Pistill
Þessi grein birtist fyrir rúmlega 4 mánuðum.

Sif Sigmarsdóttir

Jafnávanabindandi og ópíum

Sif Sigmarsdóttir

Í ár­daga skáld­sög­unn­ar höfðu marg­ir áhyggj­ur af „lestr­arfíkn“ og sið­spill­andi eig­in­leik­um bóka.

Í febrúar árið 1985 mátti lesa í sunnudagspistli í Þjóðviljanum varnaðarorð gegn nýrri uppfinningu, myndbandstækinu. „Alkóhólistar ku vera því erfiðari sem þeir byrja fyrr að drekka. Og við vitum fátt um það fólk sem nú er að verða til – það fólk sem fékk myndband í stað fósturs heima og að heiman og kom timbrað í barnaskólann úr vídeóveislu kvöldsins áður. Ólíklegt til dæmis að þetta fólk muni nokkru sinni eignast þá lágmarkseinbeitni sem bók heimtar.“

Myndbandstækið er ekki eina dægradvölin sem líkt hefur verið við vímugjafa.

Í árdaga skáldsögunnar höfðu margir áhyggjur af „lestrarfíkn“ og siðspillandi eiginleikum bóka. „Skáldsagnalestur er háskalegasti siður sem ungar stúlkur geta tekið upp,“ ritaði dr. John Harvey Kellogg, skapari morgunkornsins vinsæla, árið 1882. „Hann er jafnávanabindandi og áfengi og ópíum.“

Við höfum enn áhyggjur af skaðsemi skjátíma. Viðhorf til lestrar hefur þó snarbreyst og þykir nú fátt meira göfgandi en að taka sér bók í hönd.

Dagblaðið The New York Times birti nýverið lista yfir 100 bestu bækur 21. aldarinnar. Vakti listinn heit viðbrögð en þúsundir lesenda tjáðu sig um bókavalið, tilgreindu bækur sem þeim fannst ekki verðskulda sæti á listanum og tíunduðu þær sem þótti vanta. Brá blaðið á það ráð að leyfa lesendum að kjósa um sinn eigin lista. Endurspeglaði niðurstaðan hversu huglægur mælikvarði á bækur er. Á lista lesenda voru 39 bækur sem einnig mátti finna á lista dagblaðsins en 61 bók sem ekki hafði vakið eftirtekt menningardeildarinnar.

En hvernig liti sambærilegur íslenskur listi út?

Innsýn í sögu og sál þjóðar

Bækur eru dægrastytting. Þær eru stundarflótti undan raunveruleikanum. Þær eru spegill á samtímann og sjálfið. Þær eru æfing í samkennd. Þær eru neysluvarningur, gjafavara og jólagjöfin í ár.

Í Heimildinni í dag er að finna lista yfir 100 bestu íslensku bækur það sem af er öldinni. Ægir þar saman skáldskap, ljóðabókum og fræðiritum. En þótt á listanum kenni ýmissa grasa eiga bækurnar flestar sameiginlegt að veita innsýn í sögu og sál þjóðar sem búið hefur öldum saman einangruð við nyrstu voga.

Margar fjalla þær um harðræði fortíðar, fátækt og eymd en jafnframt staðfestu landans frammi fyrir kaldranalegum örlögum.

Árekstur þess gamla og nýja er mörgum höfundum hugleikinn. Bókin sem er í 1. sæti listans, Sextíu kíló af sólskini eftir Hallgrím Helgason, lýsir því þegar síldin og nútíminn hefja innreið sína í íslenskt sjávarþorp.

Áhrifum mannkynssögunnar á okkar afskekktu eyju bregður víða fyrir. „Skotgrafirnar eru upp fyrir hné í for og vatni, hvergi staður til að setjast eða leggjast,“ skrifaði ungur Íslendingur sem barðist í heimsstyrjöldinni fyrri í bréfi til fjölskyldu sinnar. „Forin er um allt, hvergi gras, allt landið tætt af sprengikúlum, stráð dauðra manna búkum.“ Nærri 400 hermenn fæddir á Íslandi börðust í skotgröfum stríðsins mikla en um örlög þeirra má lesa í samnefndu sagnfræðiriti Gunnars Þórs Bjarnasonar sem situr í 29. sæti. 

Flutningurinn úr sveit í borg er algengt minni. Skáldsaga Auðar Övu Ólafsdóttur, Ungfrú Ísland, sem situr í 46. sæti, segir frá ungri skáldkonu utan af landi sem flyst til Reykjavíkur árið 1963. Í höfuðborginni er konunni og hæfileikum hennar hins vegar tekið fálega. „Karlmenn fæðast skáld,“ segir í bókinni. „Þeir eru um fermingu þegar þeir gangast við því óumflýjanlega hlutskipti sínu að vera snillingar. Það skiptir engu hvort þeir skrifa bækur eða ekki.“

Horfinn heimur ... og þó

Dagblaðið The New York Times tók bókalista sinn saman í tilefni þess að senn er aldarfjórðungur liðinn frá upphafi 21. aldar. Sé litið á íslenska listann blasa við þær gífurlegu breytingar sem átt hafa sér stað síðustu öldina.

