Ef eitthvað einkenndi árið sem er að líða þá er það baráttan fyrir því að fá að lifa í frjálsu samfélagi þar sem réttindi allra eru virt. En það er ekki alltaf einfalt að skilgreina hvar sú lína liggur eða hvernig eigi að framfylgja réttlætinu. Árið hefur því einkennst af átökum andstæðra hugmynda, en tvennt stendur helst upp úr. Annars vegar varðandi hversu langt á að ganga á rétt einstaklinga til að vernda heildina í heimsfaraldrinum. Hins vegar menningarstríðið þar sem tekist er á um hversu langt má ganga í að slaufa einstaklingum til að senda skýr skilaboð gegn ofbeldi.

Fleira situr eftir, eins og hvernig Samherji reyndi að endurskilgreina hugmyndir okkar um rétt og rangt með því að skipuleggja ófrægingarherferð á hendur einstaklingum sem stóðu að baki afhjúpunum á ólögmætum viðskiptaháttum fyrirtækisins í Namibíu, hvernig auðmaður keypti fjölmiðlaumfjallanir í markvissri ímyndarsköpun á meðan hann hótaði og stóð í kýlingarleik við starfsfólk og hvernig einstaklingar högnuðust á sölu á innviðum til erlendra stórfyrirtækja. 

Við stóðum í þeirri trú að þetta yrði árið þar sem við yrðum frjáls, frjáls undan heimsfaraldri, þöggunartilburðum og almennum leiðindum, en sitjum uppi með nýtt afbrigði af veirunni og hertar sóttvarnaraðgerðir, grátandi karla í sjónvarpinu sem kvarta undan neikvæðum viðbrögðum við því að þeir hafi gengið yfir mörk kvenna, og oft bara alls konar leiðindi sem gengu lengst þegar skotið var á bíl borgarstjóra. 

Nú eða þegar lögreglan skammaðist yfir því skömmu fyrir jól að: „Fólk var að dansa, það þurfti að taka á því.“

Hversu leiðinlegt er þegar það er bannað að dansa. 

Vonin fylgdi vorinu

Undir lok síðasta árs varaði Alþjóðaheilbrigðisstofnunin við því að Covid-19 heimsfaraldurinn væri líklega ekki sá alvarlegasti sem við myndum þurfa að takast á við. Þrátt fyrir það var bjartsýnin einkennandi í upphafi árs, faraldurinn var senn á enda. Svo sagði Kári, sérfræðingur í málefnum þjóðarinnar, sem lýsti því yfir að faraldurinn yrði kveðinn í kútinn með tilkomu bóluefna og Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir tók í sama streng, þó með fyrirvara um að ef tölur um virkni bóluefnis reyndust réttar sæjum við fram á endalok faraldursins. 

Það var líka í vor sem var greint frá því að dómsmálaráðherra hafði í tvígang hringt í lögreglustjóra á aðfangadag til þess að fá skýringar á aðgerðum í Ásmundarsal á Þorláksmessu, þar sem fjármálaráðherra var gripinn í ólögmætu margmenni á sölusýningu þar sem sóttvarnarlög voru margbrotin. Málið hafði ekki frekari afleiðingar fyrir ráðherrann, aðeins lögreglumennina á vettvangi sem viðhöfðu orðbragð sem lýsti forundran og hneykslan á háttsemi ráðherrans. 

Talandi um dómsmálin. Skotið var á bifreið borgarstjóra sem stóð fyrir utan heimili hans. Sjálfur hélt hann því fram að heimili hans hefði verið gert að skotskífu í pólitískum áróðursmyndböndum. Varafulltrúi Sjálfstæðisflokksins sagði að „byltingin væri komin heim“ og Dagur þyrfti bara að taka á því en var fordæmdur, baðst afsökunar og fór. 

