„Þótt ríkisstjórnin geti gengið stolt frá borði var erindi hennar komið á endastöð. Ég leit svo á að ég væri að bregðast sjálfum mér, mínum flokki og umfram allt landsmönnum öllum með því að þykjast geta leitt stjórnina áfram án sáttar,“ sagði Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins, á þingfundi í morgun eftir að forseti Alþingis tilkynnti um þingrof og alþingiskosningar. 

Bjarni sagði skortinn á sátt í ríkisstjórninni hafa átti við  „áframhaldandi styrkingu landamæranna og frekari uppbyggingu í orkumálum en ekki síður blasti við í sífellt meiri mæli grundvallarmunur á sýn okkar þegar kom að þáttum eins og aðhaldi í ríkisútgjöldum, málum sem varða uppbyggingu nýrra atvinnugreina og frelsi einstaklingsins,“ sagði Bjarni. 

Mynd: Golli

Þá hvatti hann þingheim til að nýta vel þann stutta tíma sem er fram að kosningum. „Okkar stærsta verkefni er að sýna áfram aðhald í ríkisfjármálum eins og það birtist í fjárlagafrumvarpinu sem fram er komið. Við skulum sameinast um að samþykkja aðhaldssöm fjárlög fyrir árið 2025. Þótt hér sé enginn starfandi meiri hluti er verkið þessu þingi alls ekki ofvaxið, ljúkum störfum okkar með sóma, sinnum þeim starfa sem landsmenn völdu okkur til og höldum svo út í drengilega kosningabaráttu,“ sagði Bjarni. 

Ekki rætt áður á fundi ríkissstjórnar

Svandís Svavarsdóttir, formaður Vinstri hreyfingarinnar - græns framboðs, var kynnt í pontu af forseta þingsins sem innviðaráðherra en hún er ráðherra þar til breytingar á ríkisstjórninni verða formlega gerðar á ríkisráðsfundi sem fram fer á Bessastöðum klukkan 18 í dag. 

„Við ræðum hér tilkynningu forsætisráðherra um þingrof og kosningar á krefjandi tímum í efnahagsmálum og upp er komin staða sem varðar okkur öll,“ sagði Svandís, en rakti síðan atburðarásina í aðdraganda þingrofsins. 

„Sunnudaginn 13. október upplýsti forsætisráðherra mig óformlega um þá fyrirætlan sína að leggja fyrir forseta tillögu um að rjúfa Alþingi og boða til kosninga, samanber 24. grein stjórnarskrárinnar. Í beinu framhaldi hélt forsætisráðherra blaðamannafund þar sem hann gerði grein fyrir þessum áformum. Næsta dag, mánudaginn 14. október 2024, hélt forsætisráðherra til fundar við forseta Íslands þar sem hann bar upp tillögu sína um þingrof,“ sagði Svandís og benti á að fundurinn hafi farið fram án þess að tillagan hefði verið áður rætt á fundi ríkisstjórnarinnar. 

Uppnám og vandræðagangur

„Þriðjudaginn 15. október 2024 hélt forsætisráðherra aftur á fund forseta og lagði þar fram beiðni um lausn frá embætti fyrir hönd sína og ráðuneytis síns, samanber 15. grein stjórnarskrárinnar. Sú beiðni hafði heldur ekki verið rædd í ríkisstjórn. Sama dag gaf forseti frá sér yfirlýsingu um að fallist væri á tillögur um þingrof og lausnarbeiðni forsætisráðherra. Forsætisráðherra gerði framangreindar ráðstafanir allar án þess að þær hafi fyrst verið ræddar í ríkisstjórn. Það uppnám og vandræðagangur sem á eftir fylgdi er afleiðing þess að forsætisráðherra hafði ekki undirbúið neitt og tók í raun ákvörðun og ákvarðanir sem formaður Sjálfstæðisflokksins en ekki sem forsætisráðherra. Formsatriðum verður svo ekki í raun fullnægt fyrr en á ríkisráðsfundi síðar í dag þar sem hin lögformlegu ríkisstjórnarskipti fara fram,“ sagði Svandís.

Mynd: Golli

Í fyrradag sagði Svandís að Vinstri græn myndu ekki taka þátt í starfsstjórn fram að kosningum og gaf þá sömuleiðis út að næsta dag yrðu ráðherrar flokksins orðnir að almennum þingmönnum. Seinna kom í ljós að ákveðin formsatriði þyrfti að uppfylla áður en það yrði staðan, formsatriði sem verða afgreidd á ríkisráðsfundi, en Svandís sagði ennfremur í gær að hún hafi fengið „misvísandi“ skilaboð frá forsætisráðuneytinu um hvenær ráðherrar Vinstri grænna hættu að vera ráðherrar. 