Bókin sem er í 1. sæti íslenska listans fjallar um horfinn heim. Og þó. Daginn eftir að Hallgrímur Helgason hlaut Íslensku bókmenntaverðlaunin 2018 fyrir Sextíu kíló af sólskini sagði hann í viðtali við Ríkisútvarpið aldrei neitt breytast á Íslandi. „Það eru einhverjir klausturbræður sem ráða öllu og komast alltaf upp með hvað sem er, og það er alltaf einhver Bjarni Ben við völd, og svo fara Vinstri grænir með honum og maður missir trúna á allt vinstrið, þannig að ég er ekkert voðalega bjartsýnn.“

Kannski að fyrsti fjórðungur 21. aldar sé ekki jafnólíkur fyrsta fjórðungi þeirrar síðustu og virðist í fyrstu.

Hverjar eru uppáhaldsbækurnar þínar?

Kjósa
86
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir (3)

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
  • Gunnar Björgvinsson skrifaði
    28. júlí 2024 19:18
    Miðnæturbörn, Salman Rushdie
    Sláturhús 5, Kurt Vonnegut
    Reyfari, Charles Bukowski
    Sultur, Knut Hamsun
    Bókin um veginn, Lao Tse
    Hafið, hafið, Iris Murdoch
    Fávitinn, Fjodor Dostojevskíj
    Þórbergur
    Laxness
    Jane Eyre, Charlotte Brontë
    Hundrað ára einsemd, G.Garcia Marques
    Dýrabær og 1984, George Orwell
    Góði dátinn Svejk, Jaroslav Hašek
    Stieg Larsson bækurnar
    Skuggi vindsins, C. Ruiz Zafón
    Hús andanna og Eva Luna, I. Allende
    Hugleikur Dagsson, myndasögur
    Dagur Sigurðarson ljóð
    Sigurður Pálsson ljóð
    Veröld Soffíu, Jostein Gaarder
    2
  • Viðar Eggertsson skrifaði
    28. júlí 2024 13:15
    Sif velur 100 bestu/athygliverðustu íslensku bækurnar sem komið hafa út á þessari öld. Auðvitað er slíkt val alltaf huglægt og maður saknar margra af listanum, skiljanlega.

    Ein er sú bók sem ég sakna hvað mest af listanum og ber í því samhengi einmitt táknrænt nafn: Missir e. Guðberg Bergsson sem kom út árið 2010. Missir fjallar um síðustu skrefin í lífsgöngu manns. Hin óhjákvæmilegu skref til endalokanna.

    Valin besta bók ársins 2010 af gagnrýnendum Morgunblaðsins, Kolbrúnu Bergþórsdóttur og Árna Matthíassyni: „Guðbergur hefur hér meistaraleg tök á efninu og frásögninni allri. Missir er tvímælalaust eitt af hans áhrifameiri verkum, knappt og meitlað og vekur lesendann til umhugsunar.“
    3
  • Örn Ægir Reynisson skrifaði
    28. júlí 2024 01:33
    Lækningamáttur Líkamans Andrew Weil. Dularmögn Hugans Harold Sherman. Dauðin er ekki til Rauni Leena Luukanen. Lög og lögfræði Sigurður Líndal og auðvitað Brennunjálssaga og fleiri. Eftir að lesa Guð talar til þín eftir Eilen Caddy. Svo er auðvitað gaman eftir svona bíltúr með Geirfinni Einarsyni um Efstasundið með viðkomu í Grindarvíkur sprungunni upp á Glæpaleiti Bústaðavegin og upp í Stórhöfða þar sem allir malarbingirnir halda sig við dúfnakofan, að lesa hegningarlögin, stjórnsýslulögin, dómsstólalögin, lögfræðingalögin, lög um meðferð sakamála, lögreglulög,lög um sjúkraskrár og fleira. Og svo auðvitað Lög á Bók eftir Sigríði Logadóttur búin að kaupa hana en á eftir að renna í gegnum. Leiðilegast af öllu finnst mér að lesa Íslenska fjölmiðla þeir taka þátt í að þagga niður spillinguna sem er að tröllríða þessu þjóð fé lagi í rassgatið. Yfir landinu liggur frík sem sogar til sín flesta bjána landsins óhæfa og raðar þeim niður sem síst skyldi og afleiðingin er algjört glæparíki með óhæfum kjánum við stjórnvölin sem þiggja mútur og ganga um rikisvaldið og lögin eins og allt sé þeirra og vina þeirra. Þeir hafa ekki skilning á lögum að eftir þeim eigi að fara jafnvel þó þeir séu búnir með lögfræði úr einhverjum háskólanum svo vitlausir eru þeir þegar þeir svo brjóta lögin að þeir skilja eftir sig heimskulega slóð af sönnunargögnum og valdnýðslu sem framin er í blindum kjánagangi á meðan þeir taka af sé selfie með símanum. Þetta bendir til að gömlu siðlausu fábjánarnir í þorpinu sem ruddu vegin hafi ekki ungað öðru út en tómum vitleisingum sem tóku við kefilinu á þriðja degi verslunarmanna í keflavík svo fá sumir hús fyrir að þegja hvernig verður Ísland orðið innan fárra ára með sama skríl á sömu stöðum? Múturgreiðslur til stjórnmálamann eru nánast daglegt brauð á Íslandi þetta vita blaðamenn landsins glæpaleiti líklega best, þeir vita að það er tvöfalt löggæslukerfi í landinu innmúraðir kaupa sig framhjá lögum og vel valin skríll er sendur á almenna borgara sem eiga sér einskis ills von og virðist eins og fórnarlömbin séu valin upp úr Íslendingabókinni í sumum tilfellum. þetta er eitthvað sem gömlu siðlausu dusilmennin hafa komið á. Ekki margir til frásagnar sem hafa lent í þessu liði, undir grænni torfu, eftir sitja aðstandendur í sárum. Ég slapp nú samt lifandi og kortlagði kvikindin í leiðinni þannig að ég er með þá alla og þeir eru í djúpum skít bæði múturþegarnir og hrunsþjófarnir sem leigja þá
    1
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Allir forsetaframbjóðendur nema einn horfa fram á afhroð í þingkosningum
6
Fréttir