Íslenskar konur kærðu íslenska ríkið til Mannréttindadómstólsins vegna kerfisbundinna brota við meðferð á málum er varða kynbundið ofbeldi. Samúðarbylgja reið yfir þjóðina þegar Sölvi Tryggvason mætti í viðtal við lögmanninn sinn í sínum eigin þætti þar sem hann grét yfir því að hann væri jú góður maður, þótt hann væri sakaður um að hafa brotið gegn konu. Þekktur maður birti myndband af sér fella tár með Sölva, áður en það kom í ljós að Sölvi hafði vissulega verið kærður til lögreglu og lét sig hverfa úr kastljósinu í kjölfarið. 

„Ég vil stinga, snúa og strá salti í sárið“

Saksóknari birti ákæruskjöl á hendur Samherjamönnum í Namibíu, en það var líka í vor sem það var afhjúpað hvernig skæruliðadeild Samherja skipulagði ófrægingarherferðir gagnvart fjölmiðlafólki og vonaðist til að Þorsteinn Már Baldvinsson „myndi brýna hnífana“ og „slátra“ uppljóstraranum: „Ég vil stinga, snúa og strá salti í sárið.“

Jörðin skalf á Reykjanesinu. 

Fram undan var uppgjör við óheiðarleika og þöggunartilburði. Fram undan var réttlátara, frjálsara og betra samfélag.

Fram undan voru líka langar biðraðir í Laugardalshöllina þar sem bóluefnum var sprautað í upphandleggi. Fyrst einum skammti. Svo tveimur. 

Eftir langt og strangt 2020 horfði allt til betri vegar árið 2021. 

Allt átti þetta að koma með hækkandi sól. 

SÁÁ ákvað meira að segja að hætta að hagnast á spilafíklum.

Frelsi sumarsins 

Himinninn varð skyndilega blóðrauður og eldgos brast á.

„Takk fyrir fórnirnar sem þið færðuð á þessum skrítnu mánuðum sem er að ljúka,“ sagði dómsmálaráðherra þann 25. júní þegar stjórnvöld boðuðu til blaðamannafundar, þar sem tilkynnt var að nú yrði öllum takmörkunum innanlands aflétt á miðnætti. Allar takmarkanir á samkomum vegna farsóttar voru felldar á brott. Niður með fjöldatakmarkanir, nálægðartakmarkanir, grímuskyldu og skerta opnunartíma. Burt með skimanir á bólusettum, börnum og fólki sem hafði áður veikst af veirunni á landamærunum. Brátt átti að fella niður allar aðgerðir á landamærunum. Líkt og veirunni hefði verið útrýmt var enginn fyrirvari um að mögulega þyrfti að herða aðgerðir aftur síðar. 

Við héldum að við værum frjáls undan faraldrinum.

Þórólfur varaði við því að þetta væri þrátt fyrir allt ekki afstaðið, forsætisráðherra hvatti okkur til að fara varlega en dómsmálaráðherra sagði að nú væri loks komið að áfanganum sem við hefðum öll beðið eftir: „Við erum öll svo spennt að geta lifað okkar eðli­lega lífi aft­ur. Að mega heils­ast og knúsa og faðma.“

 „Við erum öll svo spennt að geta lifað okkar eðli­lega lífi aft­ur“

Knús, faðmlög og kossar. Opin landamæri. Ástand sem varði ekki lengi. 

Auður steig sjálfviljugur út úr sviðsljósinu eftir að hafa viðurkennt að hafa farið yfir mörk konu. Ingó Veðurguð brást öðruvísi við þegar tugir frásagna bárust af vafasömu framferði hans gagnvart ungum konum og krafðist afsökunarbeiðni, ella færi hann fram á miskabætur. Lögmaður hans sagði sig síðan frá málinu. 

Samfélagið var að breytast.

Haustið með öllum sínum þunga

Mánuði eftir að stjórnvöld ákváðu að aflétta öllum aðgerðum var búið að setja samkomutakmarkanir aftur á, herða aðgerðir á landamærum og ráðleggja Íslendingum að ferðast ekki til hættusvæða. Öll lönd nema Grænland voru skilgreind sem hættusvæði. 

