Hundrað dögum eftir að Julian Assange yfirgaf Belmarsh-öryggisfangelsið, þá búinn að dvelja í fimm ár í þröngum klefa, skilgreindi þing Evrópuráðsins hann sem pólitískan fanga meðan á varðhaldinu í Englandi stóð. Þá má segja að hann hafi verið frelsissviptur í samtals fjórtán ár.

Tíðindi þessi marka skil í bæði sögu hans og sögu fjölmiðlafrelsis. Aðdragandi þeirra var skýrsla sem Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingmaður Pírata og varaformaður Íslandsdeildar Evrópuráðsþingsins vann um varðhald Julian Assange.

Skýrsla þessi var lögð var fyrir laga- og mannréttindanefnd Evrópuráðsþingsins – sem ýmsir kalla samvisku Evrópu.

Þórhildur Sunna ávarpaði ráðið meðal annars með þeim rökum að Julian hafi verið pólitískur fangi í skilningi þeim sem Evrópuráðið setur: „Evrópuráðið er með skilgreiningu á pólitískum fanga, hvaða skilyrði þarf að uppfylla til að geta talist pólitískur fangi, útskýrir Þórhildur Sunna í samtali við Heimildina. „Í rauninni greini ég það í skýrslunni.“

Bresk yfirvöld gagnrýnd

Julian var sakaður um að hafa brotið á 17 liðum út frá þjóðernislögum sem samin voru til að fanga útlenska njósnara í Bandaríkjunum. Bandaríkjastjórn er með áheyrnaraðild að Evrópu og sætti gagnrýni af þessu tilefni. Skorað var á bandarísk yfirvöld að endurbæta njósnalög sín sem leitt hafa til harkalegra ákæra gegn blaðamönnum og útgefendum.

Eins kallaði Evrópuráðsþingið eftir því að bandarísk yfirvöld efndu til óhlutdrægrar rannsóknar á ásökunum sem WikiLeaks afhjúpaði og þá jafnframt á þeim sem tengjast mannréttindabrotum.

Julian Assange horfði fram á lífstíðarfangelsi og jafnvel hættu á líflátsdómi vegna þessara laga – þegar gerðir hans miðuðust að því að safna upplýsingum og birta þær.

Þá voru bresk yfirvöld gagnrýnd fyrir að hafa ekki náð að vernda tjáningarfrelsi hans.

Gengið út í frelsiðPólitískur fangi gengur út í frelsið og tekur flugið.

Mynd: Skjáskot/Wikileaks

Óumflýjanleg niðurstaða

Ákæran sem lögð var fram á hendur honum var í 17 liðum og hefði Julian getað átt von á 175 ára fangelsisdómi hefði hann verið sakfelldur fyrir ákæruliðina. Í skýrslunni setur Þórhildur Sunna ákæruna í samhengi við það sem hann var, undir njósnalöggjöfinni, sakfelldur fyrir: Að stunda blaðamennsku.

„Sem gerir það að verkum að óumflýjanlegt er að komast að þeirri niðurstöðu að hann hafi verið pólitískur fangi,“ segir Þórhildur Sunna sem lagði jafnframt áherslu á að meðferðin á honum hafi haft kælandi áhrif á fjölmiðlafrelsi út um allan heim.

Skýrslan var lögð fyrir þingið og kosið var um ályktun þess. Atkvæði fóru svo að 88 kusu honum í hag, 13 gegn skilgreiningunni og 20 sátu hjá.

Skýrslan var ekki óumdeild en athygli vekur og merkilegt er að sjá íslenskan þingmann ná því að sameina meirihluta Evrópuráðsins.

„Það var kannski stærsta áskorunin, að ná þessu í gegn,“ segir Þórhildur Sunna.

„Það voru ekki allir sammála og ég þurfti að eiga í talsverðum samskiptum við samþingmenn mína til þess að ná sem flestum á þessa niðurstöðu. En auðvitað lá gríðarlega mikil vinna að baki þessari niðurstöðu. Ég hafði talað við fjölda sérfræðinga, greint málsatvik mjög ítarlega og borið þau saman við skilgreiningu Evrópuráðsþingsins á pólitískum fanga. Af því öllu afstöðnu blasti við að ekki væri hægt að komast að neinni annarri niðurstöðu enda augljóst að skilyrðin voru uppfyllt. Það blasti við að þetta væri rétt niðurstaða.“

 „Hans endurkoma í hinn frjálsa og lýðræðislega heim“

Í sjálfu sér er niðurstaðan áhersla á að frelsi fjölmiðla sé undirstaða fyrir virkni frjálslyndra lýðræðisríkja. Þar með var viðurkennt það hlutskipti Julian Assange að hafa afhjúpað upplýsingar sem lýstu upp möguleg mannréttindabrot og stríðsglæpi.

