Þorsteinn Már Baldvinsson, stofnandi og forstjóri Samherja, segist ekki kannast við þær aðstæður í sjávarútvegi sem sýndar eru í sjónvarpsþáttaröðinni Verbúðinni. Í þáttunum er dregin upp mynd sem svipar mjög til viðskipta Samherja með sjávarútvegsfyrirtækið Hrönn á Ísafirði og togara þessa, Guðbjörgina eða Gugguna, árið 1997.

Þetta gerðist vegna þess að frjálst framsal og veðsetning fiskveiðiheimilda var heimilað á Íslandi, eins og rakið er í þáttunum með dramatískum hætti. Sjávarútvegsfyrirtkjum var þá heimilað að flytja kvóta til og frá byggðarlögum eftir eigin hentisemi og gera út og landa fiski þar sem þeim hugnaðist.  

Í viðtali við Fréttablaðið segir Þorsteinn Már um Verbúðina: „Ég ætla bara að segja að ég hef tengst sjómennsku í áratugi, lengi. Og hef tekið þátt í þessu sem atvinnurekandi frá ’83. Ég kannast ekki við þessa mynd sem er verið að draga upp.“ 

Guðbjörgin og Þorbjörgin, Ísafjörður og Vestfirðir

Í síðasta þætti Verbúðarinnar er, nánast orðrétt, vitnað ítrekað í orð sem Þorsteinn Már lét frá sér fara í tengslum við kaup og síðar sölu á togaranum Guðbjörginni, eða Guggunni, á árunum 1997 og 1999. Samherji keypti þá útgerðina Hrönn á Ísafirði sem átti Guðbjörgina. Þorsteinn Már sagði þá hina fleygu setningu: „Guggan verður áfram gul og gerð út frá Ísafirði.“ Í Verbúðinni heitir togarinn sem um ræðir Þorbjörgin. 

Í þáttunum er persóna sem heitir Gunnar Már sem kaupir sjávarútvegsfyrirtækið á Vestfjörðum sem Verbúðin fjallar um. Þessi karakter, sem leikinn er af Hilmari Guðjónssyni, segir meðal annars á fundi þar sem salan á Þorbjörginni er kynnt: „Þorbjörgin verður áfram gul og gerð út frá Vestfjörðum.“

Þorsteinn Már og Gunnar Már í viðtölumÞorsteinn Már í viðtali við RÚV í Landsrétti í gær þar sem hann sagðist ekki kannast við aðstæðurnar í Verbúðinni. Gunnar Már í viðtali í Verbúðinni þar sem hann réttlætir söluna á Þorbjörginni.

Mynd: Samsett

Samkomulagið milli Samherja og Hrannar

Í Verbúðinni er sena þar sem bæjarstjórinn í þorpinu, eigandi sjávarútvegsfyrirtækisins, Harpa (Nína Dögg Filippusdóttir), og Gunnar Már kynna söluna á skipum og kvóta útgerðarinnar fyrir íbúunum. Þar gefur Gunnar Már fögur fyrirheit um að útgerðin muni áfram gera út frá plássinu og talar Gunnar Már meðal annars um mannkosti Hörpu og að hún myndi ekki selja útgerðina nema að tryggt væri að hún yrði áfram gerð út frá Vestfjörðum. „Við höfum ávallt haft það að leiðarljósi að styrkja uppbyggingu og innviði þessara fyrirtækja á hverjum stað fyrir sig. [...] Bæjarbúar ættu að þekkja Hörpu Sigurðardóttur það vel að það er henni mikið í mun að tryggja framtíð Þorbjargarinnar og bæjarins. [...] Það ætti þó að vera mönnum alveg ljóst að hún myndi aldrei íhuga að selja aðilum með áform sem endurspegla ekki hennar eigin. Þorbjörgin verður áfram gul og hún verður gerð út frá Vesfjörðum. “

Þegar Samherji keypti Hrönn og Gugguna árið 1997 var með sambærilegum hætti haft eftir Þorsteini Má að Ísfirðingar ættu nú að þekkja eigendur Hrannar það vel að þeir ættu að vita að þeir beri hag bæjarins fyrir brjósti.  Í blaðinu Bæjarins Besta árið 1997 var haft eftir Þorsteini Má, og var þetta kvót endubirt í bókinni Ekkert að fela: Á slóð Samherja í Afríku: „Ég held að Ísfirðingar eigi nú að þekkja þá Guðmund Guðmundsson og Ásgeir Guðbjartsson það vel að þeir ættu að átta sig á hvað vakir fyrir þeim, og því sem þeir eru að gera, en það er einfaldlega að tryggja að Guðbjörgin verði á Ísafirði áfram.“

Ásgeir Guðbjartsson var einn af eigendum Hrannar. Sonur Ásgeirs, Guðbjartur Ásgeirsson, var skipstjóri á Guðbjörginni. Eftir söluna hóf hann störf fyrir Samherja og vann hjá fyrirtækinu allt til ársins 2012. 