Árið þar sem við áttum að endurheimta frelsið undan faraldrinum var kannski aldrei neitt nema tálsýn. Nú þegar líður að áramótum er búið að dæla 704 þúsund bólusetningarskömmtum í þjóðina, 90 prósent landsmanna tólf ára og eldri eru fullbólusettir og 77 prósent allra landsmanna. Auk þess hafa um 150 þúsund fengið örvunarskammt. Þrátt fyrir það voru 240 ný smit á síðastliðnum sólarhring, 240 eru nú staddir í skimunarsóttkví, 2.800 í sóttkví og 1.800 í einangrun nokkrum dögum fyrir jól. Hátt í 5.000 einstaklingar eru því fjarri fjölskyldum sínum á aðventunni og væntanlega verður stór hluti þessa hóps það áfram yfir hátíðarnar. Einkennalausu fólki er haldið í einangrun sem er hætt við að hafi neikvæð áhrif á andlega heilsu fólks, án þess að nokkuð sé gert til að vega upp á móti því. 

Þegar veiran stökkbreytist og ný afbrigði herja á er vonin um að bólusetningarátak kveði faraldurinn í kútinn kannski ekki raunhæf, en við getum haldið áfram að reyna. Við getum líka sætt okkur við að fram undan er ekkert eins og áður, frelsið verður ekki endilega endurheimt í sama skilningi og áður og við vitum í raun ekkert hvað bíður okkar, annað en ástand sem einkennist af sóttvarnaraðgerðum. Og því miður skorti í heilbrigðiskerfinu. 

Við ráðum ekki við veiruna en við ættum að ráða við að styrkja heilbrigðiskerfið. 

Þegar allt var lagt í sölurnar í sóttvarnaraðgerðum og allt samfélagið var undir, börnum var haldið frá skóla og öldruðum frá fjölskyldum sínum til lengri tíma, fjöldi fólks var ófær um að stunda vinnu sína og svo framvegis, þá láðist stjórnvöldum að gera viðeigandi ráðstafanir inni á viðkvæmri stofnun sem varð þess valdandi að fleiri létust þar af völdum veirunnar heldur en nokkurs staðar annars staðar, meðal annars fólk sem var almennt við góða heilsu og jafnvel komið þangað í hvíldarinnlögn. 

Kannski ættum við að tala um þetta sem enn eitt árið sem Landspítalinn sendir frá sér neyðarkall en talar fyrir daufum eyrum stjórnvalda. Yfirlæknir á bráðadeildinni lagði til, í fyllstu alvöru, að bílakjallari yrði nýttur fyrir sjúkrarúm áður en hann gafst upp og sagði upp. Starfsfólk hefur lýst því þannig að það sé með óbragð í munninum eftir hverja vakt því það veit að það getur ekki veitt fullnægjandi þjónustu, það sé erfitt að sinna fólki á mannsæmandi hátt í þessum aðstæðum. 

„Ég er stundum alveg að gefast upp“

Örmagna læknir á heilsugæslunni lýsti sama ástandi þar. Sífellt er verið að útvista verkefnum þangað án þess að því fylgi fjármagn, mannafli eða rými, stöðvar eru löngu sprungnar og ný hverfi eru reist án þess að það sé svo mikið sem gert ráð fyrir heilsugæslustöðvum þar. Biðlistar lengjast, gæði þjónustunnar rýrnar og líkur á mistökum aukast. Sífellt verður erfiðara að sinna sjúklingum, vitandi að hann dugar ekki til. „Ég er stundum alveg að gefast upp.“

Viðbrögð stjórnvalda hafa verið að skammast í læknum sem greina frá alvarleika ástandsins og ætlast til meira af stjórnendum. 

