Myndlistarmaðurinn Claire Paugam hitti Hillbilly í dásamlegt spjall um lífið og listina. Claire ólst upp í París en kom til Íslands árið 2015 í mastersnám í Listaháskóla Íslands. Hún féll fyrir landinu sem skiptinemi, nánar tiltekið féll hún fyrir náminu í listaháskólanum. Claire ræddi við Hillbilly um muninn á listanámi í Frakklandi og á Íslandi. Claire er með sérstakan glugga inn í myndlistina, finnst Hillbilly, hún upplifði sterka tilfinningu um að hún ætti að verða myndlistarmaður þrátt fyrir að hafa ekki alist upp við neitt sem benti henni sérstaklega í þá átt. Þegar kom að því að velja sér háskólanám valdi hún grafíska hönnun, því hún fann að hún vildi læra eitthvað skapandi en þó eitthvað sem gæfi af sér starfsöryggi. Hönnunarnámið námið var góð og nýtileg reynsla en þrá fyrir meira frelsi leiddi hana í myndlistarnám í Nantes, á vesturstönd Frakklands.

Í listinni notar Claire rýmið eins og miðil, ef hægt er að komast svo að orði; hún vinnur innsetningar. Hún vill að listaverkin umkringi áhorfandann og helst svo að áhorfandinn finni fyrir verkinu í höndunum. Á sólósýningum sínum kýs hún oftast að hafa ekki sýningarstjóra, því að setja sýninguna saman er partur af sköpunarferlinu. „Sumt fólk virðist halda að listamenn búi til dót á vinnustofunni og sýningarstjórar sjái svo um að taka dótið og setja það upp á safni eða galleríi,“ segir Claire og bætir við að það sé sjaldnast svoleiðis. Þess má geta að Claire er sýningarstjóri auk þess að vera myndlistarmaður, bæði á sínum eigin sýningum og annarra, og það gerist ekkert án náins samtals.

Töfrar listarinnar

Þegar Claire var 15 eða 16 ára sat hún fyrir framan sjónvarpið og á skjánum var frétt, eða þáttarbrot, um franska listamanninn Annette Messager. „Hún var að setja upp einkasýningu í Pompidou Art Center í París. Ég hafði aldrei séð svoleiðis áður,“ lýsir Claire og vísar í ferlið. Þarna sá hún jafnvel í fyrsta sinn listamann setja upp sýningu í risastóru rými. „Hún var með nemendur með sér, var að kenna í Beaux-Arts á þessum tíma. Hún var líka með tæknimenn og stórt lið með sér sem snerist í kringum hana á meðan hún tók út rýmið og skapaði það upp á nýtt. Hún stóð fyrir framan stóran hvítan vegg sem hún svo umbreytti.“ Claire hafði ekki haft neinn sérstakan áhuga á samtímamyndlist áður en hún sá þáttinn í sjónvarpinu fyrir tilviljun. Við áhorfið kviknaði á einhverju í heilanum á henni. „Það var eins og ég hefði misst sjónina um stund. Ég sá allt svart, mér brá rosalega. Þegar ég fékk sjónina á ný fékk ég mjög sterklega tilfinninguna að þetta væri það sem ég ætti að gera það sem eftir er, að endurskapa rými.“ Claire lýsir því að hafa hugsað mjög skýrt „ég vil vera eins og hún! Að spinna, nota innsæið, að galdra og hafa þannig áhrif á fólk.“

Hillbilly hefur sjaldan heyrt listamann hafa jafn sterka sýn á að verða listamaður, það er ekki oft meðvituð ákvörðun eins og Claire lýsir, frekar bara eitthvað sem gerist. Hillbilly nýtur þess að hlusta á listamenn tala um list sem töfra. Að umbreyta einu í annað með huganum. Claire lýsir þessu gráa rými, á milli vinnustofuvinnu og sýningar, á töfrandi hátt.

Munnurinn

Munnurinn er frekar ráðandi í eldri verkum Claire – talandi um rýmið „á milli“. „Já, sambandið á milli þess innra og þess ytra heillar mig, og munnurinn er einhvern veginn bæði. Áferðin, litirnir. Munnurinn er svo áhugaverður lífrænn hellir. Þessi gátt á milli sálar og efnisheims. Munnurinn getur sýnt svo mikið hið ósjálfráða – að öskra með munninum, að missa stjórnina. Að tjá sig, að borða, að kyssa. Allir þessir hlutir þar sem þú missir stjórnina og líkaminn tekur völdin,“ lýsir Claire, með sínum munni. „Í sumum verkum hef ég verið að hugsa um líkamann almennt, hvar byrjar og hvar endar landslagið og hvar endar og byrjar líkaminn minn? Hvar liggja mörkin á milli okkar og umhverfisins? Innra landslag getur samsvarað landslaginu utan við okkur.“

Ákvað að þeir gætu haft rangt fyrir sér

Claire kom til Íslands fyrst sem skiptinemi úr myndlistarnámi sínu í Frakkandi. Hún fann fljótlega að hún fílaði sig betur á Íslandi en í heimalandinu. Hún fékk svona „aha móment“ eins og Oprah myndi segja, þegar hún kom hingað sem skiptinemi. „Ég var búin að vera að ströggla svolítið í náminu í Nantes. Nemendurnir voru ekki í forgangi eins og hér. Það seytlar kynjamismunun í listaháskólum í Frakklandi. Kennarar töluðu þannig að sem kvenkyns listamaður ætti ég að vinna meira með tíðablæðingar mínar og önnur persónuleg málefni. Þeir lifa í klisju um Louise Bourgois, sem var einn af frumkvöðlum í þeim efnum, en það þýðir auðvitað ekki að kvenkyns listamenn nú á dögum þurfi að vinna með þessi mál. Nema þær vilji það, að sjálfsögðu.“