All­ir for­setafram­bjóð­end­ur nema einn horfa fram á af­hroð í þing­kosn­ing­um

Aldrei hafa fleiri for­setafram­bjóð­end­ur gef­ið kost á sér til al­þing­is og í ár. Fjór­ir fram­bjóð­end­ur reyna að ná hylli kjós­enda með nokk­uð eins­leit­um ár­angri. Tveir eru lík­leg­ir inn á þing, Jón Gn­arr sem er í Við­reisn og Halla Hrund Loga­dótt­ir, sem leið­ir lista Fram­sókn­ar í Suð­ur­kjör­dæmi, sem er þó langt fyr­ir neð­an kjör­fylgi. Minni lík­ur eru á að hinir tveir kom­ist inn. Stjórn­mála­fræð­ing­ur seg­ir him­inn og haf á milli for­seta- og al­þing­is­kosn­inga.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

„Við mætum í vinnuna til þess að sigra“
2
Á vettvangi

„Við mæt­um í vinn­una til þess að sigra“

Kona sem sit­ur á bið­stofu með fleira fólki er að grein­ast með heila­æxli og það þarf að til­kynna henni það. En það er eng­inn stað­ur sem hægt er að fara með hana á, til að ræða við hana í næði. Í ann­an stað er rætt við að­stand­end­ur frammi, fyr­ir fram­an sjálfsal­ann en þá fer neyð­ar­bjall­an af stað og hama­gang­ur­inn er mik­ill þeg­ar starfs­fólk­ið hleyp­ur af stað. Í fjóra mán­uði hef­ur blaða­mað­ur ver­ið á vett­vangi bráða­mót­tök­unn­ar á Land­spít­al­an­um og fylgst með starf­inu þar.

Mest lesið í mánuðinum

Leyniupptaka lýsir vinargreiða og hrossakaupum Bjarna og Jóns
1
Afhjúpun

Leyniupp­taka lýs­ir vin­ar­greiða og hrossa­kaup­um Bjarna og Jóns

Son­ur og við­skipta­fé­lagi Jóns Gunn­ars­son­ar þing­manns full­yrð­ir í upp­tök­um sem tekn­ar voru af manni sem sagð­ist vera fjár­fest­ir að Jón hafi sam­þykkt beiðni Bjarna Bene­dikts­son­ar um að þiggja sæti á lista gegn því að Jón kom­ist í að­stöðu til veita veiði­leyfi til Hvals hf. Það verði arf­leifð Jóns að tryggja Kristjáni Lofts­syni nán­um vini sín­um leyf­ið. Það sé hins veg­ar eitt­hvað sem eigi að fara leynt.
„Hann sagðist ekki geta meir“
2
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Grunaði að það ætti að reka hana
3
Viðtal