Írskur þingmaður ráðsins, Paul Gavan, flutti meðal annars ræðu og sagði þetta vera eitt af bestu augnablikum Evrópuráðsþingsins.

Fannst þér þú vera að lifa sögulega stund?

„Ég hafði hitt Julian í Belmarsh-fangelsi í maí síðastliðnum. Þá gerði ég mér ekki í hugarlund að ég myndi hitta hann aftur sem frjálsan mann nokkrum mánuðum síðar. Það að hann hafi gert sér ferð alla þessa leið til þess að koma fyrir nefndina mína og að hann hafi valið þann viðburð sem sína fyrstu opinberu framkomu eftir að hann fékk frelsi var auðvitað mjög stórt í mínum huga. Ég upplifði það sem sögulega stund, þetta var hans endurkoma í hinn frjálsa og lýðræðislega heim og mér fannst ótrúlega merkilegt að vera hluti af þeim viðburði.“

Hvernig blasti Julian við þér á sögulegri stund?

„Mjög yfirvegaður en ánægður með niðurstöðuna.“

Varstu viðbúin þessari niðurstöðu?

„Ég var ekki viss alveg fram á síðustu stundu hvort að þetta tækist en var auðvitað vongóð. Að öll sú vinna sem ég og margir sem hjálpuðu mér höfðum lagt í þetta væri nóg til þess að ná fram þessari niðurstöðu,“ svarar Þórhildur Sunna. Aðspurð segir hún að um eitt og hálft ár hafi liðið frá því að hugmyndin kviknaði um að leggja til að skýrslan yrði gerð og þangað til hún var afgreidd á Evrópuráðsþinginu.

Hvaða þýðingu telur þú að þetta hafi fyrir blaðamennsku og frelsi hennar?

„Það að Julian hafi verið dæmdur fyrir brot á njósnalöggjöfinni í Bandaríkjunum fyrir að stunda blaðamennsku var gríðarlegt áfall fyrir frjálsa fjölmiðlun í heiminum og mjög hættulegt fordæmi. Þannig að mikilvægi þess að þessi ályktun hafi verið samþykkt felst fyrst og fremst í því að þarna hafnar Evrópuráðið þessari sakfellingu, segir hana hafa verið brot á mannréttindum og skorar á Bandaríkin að breyta þessari löggjöf. Svo þetta geti ekki endurtekið sig,“ segir hún sem lagði áherslu á að Julian hefði verið pólitískur fangi og jafnframt að varðhaldið og sakfelling á honum hafi haft alvarlegar afleiðingar fyrir fjölmiðlafrelsi í heiminum.

Julian: „Við þurfum öll að standa saman“

Segja má að meðferðin á Julian Assange, ákæran jafnt sem varðhaldið og annað, segi ekki síðri sögu en afhjúpanir hans á sínum tíma. Mál þetta virðist halda áfram að afhjúpa ákveðna virkni voldugra ríkja, ekki síst Bandaríkjanna, en um leið undirlægjuhátt annarra ríkja gagnvart Bandaríkjunum. Þá fær græskulaus áhorfandi ekki betur séð en það lýsi upp misbeitingu valds og mögulegt samkrull réttarkerfa og stjórnvalda í fleiri en einu landi.

„Við þurfum öll að standa saman, svo línan megi vera skýr, ritskoðun á blaðamanni hvar sem er dreifir ritskoðun sem á endanum getur haft áhrif á okkur öll,“ sagði Julian í meitluðum málflutningi sínum af þessu tilefni en hægt er að horfa á hann flytja mál sitt í streyminu:

Þar gefst kostur á að öðlast djúpa innsýn ekki aðeins í mál hans heldur líka margt sem málið hefur lýst upp og tendrað alvarlegar áhyggjur um virkni í meintum lýðræðisríkjum. Eins má fylgjast með fyrirtöku málsins og Þórhildi Sunnu flytja stytta ræðu vegna flensu hér.