Vetur fallinna stjarna 

Þetta var árið þar sem konur komust í meirihluta á Alþingi og fréttirnar flugu um heiminn, þar til sá misskilningur var leiðréttur hálfum sólarhring síðar. Yngsti þingmaður sögunnar, ung kona af erlendum ættum, datt út fyrir manninn sem sagði: „Þarna kom loksins skrokkur sem passaði á typpið á mér,“ í umræðum hvernig þingmenn ætluðu að hefna sín á ráðherra fyrir að sýna þeim ekki nægilega pólitíska hollustu. „Þú getur riðið henni,“ lagði einn þeirra til.  

Alþingi samþykkti niðurstöðu kosninga þrátt fyrir alvarlega annmarka á meðferð atkvæða og ný ríkisstjórn tók við völdum. Nýr dómsmálaráðherra glápti á eftir sjónvarpskonu og beitti sér gegn rétti kvenna, nýr vísindaráðherra hvatti til þess að börnin væru styttra í skóla því „heimurinn er fullur af fólki og peningum og alls konar en við eigum ekkert nægan tíma“, nýr heilbrigðisráðherra hefur ítrekað reynt að heimila rekstur spilavíta hér á landi, fjármálaráðherra var í Panamaskjölunum og guð má vita hvað. 

Fyrir Ísland! öskraði KSÍ í öllu markaðsefni þar sem landsliðsmönnum var stillt upp sem hetjum þjóðarinnar. Þeir voru óþægilega margir sakaðir um að beita ofbeldi en KSÍ vildi ekki viðurkenna það fyrr en formaðurinn hrökklaðist burt eftir að hafa verið staðinn að því að segja rangt frá. Reynt var að draga úr trúverðugleika þolenda með margvíslegum aðferðum en eftir stóð að svona var þetta bara, strákarnir okkar hafa sumir verið handteknir, kærðir og greitt bætur vegna ásakana um kynbundið ofbeldi. 

Nóttin mín er dimm og ein og dagurinn á báli.

„Meistari Megas“ söng þessa línu í laginu sem var valið fallegasta ástarlag þjóðarinnar. Síðan steig ung kona fram og sagði frá því hvernig hann hafði í slagtogi við vin sinn meitt hana þegar hún var tvítug og þeir vel fullorðnir menn, annar yfirmaður hennar og hinn listræn fyrirmynd hennar, bæði með orðum og gjörðum. Fyrst með athöfnum sínum og síðan með textanum Litla ljót sem hún gat ekki skilið öðruvísi en svo að fjallaði um þessar athafnir. 

Tvær stjörnur Megasar. 

Sex stjörnur íslenska landsliðsins. 

Við höfum alltaf Þóri Sæm, sem lýsti sig tilbúinn til að taka á sig erfiða umræðu um slaufunarmenningu því hann skildi ekki af hverju hann var hvergi ráðinn eftir að hafa verið óviðeigandi og sent ungum stúlkum kynfæramyndir, sem er reyndar hegningarlagabrot. Hann sem var áður ein skærasta ungstjarna leikhúsanna sá sér varla annarra kosta völ en að gerast glæpamaður í ljósi stöðunnar. Þrátt fyrir allt vildi hann þó búa áfram „í þessu klikkaða samfélagi“. 

Líklega er niðurstaðan nefnilega sú að samfélagið er ekkert klikkað, heldur nokkuð gott í grunninn. Þótt víða megi enn gera betur erum við erum heppin með margt, meðal annars það hversu margir eru tilbúnir til að leggja lóð á vogarskálarnar í baráttu fyrir betra samfélagi. Sú barátta mun halda áfram á nýju ári, þar sem áfram verður tekist á um gildi og mörk þess leyfilega. 

Þangað til óskum við ykkur gleðilegra jóla og farsæls komandi árs, með bestu þökkum fyrir samfylgdina á árinu sem er að líða. Megi sólin fylgja ykkur.