Utanríkisráðuneytið hefur loks svarað beiðni stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar um upplýsingar varðandi verklag í kringum skipan sendiherra í Róm og Washington D. C. Nefndin óskaði eftir upplýsingunum í júní síðastliðinn og hefur því beðið svara í rúmlega fimm mánuði.

Í minnisblaði utanríkisráðuneytisins kemur fram að tímabundin skipun Svanhildar Hólm Valdóttur til sendiherra í Bandaríkjunum væri talin í samræmi við ákvæði í lögum um utanríkisþjónustu Íslands sem snúa að tímabundnum skipunum.

„Þegar skipun er ráðgerð á grundvelli 2. mgr. 9. gr. UTL eru kröfur um reynslu af alþjóða- og utanríkismálum vægari og því rétt að líta fremur til Stjórnendastefnunnar ásamt drögum að erindisbréfi sendiherra á þeirri tilteknu starfsstöð sem til stendur að sendiherraefnið veiti forstöðu,“ segir í minnisblaði ráðuneytisins.

Í svari ráðuneytisins er einnig vísað í greinargerð sérstakrar hæfnisnefndar sem var falið að leggja mat á hæfni Svanhildar til að gegna embættinu. Heimildin hafði áður fengið þessi gögn afhent en þar kom meðal annars fram að það tók hæfnisnefnd einungis fimm daga að skera úr um hæfi Svanhildar.

Stjórnendastefna ríkisins og erindisbréf sendiherraefnis

Í hæfnisnefndinni sátu Einar Gunnarsson, sendiherra og fastafulltrúi, Anna Jóhannsdóttir, skrifstofustjóri laga- og stjórnsýsluskrifstofu, og Hreinn Pálsson mannauðsstjóri.

Í greinargerð þeirra kemur fram að mat nefndarinnar hafi að mestu leyti verið huglægt og byggt á einföldum svörum Svanhildar um aðra þætti en mat á reynslu. Ásamt þessu taldi nefndin ráðlegt að líta til Stjórnendastefnu ríkisins í erindisbréfi sendiherra.

„Í Stjórnendastefnu ríkisins er kjörmynd stjórnenda samansett af fjórum lykilþáttum, leiðtogahæfni, samskiptahæfni, árangursmiðaðri stjórnun og heilindum. Þessir fjórir þættir eiga allir fullum fetum við um embætti sendiherra og endurspeglast í meðfylgjandi drögum að erindisbréfi sendiherra Íslands í Washington,“ segir í greinargerðinni.

Lofsamlegar umsagnir og viðtal við sendiherraefnið

Þá ákvað nefndin sömuleiðis að óska eftir viðtali við Svanhildi og leita eftir umsögnum frá öðrum aðilum til þess að fá skýrari sýn á fyrrnefnda matsþætti. Í umsögn nefndarinnar kemur fram að Svanhildur hafi á ferli sínum getið af sér gott orð sem stjórnandi, leiðtogi og hugmyndasmiður.

Umsögnum sem nefndin tók við um Svanhildi er lýst sem lofsamlegum í greinargerðinni. Þó nefndu umsagnaraðilar tvö atriði sem töldust ekki til styrkleika hjá Svanhildi.   

„[E]r annað það að viðhalda einbeitingu/áhuga á hægfara rútínuverkefnum og hitt að hún geti átt til að klára verkefni á síðustu stundu án þess að það hafi þó komið niður á gæðum.“

Í viðtali við hæfnisnefndina setti Svanhildur fram sýn sína um hvernig sendiráðið gæti stutt við íslenskt viðskiptalíf í Bandaríkjunum og komið að kynningu á íslenskri menningu. 

„Svanhildur kveðst líta á starf sendiherra sem þjónustu- og málsvarahlutverk öðru fremur og kveðst hafa brennandi áhuga fyrir að láta gott af sér leiða. Hún sér fyrir að hún geti nýtt þekkingu sína og reynslu af vettvangi stjórnmála, viðskipta, fjölmiðla og menningar til að styðja og verja íslenska hagsmuni í Bandaríkjunum og öðrum umdæmisríkjum sendiráðsins í Washington.“

Komst nefndin að þeirri niðurstöðu að Svanhildur teldist vera hæf til að gegna embættinu samkvæmt þeim skilyrðum sem nefndin lagði upp með.

Svörin sýna hroðvirknisleg vinnubrögð

Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingflokksformaður Pírata, lagði fram tillöguna hjá stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd að hefja frumkvæðisathugun á verklagi Bjarna við skipun sendiherraefnanna. 

Í samtali við Heimildina segir hún að svör ráðuneytisins sýni glöggt að skipunin hafi ekki verið unnin með vandvirkum hætti gagnvart stjórnsýslunni. 

„Mér finnst líka áhugavert það sem fram kemur að það hafi ekki farið fram sérstakt mat á hæfi sendiherra til Ítalíu og set ákveðið spurningamerki með það. Það sést auðvitað á þessu hversu hroðvirknislega var unnið að þessum skipunum.“ segir Þórhildur og bætir við að hún hafi fyrir skömmu sent inn fjórar spurningar í viðbót til utanríkisráðuneytisins svara við.

„Mér finnst merkilegt að það hafi tekið ráðuneytið fimm mánuði að setja þetta svar saman og auðvitað vandræðalegt fyrir utanríkisráðuneytið að koma svona fram við stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd.“

Frjálsleg túlkun á umdeildu ákvæði

Eins og áður hefur komið fram voru skipanir Bjarna gerðar í krafti lagabreytinga sem gerðar voru árið 2020 sem heimila ráðherra að skipa sendiherra án þess að auglýsa stöðuna. Þá þurfa sendiherraefnin ekki að uppfylla sömu skilyrði og fastskipaðir sendiherrar. 

Þórhildur segir að ráðuneytið fari ansi frjálslega með túlkun á umræddu í svari sínu til nefndarinnar. 

„Hvaða aðra sérstaka hæfni er verið að tala um í tilfelli Svanhildar? Maður hefði haldið að það væri eitthvað sem ætti þá nákvæmlega við embættið sem slíkt. Þannig var það kynnt af Guðlaugi Þór á sínum tíma. Þetta ákvæði var ætlað til þess að skipa fólk sem eru sérfræðingar á einhverju ákveðnu sviði eða hafa sérstök tengsl eða áherslur sem er ástæða til að taka við þessu embætti,“ segir Þórhildur.