Mynd: Sól Lilja Tinds

Claire talar frekar um námið í Frakklandi og lýsir hvernig strákarnir gerðu stór verk, en stelpum var ekki treyst til þess. Það virtist vera að kennarar efuðust um að stelpurnar gætu gert stór verk. „Þannig að núna ef einhver spyr mig hvort ég treysti mér nokkuð til einhvers þá tek ég því mjög illa! Alltaf í vörn!“ segir Claire kímin, en Hillbilly skynjar alvarlegan undirtón. „Ég var alltaf borin saman við karlkyns listamenn, og ég og aðrar stelpur upplifðum alls konar athugasemdir frá eldri karlkyns kennurum.“

Þrátt fyrir þessa miklu ást á listinni fékk Claire lágar einkunnir, sem hún segir að hafi verið leið til að ýta henni úr náminu. „Kennararnir sögðu mér að hætta í myndlist. Mér fannst það svo skrítið. Hvernig gátu þeir ekki séð að þetta var líf mitt, ástríða mín? Þeim fannst ég lélegur listamaður. Punktur.“ Hillbilly hugsar að ábyggilega margir, ungir krakkar, hefðu mögulega bara hætt. „Þetta var virkilega niðurdrepandi, enginn skildi mig og mér var sagt að fara. En þetta varð til þess að ég áttaði mig á að skoðun þeirra er ekki algild. Það er engin algild skoðun – sérstaklega ekki í listum. Ég skildi einhvern veginn að ég væri góður listamaður, bara ekki í þeirra augum. Ég ákvað að þeir gætu haft rangt fyrir sér.“

Ísland togaði

Árið 2015 kom Claire til Íslands í skiptinám og fannst henni allt öðruvísi andi í Listaháskóla Íslands. „Fyrir mig og mína praktík hentaði námið hér mun betur. Fólk skildi mig hérna.“ Það varð til þess að hún hætti í skólanum í Nantes og ákvað að klára masterinn á Íslandi. „Það var no brainer að skipta um skóla,“ segir Claire og heldur áfram „mér leið eins og ég fengi pláss og gæti hreinlega andað – og þróast sem myndlistarmaður hér.“ Claire talar sérstaklega um samtalið við kennarana, það var samtal en ekki eintal sem átti sér stað á milli kennara og nemanda. Eftir útskrift fór Claire í ferðalög um heiminn en kom aftur til Íslands. „Mér líður eins og Ísland hafi valið mig frekar en ég hafi valið Ísland. Það var augljós og sterk tilfinning að setjast hér að.“

Að hafa fyrir listinni

„Allir mínir skúlptúrar og ljósmyndir gera það sem þeir og þær vilja,“ segir Claire og lýsir því hvernig þau eru ekki endilega gerð fyrir áhorfandann, en geta leitt áhorfandann áfram í rýminu, gefið áhorfandanum vísbendingar. „Stundum eru verkin á gólfinu, svo fólk þarf að beygja sig. Stundum eru þau uppi á háum stalli svo aðeins hávaxið fólk getur litið verkin augum. Það skiptir ekki máli. Ég geri verkin auðvitað út frá minni hæð, minni sjón, mínu lífi, en svo er mismunandi fólk sem sér verkin betur, verr eða öðruvísi.“ Hillbilly finnst þetta áhugaverð nálgun – áhorfandinn þarf ef til vill að leggja eitthvað á sig til að sjá verkin, fara upp á tær til dæmis. Listaverkin geta líka verið í felum. „Listaverkin gera engar málamiðlanir, áhorfandinn verður bara að fylgja eða sleppa þessu,“ segir Claire. Náttúra er áberandi í listaverkum Claire og landslag heillar hana. Hún tekur fram að hún hafi engan sérstakan áhuga á íslensku landslagi, heldur öllu landslagi. „Það eina sem ég vissi um Ísland áður en ég kom var að hér eru eldgos. Þau virka róandi á mig. En annars er náttúran í mínum verkum alls staðar frá, og ég segi sjaldan frá hvaðan.“

Ljósmyndir Claire eru af vatni, skýjum, fjöllum, en fyrir henni þarf ekki að koma fram hvaðan myndirnar eru, af hverju þær eru eða hvar þær eru teknar. „Þetta eru bara svona myndir, eða áferðir, eða tilfinningar sem skjótast upp í hausinn. Minningar um mismunandi umhverfi sem ég hef verið í og tilfinningin um að tíminn líði, ljós á hreyfingu, eitthvað sem ég held að við öll elskum. Áhorfandinn staðsetur sig alltaf í verkinu. Spyr hvar ljósmyndin var tekin, því hann kannast svo við sig,“ lýsir Claire.

Spíran vex

Hillbilly finnst ákveðni Claire aðdáunarverð – að ákveða eða ekki ákveða að verða listamaður 16 ára, fara í listaháskóla með fullan bakpoka af ástríðu, en beðin pent um að hætta og flytja svo á ískaldan klakann af öllum stöðum og vera listamaður þar. Hillbilly veltir fyrir sér hvort hún sé ánægð með þessa þróun? „Það sem ég er ánægðust með, það sem ég elska mest við að vera listamaður, er það að vera listamaður, það fær mig til að vilja enn frekar vera listamaður. Ég hugsa sífellt hvað ég geri næst. Spíran sem kom upp þegar ég var 16 ára heldur áfram að vaxa! Endalaust. Það er enginn endir! Það er það allra besta.“