Í dag, 30. mars, eru rétt 70 ár síðan Alþingi Íslendinga samþykkti að Ísland skyldi verða eitt af stofnríkjum hernaðarbandalags vestrænna ríkja, NATO, sem þá var verið að stofna undir forystu Bandaríkjanna. Bandalagið var svar við ótta sem gripið hafði um sig við hinn Rauða her Sovétríkjanna. Hann stóð grár fyrir járnum í miðri Evrópu og Sovétmenn höfðu á síðustu misserum verið að tryggja leppum sínum völdin í ríkjum Mið- og Austur-Evrópu.

Hin fyrirhugaða innganga Íslands í NATO var gríðarlega umdeild í landinu. Aðeins voru fimm ár síðan Ísland varð endanlega sjálfstætt ríki og hugmyndin hafði verið sú að það yrði hlutlaust í erjum stórvelda. Spurningin var nú sú hvort það væri raunhæft í heimi sem einkenndist æ meir af togstreitu stórveldanna tveggja, Sovétríkjanna og Bandaríkjanna.

Forystumenn þeirra þriggja flokka sem sátu þá í ríkisstjórn voru allir eindregnir stuðningsmenn aðildar Íslands að NATO en það voru Sjálfstæðisflokkur, Alþýðuflokkur og Framsóknarflokkur. Það var því enginn vafi á að aðildin yrði samþykkt með yfirburðum þegar hún kom til atkvæða við fyrri umræðu 29. mars og svo aðra umræðu daginn eftir.

Helst mátti reikna með að einhverjir þingmenn Alþýðuflokksins hlypust undan merkjum flokksforystunnar og greiddu atkvæði á móti.

Sósíalistaflokkurinn var eini stjórnarandstöðuflokkurinn og hann var heill og eldheitur á móti NATO-aðildinni. Flokksmenn sögðust fyrir alla muna vilja halda í hlutleysið en andstæðingar þeirra sökuðu þá um að ganga fyrst og fremst erinda Sovétríkjanna, sem vitaskuld voru andsnúin þessu hernaðarbandalagi. Og vissulega studdu íslenskir kommúnistar þá Moskvulínuna af miklum dugnaði hvert sem hún lá.

Þriðjudaginn 29. mars aðild Íslands samþykkt við fyrri umræðu.

Þjóðviljinn málgagn kommúnista tók þeirri niðurstöðu ekki vel. Morguninn eftir var forsíða blaðsins svona:

Acheson sá sem þarna er nefndur var þá utanríkisráðherra Bandaríkjanna.

Þrátt fyrir að skoðanir um málið væru mjög skiptar innan Alþýðuflokksins varð þess lítt eða ekki vart á síðum Alþýðublaðsins sem studdi flokksforystuna og NATO-aðildina dyggilega.

Morgunblaðið sagði frá atkvæðagreiðslunni og „skrílslátum og málþófi“ kommúnista. Mótmæli höfðu verið við Alþingis og einhver dæmi voru að grjóti væri kastað og örfáar rúður brotnar. Þá þegar hafði spurst út að andstæðingar aðildar hvettu fólk til að mæta á Austurvöll miðvikudaginn 30. mars og mótmæla framferði meirihlutans á Alþingi.

Óhætt er að segja að forsíða Tímans, málgagns Framsóknarflokksins, hafi skorið sig nokkuð frá hinum. Meðal almennra Framsóknarmanna var áreiðanlega heilmikil andstaða við NATO-aðildina, þótt forystan styddi málið, og ritstjórn Tímans reyndi því greinilega að gera sem minnst úr málinu:

Þegar leið að hádegi 30. mars kom Vísir út og fór mikinn um „skrílslætin“. Blaðið hafði meira að segja frétt af „skrílslátum“ Einars Olgeirssonar eins af leiðtogum kommnúnista á þingfundi þá um morguninn.

Ekki þarf að orðlengja að NATO-aðildin var samþykkt með öllum atkvæðum ríkisstjórnarflokkanna, nema hvað þrír þingmenn Alþýðuflokksins voru á móti. Og á Austurvelli áttu sér stað mestu óeirðir sem þá voru dæmi um í íslenskri nútímasögu. Og enn í dag kenna hvorir aðilar — andstæðingar og stuðningsmenn NATO-aðildar — hinum um óeirðirnar.

Tíminn var aftur frekar hlédrægur í framsetningu fréttanna:

Blaðamenn Alþýðublaðsins sáu hins „óróaseggi“ og „óspektir“ heldur „óðan kommúnistaskríl“

Vísir teflir auk frétta af „kommúnistaskrílnum“ fram þeirri mikilvægu spurningu hvaðan komu eggin sem „skríllinn“ kastaði í Alþingishúsið?

Morgunblaðið hefur, auk frétta af hinum vinsæla „skríl“ komist að því að þingmenn kommúnista hafi valdið „þjóðarhneyksli“ og greinir frá því á forsíðu sinni:

Eins og við mátti búast er Þjóðviljinn á öðru máli en það er jafnvel meiri þungi í forsíðu blaðsins en blöðum stuðningsmanna NATO-aðildar.

Eitt af málgögnum verkalýðshreyfingarinnar, Verkamaðurinn, gaf í tilefni dagsins út sérstakan fregnmiða þennan dag. Og þar var kveðið fast að orði: