Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir, sem tók við embætti fjármála- og efnahagsráðherra á mánudag, mætti í fyrsta sinn í óundirbúnar fyrirspurnir á þingi í dag eftir stólaskiptin. Þær hófust á því að formenn tveggja stjórnarandstöðuflokka, Samfylkingar og Viðreisnar, spurðu hana út í þær aðgerðir og áherslur sem nýr ráðherra ætlaði að grípa til í baráttunni við verðbólgu og vaxtahækkanir, en verðbólga er nú átta prósent og stýrivextir komnir í 9,25 prósent. 

Kristrún Frostadóttir, formaður Samfylkingarinnar, reið á vaðið og spurði Þórdísi tveggja spurninga: annars vegar hvort hún væri sammála þeirri yfirlýsingu Bjarna Benediktssonar, fyrirrennara hennar í starfi, að það væri ekki hlutverk ríkisfjármála að vinna bug á verðbólgu, og hins vegar hvort framundan væru breyttar áherslur í þeirri baráttu með nýjum ráðherra. 

Þórdís svaraði hvorugri spurningunni en sagði að það væri yfirlýst markmið stjórnarflokkanna að ná tökum á verðbólgunni á síðari hluta kjörtímabilsins. „Hluti vandans er að fólk þarf auðvitað að trúa því að við munum ná tökum á verðbólgunni. Ef fólk trúir því ekki í nægilegum mæli þá hefur það einfaldlega áhrif á verðbólguna eins og hún er. Sömuleiðis vitum við að kjaraviðræður verða risa stórt verkefni sem mun hafa meiri háttar áhrif á það hvernig verðbólgan þróast og það hvort fólk trúi því að við sem samfélag séum tilbúin að gera það sem þarf til að ná tökum á því. Ef okkur tekst, saman, að tala þannig að það séu réttmætar væntingar að verðbólga muni lækka á komandi misserum þá trúi ég því að fólk muni vera tilbúið til að semja með þeim hætti. Ég skil að ef fólk er í mikilli óvissu og trúir því ekki án muni lækka að það verður erfiðara að sannfæra sína félagsmönnum að launahækkanir verði ekki þeim mun meira í krónutölum heldur trúi ég því að við náum fram sparnaði fyrir fjölskyldur í þessu landi með lækkandi vaxtakostnaði en ekki með því að hækka krónutölu sem síðan brenna og áfram verður verðbólga og við náum ekki tökum. Þetta er verkefnið.“

Þarf „heimatilbúnar lausnir“

Þegar Kristrún kom aftur í pontu sagðist hún velta því fyrir sér hvort „nýja línan hjá ríkisstjórninni sé sem sagt sú að við þurfum bara að trúa því að verðbólgan fari niður og að það sé nóg að ríkisstjórnin tali nógu hátt og nógu oft um að verðbólgan muni fara niður.“

Það sé fólk á Íslandi sem sé að glíma við gífurlega kaupmáttarskerðingu, en kaupmáttur ráðstöfunartekna hefur nú dregist saman fjóra ársfjórðunga í röð með að uppistöðu vegna þess að vaxtagreiðslur heimila hafa aukist um 62 prósent á einu ári.

Kristrún sagði að það lægi fyrir að staðan væri slæm víða, til dæmis hjá fólki á leigumarkaði og þeim sem hafa lágar tekjur. Fyrir það fólk dugi ekki að heyra frá ríkisstjórninni að þau trúi því að verðbólgan muni fara niður í aðdraganda kjarasamninga. Hún spurði því Þórdísi á ný: „Mun koma eitthvert nýtt út úr fjármálaráðuneytinu eftir að hún tók þar við sem mun liðka fyrir kjarasamningum? Eða snýst þetta bara um að ríkisstjórnin trúi á sjálfa sig?“

Þórdís svaraði því til að það væri ekki sanngjarnt að tala niður stöðu íslensks samfélags, sem væri „á allan hátt með því besta sem fyrirfinnst á byggðu bóli.“ Hér væru vissulega stór verkefni framundan sem fjölskyldur á Íslandi fyndu fyrir en það væri „heimatilbúið verkefni“ sem þyrfti „heimatilbúnar lausnir“ til að leysa. „Auðvitað er það ekki þannig að það sé nóg að segja að fólk væri að trúa því að það fylgja ekki aðgerðir með. En þá bendi ég líka á að til að mynda allar hugmyndir um meiri háttar útgjaldaaukningar útgjaldaaukningu mun leiða það af sér að það verður ekki trúverðugleiki sem þarf til að ná tökum á verðbólgu. Vandi ríkissjóðs er ekki tekjuvandi heldur er það útgjaldavandi. Hins vegar vitum við að það mun þurfa að koma til, og verður hluti af því að ná samningum, að ríkið komi inn í það með einhverjum hætti.“

