Grípa gæti þurft til íþyngjandi aðgerða vegna fjölgunar Covid-19 smita í samfélaginu þar sem bólusetning verndar ekki jafn vel og vonast var til og einstaklingsbundnar varnir hafa ekki dugað. Þetta segir Þórólfur Guðnason sóttvarnarlæknir í samtali við Stundina. 56 smit greindust innanlands í gær og hafa þau ekki verið fleiri í nærri níu mánuði. 

Í minnisblaði sínu til heilbrigðisráðherra frá 17.júlí lagði Þórólfurtil að sóttvarnaraðgerðir á landamærunum yrðu hertar til að koma í veg fyrir frekari útbreiðslu Delta afbrigðis kórónuveirunnar. Heilbrigðisráðherra fór að ráðleggingum Þórólfs og ákveðið var að bólusett fólk þyrfti að framvísa neikvæðu Covid-prófi við komu sína til landsins. 

Tveir ráðherrar í ríkisstjórn Íslands hafa dregið ákvörðun sóttvarnalæknis og heilbrigðisráðherra í efa. Það eru Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra sem sagði í samtali við mbl.is að hann efaðist um að rökin fyrir því að herða aðgerðir á landamærunum væru nógu sterk og Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir dómsmálaráðherra sem skrifaði pistil í Morgunblaðið þann 20. júlí undir heitinu „Breytt staða í heimsfaraldri“ þar sem hún segir að „staðan nú kallar því ekki á íþyngjandi aðgerðir, heldur að við treystum fólki til að meta hvernig það hagar sínum eigin sóttvörnum, byggt á þeirri reynslu sem við höfum öll aflað okkur undanfarin misseri“. 

„Það er ekki gott þegar ríkisstjórnin er klofin“

Í pistlinum segir hún einnig að „ríkisvaldið hafi ekki burði“ til að útrýma Covid-19, að markmið ríkisstjórnarinnar hafi verið skýr að „koma skyldi í veg fyrir að hættuástand skapaðist og heilbrigðiskerfið verndað þannig að það réði við hlutverk sitt“. Stöðuna núna les hún sem svo að „hættan á að alvarleg fjöldaveikindi verði heilbrigðiskerfinu ofviða er ekki lengur fyrir hendi“ og að almenningur sé búin að taka á sig „margvíslegar byrðar síðastliðið ár“.

Í samtali við Stundina segir Þórólfur óheppilegt að stjórnvöld séu farin að „tjá sig á mismunandi máta“ varðandi sóttvarnaraðgerðir. Menn séu vissulega með tjáningarfrelsi og megi tjá sig en „það væri heppilegra ef menn gætu talað einni röddu“ varðandi aðgerðir. 

Kosningar gætu flækt stöðuna

Aðspurður um það hvort honum finnist flókið að kosningar séu á næsta leiti þegar faraldurinn er á þeim stað sem hann er segir hann það vel geta verið. „Það er óþægilegra ef það er ekki samstaða hjá stjórnvöldum og menn eru að tala misvísandi. Mér finnst það ekki vera gott að það sé þannig.“ 

Hann segist hafa mest samstarf við heilbrigðisráðherra sem samkvæmt lögum beri ábyrgð á sóttvarnaaðgerðum þó svo að ríkisstjórnin samþykki þær og standi á bak við þær líka. „Það er ekki gott þegar ríkisstjórnin er klofin“ segir hann og bætir við að margt af því sem ráðherrarnir hafi haldið fram standist ekki. „Margt af því sem hefur verið sagt stenst ekki þrátt fyrir að það sé búið að færa rök fyrir öðrum hlutum. Það er ekki heppilegt.“

Dugar ekki að biðla til almennings

Að mati Þórólfs þarf að líta til þess hvað hefur skilað árangri í baráttunni við veiruna og hvað ekki. Þegar veiran er í útbreiðslu innanlands segir hann ekki duga að biðla til almennings að huga að einstaklingsbundnum sóttvörnum og „öðru slíku“. „Það hefur ekki dugað því miður. Ég vildi að það væri nóg,“ segir hann og bætir við að þess vegna hafi þurft að grípa til íþyngjandi aðgerða með reglugerðum. „Þá höfum við séð árangur og þannig hefur þetta verið. Ég er alveg sannfærður um það að ef maður ætlar að ná einhverjum árangri þá þarf maður að setja á opinberar íþyngjandi tilskipanir um aðgerðir.“

Hann segir að svoleiðis hafi það verið allan faraldurinn. „Við erum búin að tala um það út á hvað persónulegar, einstaklingsbundnar sýkingarvarnir ganga alveg frá því að faraldurinn byrjaði. Við erum búin að tala um það svona milljón sinnum og birta alls konar leiðbeiningar út um allt. Við séð það fram að þessu að þó við séum að hamra á þessu að það virðist ekki duga til þegar útbreiðslan fer að aukast mikið. Við sáum það í öllum bylgjunum og sérstaklega þriðju bylgjunni og núna að það er ekki verið að fylgja þeim þó svo að við séum búin að vera hamra á því. Þá þurfa að koma til einhverjar samfélagslegar aðgerðir og það verður ekki gert öðruvísi en með reglugerð.“

Leggja áherslu á Landamærin til að koma í veg fyrir leka

Í minnisblaði Þórólfs til heilbrigðisráðherra lagði hann áherslu á aðgerðir á landamærunum en lagði ekki til aðgerðir innanlands og vitnar hann meðal annars  í nýjasta áhættumat  ECDC, eða European Centre for Disease prevention and Control sér til stuðnings.