Grun­aði að það ætti að reka hana

Vig­dís Häsler var rek­in úr starfi fram­kvæmda­stjóra Bænda­sam­tak­anna eft­ir að nýr formað­ur tók þar við fyrr á ár­inu. Hún seg­ir kosn­inga­vél Fram­sókn­ar­flokks­ins hafa ver­ið gang­setta til að koma hon­um að. Vig­dís ræð­ir brottrekst­ur­inn og rasísk um­mæli sem formað­ur Fram­sókn­ar­flokks­ins hafði um hana. Orð­in hafi átt að smætta og brjóta hana nið­ur. Hún seg­ist aldrei munu líta Sig­urð Inga Jó­hanns­son sömu aug­um eft­ir það.
Myndir af neyðarmóttöku sendar áfram: „Ekki myndir sem ég vildi sjá af sjálfri mér“
6
FréttirKynferðisbrot

Mynd­ir af neyð­ar­mót­töku send­ar áfram: „Ekki mynd­ir sem ég vildi sjá af sjálfri mér“

Lög­reglu var heim­ilt að senda mynd­ir sem tekn­ar voru af Guðnýju S. Bjarna­dótt­ur á neyð­ar­mót­töku fyr­ir þo­lend­ur kyn­ferð­isof­beld­is á verj­anda manns sem hún kærði fyr­ir nauðg­un. Þetta er nið­ur­staða Per­sónu­vernd­ar. Guðný seg­ir ótækt að gerend­ur í kyn­ferð­isaf­brota­mál­um geti með þess­um hætti feng­ið að­gang að við­kvæm­um mynd­um af þo­lend­um. „Þetta er bara sta­f­rænt kyn­ferð­isof­beldi af hendi lög­regl­unn­ar.“

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Kýs svo ekki verði farið með dæturnar eins og föður þeirra
FréttirUm hvað er kosið?

Kýs svo ekki verði far­ið með dæt­urn­ar eins og föð­ur þeirra

Þrátt fyr­ir að hafa ver­ið ís­lensk­ur rík­is­borg­ari í 12 ár hef­ur Patience Afrah Antwi ein­ung­is einu sinni kos­ið hér á landi. Nú ætl­ar hún að ganga að kjör­kass­an­um fyr­ir dæt­ur sín­ar. Mæðg­urn­ar hafa mætt for­dóm­um og seg­ist Patience upp­lifa sig sem fjórða flokks vegna brúns húðlitar. Hún fann skýrt fyr­ir því þeg­ar eig­in­mað­ur henn­ar, og fað­ir stúlkn­anna, veikt­ist al­var­lega fyr­ir sjö ár­um síð­an. Hann lést í fyrra.
„Við höfum náttúruna að láni“
Ari Trausti Guðmundsson
AðsentAlþingiskosningar 2024

Ari Trausti Guðmundsson

„Við höf­um nátt­úr­una að láni“

Ari Trausti Guð­munds­son jarð­vís­inda­mað­ur skrif­ar um þær stóru áskor­an­ir sem mann­kyn stend­ur frammi fyr­ir. „Nú reyn­ir á að ná fram víð­tæk­um skiln­ingi og sem mestri sam­stöðu um að­gerð­ir í lofts­lags­mál­um og orku­skipt­um því helsti vandi ver­ald­ar er orku­fram­leiðsla sem veld­ur enn um 70% los­un­ar gróð­ur­húsaloft­teg­unda.“
Segir nikótínþræla taka á sig skattbyrði útgerða og fiskeldisfyrirtækja
Fréttir

Seg­ir nikó­tín­þræla taka á sig skatt­byrði út­gerða og fisk­eld­is­fyr­ir­tækja

Vökvi í rafsíga­rett­ur hækk­ar um allt að 200 pró­sent sam­kvæmt nýj­um bandormi sem var sam­þykkt­ur með fjár­lög­un­um á dög­un­um. Nikó­tín­púð­ar lækka minna og er sér­stak­lega gert kleift að aug­lýsa áfram, ólíkt þeim sem selja rafsíga­rett­ur. Þá seg­ir nefnd­ar­mað­ur á Al­þingi að nikó­tín­þræl­um sé í raun gert að taka á sig skatt­byrði sjáv­ar­út­vegs­ins þar sem skatt­ar voru ekki hækk­að­ir.
Þrælakistur samtímans?
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
Blogg

Gunnar Hólmsteinn Ársælsson

Þræla­k­ist­ur sam­tím­ans?

Ég fór á tón­leika fyrr í sum­ar með laga­smiðn­um Nick Ca­ve og Col­in Greenwodd, bassa­leik­ara Radi­ohead. Tveir frá­bær­ir lista­menn komn­ir hing­að upp á sker­ið til að skemmta land­an­um.Það var fullt hús og mik­il eft­ir­vænt­ing í loft­inu þeg­ar tón­leik­arn­ir hóf­ust. En nán­ast um leið og þeir hóf­ust fóru sím­arn­ir á loft. Og þannig var það út alla tón­leik­ana. Það leið ekki...

Mest lesið undanfarið ár