Ætlar ekki að hækka skatta á millitekjuhópa

Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, ræddi líka kaupmáttarrýrnun og vaxtagjöld, sem væru þau mestu og hæstu í Evrópu, en lagði frekar áherslu á skort á aðhaldi í ríkisrekstri í baráttunni við verðbólguna. Báknið hafi aldrei verið stærra og það bitnaði bæði á heimilum og fyrirtækjum í landinu. „Við erum að sjá vaxtagjöldin, þau mestu og hæstu í Evrópu, útþanin, ríkissjóði og fjárlagahalla sem þessi ríkisstjórn ætlar síðan að láta næstu ríkisstjórn leysa, þannig að ég verð að segja að hreinasta vinstri stjórn hefði ekki getað skrifað betra handrit en þetta. Við erum að sjá þessi lausatök ríkisstjórnarinnar vera heimilunum mjög dýrkeypt.“ Skjaldborgin sem átti að slá um heimilin hafi ríkisstjórnin slegið um sig sjálfa. 

Þorgerður spurði svo um áherslur nýs ráðherra í þessum málum og hvort ekki yrði dregin varðstaða um að skattar yrðu ekki hækkaðir á millistéttina í landinu. 

Þórdís hóf svar sitt á því að minna á að ef horft sé á kaupmáttaraukningu yfir lengri tíma þá hafi Íslendingar verið með meiri aukningu „heldur en bara held ég öll önnur lönd á byggðu bóli.“ Ekki hafi verið innistæða fyrir launahækkunum síðustu ára. „Nú er sá tími liðinn og ef við meinum það þegar við segjum að við viljum tryggja stöðugleika og tryggja það að fjölskyldur geti greitt af sínum lánum og haldið í sína stöðu, þá munu launahækkanir ekki leysa það með krónutölu heldur með því að ná tökum á verðbólgu þannig að vaxtastigið lækki.“

Hún sagðist sammála Þorgerði um að skattar á Íslandi væru of háir og sagðist ekki ætla að leggja til skattahækkanir á millitekjuhópa. Áherslur hennar yrðu á einföldun og umbætur þar sem regluverkið væri of þungt. 

Rétt ákvörðun að selja bankann

Þórdís var einnig spurð út í áframhaldandi bankasölu, en hún lét hafa eftir sér við ráðherraskipti í kringum síðustu helgi að áframhaldandi sala á hlut ríkisins í Íslandsbanka væri forgangsmál hjá henni í nýju ráðuneyti þrátt fyrir að vanhæfi fyrirrennara hennar í starfi við ákvörðunartöku í söluferlinu hefði verið ástæða afsagnar hans.

Björn Leví Gunnarsson, þingmaður Pírata, spurði hvort ríkisstjórnin teldi sig hafa umboð til að selja banka á þessu kjörtímabili. „Hefur Sjálfstæðisflokkurinn, ef ekki ríkisstjórnin öll, ekki glatað trausti almennings til að selja banka? Sama hvað verður reynt mun vera hægt að þvo þennan vantraustsblett af söluferlinu sem formaður Sjálfstæðisflokksins bjó til? Sama hversu miklu gagnsæi og jafnræði verður lofað – því að því var lofað síðast líka – af hverju ætti fólk að trúa að næst verði þetta í lagi?“

Nýr fjármála- og efnahagsráðherra svaraði því til að það sem hún gæti lofað væri að hún myndi gera  sitt allra besta og vandað sig eins vel og hún mögulega gæti þannig að framtíðar sala á hlut í Íslandsbanka væri almennilega gerð. „Ég átta mig algjörlega á því hvað er undir.“ 

Hún sagðist þekkja söguna allt frá hruni og vita að það séu enn sár  í íslensku samfélagi. „En ég veit líka að það er rétt ákvörðun að selja bankann og losum það og nýta það til góðs fyrir almenning í landinu.“