Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra sagði í umræðum á Alþingi í janúar 2011, um dóm Hæstaréttar, sem ógilti kosningu til stjórnlagaþings, að ómögulegt væri fyrir nokkurn mann að halda því fram að ágallarnir sem verið hefðu á kosningunni hefðu engin áhrif haft. „Minnsti vafi um að gallar við framkvæmd kosninga hafi haft áhrif á niðurstöðuna á að leiða til þess að hún sé ógild.“ Við atkvæðagreiðslu í gær um hvort samþykkja bæri niðurstöðu síðustu alþingiskosninga, þrátt fyrir að ljóst væri að verulegir ágallar hefðu verið á framkvæmd þeirra í Norðvesturkjördæmi, greiddi Bjarni atkvæði með samþykkt.
Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu 25. janúar 2011 að kosningar til stjórnlagaþings, sem fóru fram 27. nóvember 2010, hefði verið ógild vegna þeirra annmarka sem voru á framkvæmd þeirra. Þrjá kærur bárust vegna kosninganna og fjallaði rétturinn um þær sameiginlega. Meðal þeirra annmarka sem Hæstiréttur tiltók sérstaklega að hefðu verið á kosningunni voru að verulegur annmarki hefði verið á að frambjóðendur hefðu ekki fengið að hafa umboðsmann viðstaddan kosninguna sjálfa og síðan talningu og einnig að talning hafi ekki farið fram fyrir opnum dyrum. Auk þess gerði dómurinn aðra annmarka að umtalsefni.
Nefndin taldi verulegan annmarka hafa verið á
Í bókun landskjörstjórnar kemur fram að ekki hafi „borist staðfesting frá yfirkjörstjórn Norðvesturkjördæmis á að meðferð og varðveisla kjörgagna á talningarstað í kjördæminu hafi verið fullnægjandi.“ Með þeim hætti vakti landskjörstjórn athygli Alþingis á því að vafi kunni að vera á að kjörgögn hafi verið varin með þeim hætti að treysta megi því að þau endurspegli vilja kjósenda.
Óumdeilt er að við endurtalningu atkvæða í Norðvesturkjördæmi voru umboðsmenn framboða ekki viðstaddir nema hluta þess tíma sem talning stóð yfir. Þá segir í málsatvikalýsingu undirbúningsnefndar kjörbréfanefndar að samkvæmt upplýsingum lögreglu „liggur fyrir að endurtalning atkvæða hafi ekki verið auglýst sérstaklega.“ Þar fyrir utan er ljóst að margvíslegir aðrir annmarkar voru á framkvæmd talningar í kjördæminu, svo sem að kjörgögn voru geymd í opnum kössum í rými sem ekki var læst eða innsiglað, óviðkomandi aðilar höfðu aðgang að því og áður en til endurtalningarinnar kom var oddviti yfirkjörstjórnar einn í talningarsal í rúman hálftíma. Í áliti meirihluta kjörbréfanefndar Alþingis, sem Birgir Ármannsson formaður nefndarinnar skrifaði upp á ásamt fimm öðrum nefndarmönnum, segir meðal annars að „telja verður að alvarlegur annmarki hafi verið á vörslu kjörgagnanna.“
„Það er ekki hægt að búa við það við framkvæmd almennra kosninga í landinu að það ríki almennur vafi um hvort rétt hafi verið staðið að málum“
Í umræðum um dóm Hæstaréttar árið 2011 sagði Bjarni Benediktsson, sem þá var í stjórnarandstöðu, meðal annars að ef fólki þætti framkvæmd kosninganna brjóta í bága við grundvallaratriði laga um framkvæmd kosninga þá kæmi upp vafi um þær. Sá vafi dygði til að leiða fram þá niðurstöðu að ógilda skyldi kosningarnar. „Ef mistekst að halda leynilega kosningu, ef menn fá ekki að fylgjast með talningu atkvæða, ef menn hafa efasemdir um að talningavélar telji rétt, ef mönnum finnst framkvæmd kosninganna að öðru leyti brjóta í bága við grundvallaratriði laga um framkvæmd kosninga þá kemur upp vafi og vafinn dugar til að leiða fram þessa niðurstöðu. Það er mín skoðun. En hæstv. ráðherrum finnst greinilega engu máli skipta þó að þjóðin þurfi að búa við vafa um það hvort framkvæmd kosninga hafi verið í lagi. Ef það er vafi þá þarf að eyða honum. Það er ekki hægt að búa við það við framkvæmd almennra kosninga í landinu að það ríki almennur vafi um hvort rétt hafi verið staðið að málum. Eða er það svo, hæstv. utanríkisráðherra, að það skipti engu máli hvort kosningar eru leynilegar eða ekki? Skiptir engu máli hvort menn fái að fylgjast með talningu atkvæða eða ekki?“
Birgir sagði ábyrgðina hjá ríkisstjórninni árið 2011
Birgir Ármannsson lýsti því við sömu umræður að ábyrgð á því hvernig mál hefðu æxlast lægi hjá ríkisstjórninni. „Hvar liggur sú ábyrgð? Liggur hún hjá einhverjum sveitarstjórnum? Liggur hún hjá embættismönnum í einhverjum ráðuneytum? Nei, auðvitað liggur hún hjá ríkisstjórninni í landinu, hinni pólitísku forustu ríkisstjórnarinnar í landinu. Getur einhver velkst í vafa um það að höfuðábyrgð á því klúðri, sem ég held að við séum öll sammála um að sé komið upp í málinu, liggur hjá þeim sem hafa forustu, pólitíska forustu bæði fyrir löggjafar- og framkvæmdarvaldinu í landinu, pólitískum leiðtogum ríkisstjórnarflokkanna? Þar liggur ábyrgðin.“
Dómsmálaráðuneytið fer lögum samkvæmt með ábyrgð á framkvæmd kosninga til Alþingis. Í dómsmálaráðuneytinu situr samflokkskona Birgis, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, í ráðherrastól.