Þegar Samherji keypti Hrönn árið 1997 var meðal annars undirrituð sérstök yfirlýsing þess efnis að Guðbjörgin yrði áfram gerð út frá Ísafirði. Kristinn Gunnarsson, ritstjóri og fyrrverandi þingmaður, birti þessa yfirlýsingu á bloggsvæði sínu árið 2018. Þar sagði: „Hluthafar Samherja h.f. Akureyri og Hrannar h.h. Ísafirði hafa undirritað samkomulag um að sameina þessi sjávarútvegsfyrirtæki. Samkomulag er um að útgerð Guðbjargar ÍS verði óbreytt frá því sem verið hefur á Ísafirði.“ 

Undir yfirlýsinguna skrifuðu Þorsteinn Már og Ásgeir Guðbjartsson. 

Í báðum tilfellum, í raunveruleikanum og í Verbúðinni, undirstrikuðu þeir Þorsteinn Már og Gunnar Már að seljendur útgerðanna myndu aldrei selja nema tryggt væri að Guðbjörgin og Þorbjörgin yrðu áfram gerð út frá viðkomandi plássum á Vestfjörðum. 

Eftir söluna á útgerðunum var það hins vegar ekki lengur í höndum eigenda þeirra hvað yrði um þær. Þetta var ákvörðun sem nýr eigandi útgerðanna hafði í hendi sér, það er að segja Þorsteinn Már hjá Samherja og Gunnar Már í Verbúðarþáttunum. 

Orð um síbreytilegan sjó og pólitík

Í tilfelli Verbúðarþáttanna hættir Þorbjörgin strax að gera út frá þorpinu á Vestfjörðum en skipinu er snúið við þegar það er á siglingu inn fjörðinn. 

Í þáttunum útskýrir Gunnar Már þá ákvörðun sína að efna ekki loforð sitt um að gera Þorbjörgina út frá plássinu með eftirfarandi orðum: „Starfsemi fiskveiða er eins og sjórinn sjálfur; tekur stöðugum breytingum. [...] Við getum ekki tamið fiskinn og þess vegna þurfum við að elta hann þangað sem hann er að finna. Það er alveg óháð því úr hvaða byggð er siglt.“ Þegar Gunnar Már er spurður að því hvort þetta sé ekki þvert á gefin loforð segir hann: „Ég er ekki stjórnmálamaður. Ég lofaði aldrei nokkrum hlut. Það má kannski hafa á því skoðun að orðavalið hafi verið óheppilegt.“

Í tilfelli Samherja og Guðbjargarinnar var ferlið hægara. Skipið hélt áfram að gera út frá Ísafirði til ársins 1999 þegar það var selt til dótturfélags Samherja í Þýskalandi og skipti um nafn yfir í Hannover. Þegar þessi sala var kynnt um sumarið 1999 sagði Þorsteinn Már að yfirlýsingin um Gugguna hefði verið „mistök“, eins og sagði í frétt Moggans. Svo fylgdi kvótið í Þorstein Má sem er nánast birt orðrétt í Verbúðinni „Aðstæður í sjávarútvegi eru það breytilegar að það verður að viðurkennast. Sjávarútvegurinn er eins og sjórinn, síbreytilegur,“ sagði hann.

Þorsteinn Már sagði við Moggann að ekki hafi verið um „bindandi loforð“ að ræða rétt eins Gunnar Már segir í þáttunum að hann hafi ekki „lofað neinu“:  „Ég bara sagði þetta og það hafði ekkert með pólitík eða bæjarstjórn að gera,“ sagði Þorsteinn Már í viðtalinu við Moggann. 

Gagnrýndi SamherjaHalldór Halldórsson, bæjarstjóri á Ísafirði, gagnrýndi Samherja þegar Guðbjörgin var seld úr bænum árið 1999.

Mynd: Pressphotos

Reiðin á Ísafirði

Salan á Guðbjörginni vakti mikla reiði á Ísafirði og sagði þáverandi bæjarstjóri, Halldór Halldórsson, meðal annars: „Þeir gáfu þá yfirlýsingu á fundi með fulltrúa bæjarstjórnar á sínum tíma, og það kom í heimafjölmiðlum að engin breyting yrði. Guðbjörgin yrði áfram Guðbjörgin og gerð út frá Ísafirði, eða eins og þeir sögðu: „Guggan verður áfram gul og gerð út frá Ísafirði.“ Það gleymdist að taka það fram að hún myndi heita Hannover, gerð út frá Þýskalandi og yrði lengd um 18 metra.“

Halldór hafði orðið bæjarstjóri skömmu áður og tók hann þá við af Kristjáni Þór Júlíussyni, sem varð bæjarstjóri á Akureyri.  Kristján Þór hafði áður verið stjórnarformaður Samherja. Hann spilaði stórt hlutverk í því sem bæjarstjóri Ísafjarðar að tryggja það að viðskiptin með Hrönn og Guðbjörgina gætu gengið í gegn. Líkt og í þáttunum þá átti Ísafjarðarbær forkaupsrétt að hlutabréfunum í Hrönn, forkaupsrétt sem sveitarfélagið nýtti sér ekki.