Í því segir að til þess að ná tökum á Delta afbrigði veirunnar sé mikilvægt að leggja áherslu á sóttvarnaraðgerðir innanlands eða svo kallaðar NPI aðgerðir (e.non pharmaceutical interventions).

„Margt af því sem hefur verið sagt stenst ekki þrátt fyrir að það sé búið að færa rök fyrir öðrum hlutum“

Þórólfur segist ekki vera sammála öllu sem stofnunin leggur til. „Ég er í ráðgjafanefnd og ráðgjafahópi ECDP og hef komið með gagnrýni á að stofnunin hefur ekki lagt mikla áherslu á aðgerðir á landamærum. Þau hafa fyrst og fremst verið að leggja áherslu á aðgerðir innanlands sem ég er ósammála. Við þurfum fyrst og fremst að leggja áherslu á landamærin til að minnka lekann á smitum inn í landið til þess að eiga von um það að ná árangri innanlands. En í mörgum tilvikum þá þarf að grípa til bæði aðgerða innanlands og á landamærunum.“

Miðað við þróun síðustu daga segir Þórólfur að sú staða gæti komið upp að grípa þurfi til aðgerða innanlands í bland við aðgerðir á landamærunum. „Bólusetningin er ekki að vernda eins og vel og við vonuðumst til og þá þarf að nota þessar aðgerðir sem við höfum áður gripið til í faraldrinum.“

Verið að vinna með rauntíma upplýsingar

Þórólfur segir mikilvægt að muna að þegar var verið að tala um virkni bóluefna var verið að tala um virkni þeirra gegn þeim stofni sem þá þekktist. „Síðan er að koma í ljós að Delta stofninn er að taka yfir og að bóluefnin virki ekki eins vel gegn þeim stofni.“

Þegar Þórólfur metur stöðuna hverju sinni segist hann vera að vinna úr upplýsingum í rauntíma sem taki breytingum. „Það er það sem er mitt hlutverk, að vinna úr rauntíma upplýsingum og spá fyrir um framhaldið og spá fyrir um afleiðingarnar. Maður er að vinna með tölur úr rauntíma sem maður hefur hverju sinni og reynslu annarra. Þá geta aðrir sagt að ég sé ekki með töluleg rök fyrir því að þetta muni verða eitthvað slæmt. Ég verð að byggja mitt mat á minni reynslu og mínu innsæi í gegnum þennan faraldur og innsæi og reynslu annarra. Þetta er sambland af mörgu sem er faglegt mat á því sem er að gerast.“

Hluti af þeirri vinnu er að funda reglulega með fulltrúum annarra Evrópulanda þar sem lagðar eru fram niðurstöður úr óbirtum rannsóknum. „Það tekur ákveðinn tíma að fá þessar rannsóknir birtar og þetta eru vísindamenn að segja frá sínum niðurstöðum og koma með það nýjasta sem hægt er að leggja á borðið og maður vinnur með það. Maður getur ekki beðið eftir birtum rannsóknum sem tekur vikur og mánuði að fá birtar heldur vill maður vinna með þær upplýsingar sem liggja fyrir núna. Í þessum ráðgjafahóp fer fram díalógur um þessar niðurstöður og svo þarf hvert land að komast að sinni eigin niðurstöðu um hvernig þau vilja gera hlutina, hvaða upplýsingar eigi best við þeirra aðstæður og maður reynir að styðjast við það. Þannig er vinnan í læknisfræðinni almennt við sjúkdóma og við veirunni.“

Þurfum að ná ónæmi

Aðspurður um það hvert núverandi markmið sóttvarnaryfirvalda sé segir hann að við þurfum að lifa með veirunni þangað til að við höfum náð nægilega miklu ónæmi í samfélaginu. „Hvernig náum við ónæmi í samfélaginu? Við náum því annaðhvort með því að fá útbreiddar sýkingar, leyfa faraldrinum að ganga yfir þannig að nógu margir smitist og sýkist en það getur verið með skelfilegum afleiðingum. Eða við náum ónæmi með útbreiddum bólusetningum. Óvissuþættirnir í því eru að fyrst og fremst þeir hvort veiran komi til með að breyta sér þannig að ónæmi gegn fyrri sýkingu virkar ekki til dæmis eða breytir veiran sér þannig að bóluefni virka ekki lengur. Markmiðið er að ná ónæmi með bólusetningum.“

Vandamál hversu misjafnlega bóluefnum er dreift

Vegna þess hve bóluefnum er misjafnlega dreift í heiminum og þar af leiðandi lítið bólusett í stórum löndum getur veiran að mati Þórólfs fengið að grassera þar og þá eru meiri líkur á því að hún stökkbreytist og myndi nýja stofna eins og á við um Delta afbrigðið sem á upptök sín í Indlandi. „Um leið og veiran er blússandi í öðrum löndum þá erum við í sama pakkanum og getum búist við að sjá ný afbrigði.“

„Ég verð að byggja mitt mat á minni reynslu og mínu innsæi í gegnum þennan faraldur og innsæi og reynslu annarra“

Stóra spurningin er hvaða ábyrgð efnaðar þjóðir beri á því að koma óbólusettum löndum til aðstoðar til að hindra að slíkt gerist. „Vesturlöndin hafa verið að ná þessum bóluefnum til sín en ekki til hinna. Það er þessi krítík sem hefur verið uppi,“ segir hann.