Birgir sagði ennfremur í umræðunum að við kosningarnar „hafi mönnum verið svo mislagðar hendur við framkvæmdina og klaufaskapurinn svo mikill að útkoman er sú sögulega niðurstaða að Hæstiréttur telur kosninguna ekki gilda.“
Dómur Hæstaréttar byggði á formgöllum en ekki áhrifum á niðurstöðu
Birgir er formaður kjörbréfanefndar og var einnig formaður undirbúningsnefndar kjörbréfanefndar. Í áliti meirihluta kjörbréfanefndar gerði Birgir, ásamt öðrum þingmönnum sem mynduðu meirihutann, það að tillögu sinni kjörbréf þingmanna sem landsskjörstjórn gaf út eftir seinni talningu í Norðvesturkjördæmi yrðu samþykkt, og þar með samþykkt að bregðast ekki við framkomnum upplýsingum um annmarka meðferð á kjörgögnum í Norðvesturkjördæmi.
„Ekki er krafist lögfullrar sönnunar fyrir því að gallinn hafi raunverulega haft áhrif á úrslit kosninganna“
Meðal þess sem Birgir sagði við umfjöllun um málið á Alþingi í gær var að vissulega væri rétt að ekki þyrfti að koma til sönnun þess að annmarkar á kosningaferlinu hefðu haft áhrif á úrslit. „ „Eins og háttvirtur þingmaður bendir á, segir „ef ætla megi“. Ekki er krafist lögfullrar sönnunar fyrir því að gallinn hafi raunverulega haft áhrif á úrslit kosninganna heldur má segja að matsreglan sé sett fram með þeim hætti, þ.e. ef ætla megi það. En til þess að ætla megi að gallinn hafi haft áhrif verða að koma fram einhverjar vísbendingar, eitthvað sem bendir til þess að hægt sé að draga þá ályktun að svo megi ætla.“
Síðar í umræðunum sagði Birgir einnig, í andsvari við Þorbjörgu Sigríði Gunnlaugsdóttur, þingmann Viðreisnar: „Telur hún að það sé ekki þörf á því að sýna með einhverjum hætti fram á eitthvert samhengi, eitthvert orsakasamhengi milli gallans, sem vissulega er fyrir hendi, og milli úrslita kosninganna, sem líka liggja fyrir, til að hægt sé að beita ógildingarúrræðinu? Þetta segi ég vegna þess að ákvæðið er orðað þannig að ógilding sé heimil ef má ætla — ef má ætla, ekki bara ef hugsanlegt er eða ef kannski gæti komið til greina. Það er sagt „ætla má“ sem felur í sér ákveðna vísbendingu um að það þurfi að vera einhver líkindi fyrir því að þessi galli hafi haft þessi áhrif.“
Í dómi Hæstaréttar frá 2011 var ekki að finna slíkt orsakasamhengi, það er að gallar við framkvæmd kosninganna hefðu leitt til bjagaðrar niðurstöðu þeirra. Ógildingin byggði á annmörkum á kosninguninni.
„Hvernig ætla menn að útskýra það fyrir útlendingum að við getum ekki haldið kosningar skammlaust?“
Við atkvæðagreiðslu um kjörbréf í gær greiddi Birgir atkvæði gegn tillögu Björns Leví Gunnarssonar Pírata, um að staðfesta engin kjörbréf sem hefði haft í för með sér nýjar kosningar um land allt. Það gerði einnig meginþorri þingmanna, 53 greiddu atkvæði gegn tillögunni. Birgir greiddi einnig atkvæði gegn tillögu Svandísar Svavarsdóttur, Vinstri grænum, og Þórunnar Sveinbjarnardóttur, Samfylkingu, sem fól í sér uppkosningu í Norðvesturkjördæmi. Hann greiddi atkvæði með eigin tillögu um að samþykkja kjörbréf sem landskjörstjórn gaf út, og þar með niðurstöður seinni talningarinnar í Norðvesturkjördæmi.
Auk þessa má nefna að Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra var harðorður fyrir rúmum tíu árum síðan, í umræðum um dóm Hæstaréttar í stjórnlagaþingsmálinu. „Þjóð okkar sem oft hefur verið nefnd elsta lýðræðisþjóðin, við eigum elstu lýðræðisstofnunina, Alþingi Íslendinga, getur ekki haldið kosningar skammlaust. Virðulegi forseti. Hvernig ætla menn að útskýra það fyrir útlendingum að við getum ekki haldið kosningar skammlaust? Virðulegi forseti. Hæstv. innanríkisráðherra segir: Þetta voru bara formreglur. En til hvers halda menn að formreglur séu? Þær eru til þess að ekki sé hægt að hafa rangt við í kosningum. Til þess eru þær meðal annars.“
Guðlaugur Þór var ekki viðstaddur atkvæðagreiðsluna í gær, sökum þess að hann er í sóttkví, en hann hafði kallað til varamann sinn, Kjartan Magnússon. Atkvæði Kjartans féllu eins og flokksbróður hans, Birgis, sem og flokksformannsins, fjármálaráðherrans Bjarna Benediktssonar.
Það tvennt að tölur breyttust og að meðferð kjörgagna var svo verulega ábótavant milli talninga eins og allir eru sammála um í gögnum þessa máls er vísbending um að ágallar í norðvestur hafi breytt niðurstöðum kosninga.
Speki Birgis Ármannssonar og annarra sem lögðu blessun sína yfir kjörbréf sín fimmtudaginn 2021-11-25 virðist því vera að mæla sannleik með því einfaldlega að endurtaka lygina nógu oft.