Formlegs samstarfs VG og Sjálfstæðisflokks lokið

Svandís vék síðan að því sem gerist eftir ríkisráðsfundinn: „Við tekur stjórn sem þingflokkur VG hefur ákveðið að eiga ekki aðild að enda mundi þá innan hennar ríkja fullkomið vantraust þar sem Bjarni Benediktsson hefur reynst óhæfur til að leiða ríkisstjórn og það er ekki gott fyrir fólkið í landinu. Þar með er það skýrt tímabili. Formlegs samstarfs VG við Sjálfstæðisflokkinn er lokið. Það er sögulegt og áhugavert hvað það er sem rekur forsætisráðherra til að rjúfa sjö ára samstarf einhliða og í fjölmiðlum. Líkast til eru það flokkshagsmunir og hagsmunir hans sjálfs sem foringja í kreppu sem vega þar þyngst. Það er hans mat,“ sagði Svandís.

Kristrún ræddi ekki þingrofið

Kristrún Frostadóttir, formaður Samfylkingarinnar, kom hvorki inn á þingrof eða átök milli þeirra flokka sem skipuðu ríkisstjórnina í ræðu sinni á Alþingi í dag heldur talaði um komandi kosningar og áherslumál Samfylkingar. Samfylkingin hefur endurtekið mælst stærsti flokkur landsins samkvæmt skoðanakönnunum og má því reikna með að flokkurinn bæti við sig þingmönnum eftir kosningarnar. 

Mynd: Golli

„Nú er það fólkið sem fær valdið aftur í sínar hendur og tækifæri til að velja leiðina áfram fyrir Ísland, nýtt upphaf eða meira af því sama, traust, forysta eða áframhaldandi óreiða, sterk velferð, stolt þjóð eða harðlínu hægri stjórn, með leyfi forseta: Ég hef aldrei hlakkað eins mikið til að kjósa. Það er eitthvað að gerast hérna og við þurfum nýtt upphaf. Það var eldri maður í Vogum á Vatnsleysuströnd sem sagði þetta við mig á einum af 32 fundum Samfylkingar í haust um húsnæðis og kjaramál. Mér fannst þetta vel orðað og hann sagðist nú treysta sér aftur til að kjósa Samfylkinguna því hann hefur séð okkur leiða breytingar þar sem við byrjuðum á okkur sjálfum. En nú er tími til breytinga við stjórn landsmála,“ sagði Kristrún.

Þingrof án samráðs

Einn fulltrúi frá hverjum þingflokki hélt tölu eftir tilkynningu forseta þingsins um þingrof. Almennt voru þetta formenn flokkanna en í stað Sigurðar Inga Jóhannssonar, formanns Framsóknar, kom það í hlut Ingibjargar Isaksen, þingflokksformanns Framsóknar, að tala fyrir hönd flokksins í dag. 

Mynd: Golli

„Sjö ára samstarf er komið að leiðarlokum. Það var mat okkar í Framsókn að það hefði verið hægt að ná saman um mikilvæg mál og halda þessu samstarfi gangandi áfram. Sú ákvörðun Sjálfstæðisflokksins að slíta sjö ára samstarfi og óska eftir þingrofi var tekin einhliða og án samráðs við hina stjórnarflokkana,“ sagði hún. 

Ingibjörg benti á að ríkisstjórnin hafi ítrekað tekist á við óvæntar áskoranir. „Í öllum tilvikum tókst að leiða saman sérfræðinga og hagaðila og grípa til viðeigandi ráðstafana við einstakar aðstæður og landið er nú loksins farið að rísa og það er bjart fram undan. Verðbólgan er á niðurleið og vextir að lækka. En þetta er niðurstaðan og við í Framsókn horfum ekki um öxl. Við horfum fram á veginn. Við lítum til þeirra fjölmörgu tækifæra sem blasa við hér á Íslandi. Við erum full tilhlökkunar og hlökkum til samtals við kjósendur um öll þau góðu verk sem við höfum framkvæmt á kjörtímabilinu,“ sagði Ingibjörg. 

Miðflokkurinn er næst stærsti flokkurinn, samkvæmt nýlegum fylgiskönnunum. Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, formaður hans sagði að ríkisstjórnarinnar yrði ekki saknað. „Loksins er því lokið, lengsta dauðastríði nokkurrar ríkisstjórnar í íslenskri stjórnmálasögu sem staðið hefur ekki bara undanfarna daga og vikur heldur undanfarin ár því að allt frá því að skjólinu sem Covid veitti þessari ríkisstjórn til að framlengja líf hennar lauk og við fórum aftur að ræða stjórnmál á Íslandi hefur blasað við betur og betur með hverri vikunni og hverjum mánuðinum að þetta var vonlaus ríkisstjórn,“ sagði hann. 

Mynd: Golli

Og um ríkisstjórnina sagði Sigmundur Davíð ennfremur: „Hennar verður ekki saknað og þetta hefði auðvitað átt að gerast löngu fyrr því þótt mikið hafi verið talað um ósamstöðu innan ríkisstjórnarinnar, ágreining, þá má segja að þótt vont sé þeirra rifrildi var verri þeirra samstaða því það voru allt of mörg mál sem þessi ríkisstjórn náði saman um sem voru til óþurftar og við hefðum betur sloppið við. Þau náðu líka saman um að nýta ekki eða hindra mörg þeirra tækifæra sem hefði mátt líta á þessu kjörtímabili.“,