hefði ekki rekist á skjalatösku hans upp á háalofti á heimili þeirra í Maidenhead í Bretlandi. Í töskunni var úrklippubók með nöfnum og myndum barnanna sem Winton aðstoðaði við að bjarga frá Prag.

Winton var sjálfur af gyðingaættum en foreldrar hans höfðu skýrt hann í ensku biskupskirkjunni til að vera meiri hluti af breska samfélaginu. 

Fann sig knúinn til að hjálpa

Winton vann í fullu starfi sem verðbréfamiðlari og var sósíalisti með áhuga á alþjóðamálum. Árið 1938 gerði Winton sér grein fyrir, í gegnum fjölskyldutengingar sínar, þeirri hættu sem steðjaði að gyðingafjölskildum á hernumdum svæðum nasista. Í gegnum vin sinn Martin Blake, sem var einnig sósíalisti, ferðaðist Winton til Prag til að hjálpa flóttamönnum. 

Þegar hann kom til Prag tók á móti honum hryllingur. Borgin fylltist hratt af fólki sem var á flótta undan nasistum, mörg hver af gyðingaættum, frá Þýskalandi, Austurríki, Súdetalandi og hluta af Tékkóslóvakíu sem Hitler hafði innlimað. Flóttamennirnir bjuggu við ömurlegar aðstæður í yfirfullum búðum. Veturinn var fram undan og áttu þeir nú þegar erfitt með að halda sér á lífi. 

Winton var sérstaklega í uppnámi vegna neyð barnanna og ákvað að það þyrfti að gera eitthvað til að bjarga þeim. Þannig hófst björgunaraðgerðin sem var þekkt sem „Czech Kindertransport“ eða Tékkneski barnafluttningurinn. 

Skráði niður nöfnin

Björgunaraðgerðirnar voru upphaflega skipulagðar á hótel herbergi á Evrópska hótelinu í Prag. Ásamt Winton voru það samstarfsfélagar hans Martin Blake, Doreen Warriner og Trevor Chadwick sem komu að björgunaraðgerðunum. Winton byrjaði á að skrá niður nöfn fjölskyldnanna sem hann ræddi við sem nauðsynlega þurftu að koma börnunum sínum í öruggt skjól. 

Winton skrifaði bréf til bresku ríkisstjórnarinnar og sendiráða út um allan heim þar sem hann óskaði eftir þeirra aðstoð. Nánast öll höfnuðu honum. Svíþjóð samþykkti að taka að sér nokkur börnum og Bretar, að því gefnu að þau myndu útvegað fjölskyldum sem væru tilbúin að taka á móti börnunum. Þrátt fyrir að vera venjulegur breskur ríkisborgari, var Winton sannfærðum um að hann gæti skipulagt brottflutning flóttamannanna með lest og fundið fyrir þau öruggt skjól í Bretlandi.

Eftir að hafa verið í Prag í þrjár vikur fór hann aftur til London þar sem hann hóf leit að fjölskyldum sem voru tilbúin að taka á móti börnunum og fann leið til að skipuleggja örugga ferð þeirra þvert yfir Evrópu til Bretlands. Vinir hans Warriner og Chadwick voru í Prag og samræmdu verkefnið þaðan.

Á daginn vann hann á verðbréfamarkaðnum en eftir klukkan fjögur á daginn og þar til langt fram eftir kvöldi vann hann linnulaust að verkefninu. Þá útbjó hann leyfisbréf og ferðaheimildir fyrir börnin sem komu frá Tékklandi. 

Fyrir hvert barn krafðist breska ríkið greiðslu upp á 50 pund, sem í dag nemur 4,150 pundum.  

Verkefnið tók á

Winton var orðinn pirraður á trega breska ríkisins svo hann fór að leita að fjölskyldum sem voru tilbúin að taka á móti börnunum með því að auglýsa eftir fjölskyldum í dagblöðum. Honum hafði tekist að taka ljósmyndir af öllum börnunum sem voru á listanum hans þegar hann var í Prag og reyndust myndirnar mikilvægar í leit hans að fjölskyldu fyrir börnin. 

Fyrsta lestin sem flutti börn á flótta fór frá Prag þann 14. mars 1939. Daginn eftir hertóku þýskir hermenn alla Tékkóslóvakíu.

Áhyggjurnar voru orðnar miklar hjá Winton svo í örvæntingarskyni falsaði hann leyfisbréf innanríkisráðuneytisins þar sem honum þótti þau ekki berast honum nógu hratt. 

Langt ferðalag

Frá mars til ágúst árið 1939 með átta lestum tókst Winton og félögum að flytja 669 börn, flest af gyðingaættum. Lestin fór frá Prag í gegnum Þýskaland og Frakkland til Bretlands. Á lestarstöðinni í Liverpool í London tók Winton og móðir hans á móti börnunum þar sem fjölskyldurnar sem ættleiddu börnin tóku á móti þeim. 

Níunda lestin átti að flytja 250 börn þann 1. september frá Prag. En það var daginn sem Þýskaland réðst inn í Pólland og stríði lýst yfir svo landamærunum var lokað. Þýskir hermenn vísuðu börnunum í lestinni á brott. 

Þrátt fyrir að hafa bjargað þessum fjölda barna talaði Winton aldrei um afrekið og hans aðkomu í aðgerðunum. Áratugum saman fór hetjuskapur hans að mestu óséður. 

Þegar rannsakendur fyrir BBC þættina That's Life! heyrðu af sögu Wintons buðu þau honum í þáttin sem áhorfandi. Í þættinum sýnir þáttastjórnandinn, Esther Rantzen, úrklippubók Winton. Í fyrsta þættinum hittir hann þrjú af börnunum sem hann bjargaði, þar á meðal Veru. 

That's Life! bauð Winton aftur í þáttinn. Í þeim þætti spyr Rantzen „er einhver hér í kvöld sem á lífi sínu að þakka Nicholas Winton?“ Þá reis allur salurinn upp, meira en tuttugu manns, brosandi og klappandi til að þakka Winton sem hafði tryggt þeirra öryggi.