Það var hart tekist á á þeim árum sem Már Guðmundsson var seðlabankastjóri, bæði opinberlega en lika fyrir luktum dyrum, um hvernig ætti að stíga skref í átt að losun hafta. Þar voru sérstaklega fyrirferðamikil mál sem snertu uppgjör við slitabú föllnu bankanna. Um ári eftir að Már hætti kom út bókin „Afnám hafta – Samningar aldarinnar?“ eftir Sigurð Má Jónsson, fyrrverandi upplýsingafulltrúa ríkisstjórnarinnar. Þar var hlutur Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar og helstu samstarfsmanna hans í ferlinu talaður mikið upp.
Í kjölfar útgáfu hennar átti sér stað ritdeila í Markaðnum, fylgiriti Fréttablaðsins sáluga um efnahagsmál og viðskipti, þar sem Már skrifaðist á við ýmsa sem vildu eigna sér heiðurinn af þeirri niðurstöðu sem varð í samningunum við kröfuhafa föllnu bankanna, en draga úr þætti Seðlabankans. Þetta var í eitt af sárafáum skiptum sem Már hefur tjáð sig á opinberum vettvangi síðan hann hætti sem seðlabankastjóri.
Már segir í viðtali við 40 ára afmælisrit Vísbendingar að hann ætli sér að síðar meir að skrifa um þessi mál. „Eitt af því sem kom opinberlega fram undir lok míns tímabils var að bankaráð Seðlabanka Íslands hafði áhuga á því eftir að það var búið að losa höft að það yrði tekin saman skýrsla um framkvæmdina. Ég var sammála því. Á þessu tímabili sem verið var að taka ákvarðanir um þessi skref var starfandi stýrinefnd um losun hafta, sem fjármála- og efnahagsráðherra stýrði, og ég ásamt öðru af mínu fólki og fólki úr ráðuneytum sátum í. Það var á þessum stað sem ákvarðanir um endanlegar tillögur, sem fóru svo sumar yfir á ríkisstjórnarborðið, voru teknar formlega. Ég er þeirrar skoðunar að það þurfi að fara yfir allt efni þessarar nefndar og birta allt sem hægt er að birta. Þá held ég nú að það verði að stroka yfir sumt sem sagt hefur verið. Það myndi líka styðja mínar frásagnir af þessu.
Þetta er auðvitað mjög margþætt saga. Sumt var opinbert, til dæmis það hvernig var tekið á aflandskrónunum og það ferli allt saman. En stefnumótunin, aðdragandinn að því sem var gert 2015 varðandi slitabúin, hann er miklu minna þekktur. Það voru að vísu á þessu tímabili að leka allskonar hlutir út í blöðin. Og ég man að við Bjarni vorum báðir mjög óánægðir með það. Eftir á að hyggja voru kannski einhverjir í ferlinu að tala fyrir ákveðinni leið sem þeir vildu fara. Sem að lokum var ekkert farin.“
Þurfti að hlutleysa greiðslujöfnuð
Hann segir að fréttir hafi birst í fjölmiðlum um að staðan gagnvart kröfuhöfunum yrði leyst með því að allar eignir slitabúanna yrðu teknar inn í landið og síðar yrði lagður á allsherjar útgönguskattur á þær. „Ég veit nú ekki hvenær höftin hefðu losnað ef þetta hefði verið gert Það hefði væntanlega verið einhver áratugur eða meira sem hefði liðið með miklum lagaflækjum. Og þetta var ekki sú leið sem var farin. Ég var alla tíð mjög skeptískur á þessa leið.“
Honum hafi þótt mikilvægt að leysa úr stöðunni gagnvart slitabúunum og þeim aflandskrónum sem voru fastar innan íslensku haftanna, samtals mörg hundruð milljarðar króna, áður en opnað yrði fyrir að hleypa innlendum aðilum út úr höftunum, sem var á endanum ekki gert fyrr en vorið 2017. Annars hefði skapast hætta á að innlendu aðilarnir myndu reyna að flýta sér út áður en hinir fóru. „Það yrði kapphlaup út um dyrnar og þá myndi myndast óstöðugleiki aftur. Það var auðvitað svolítið útstreymi en það var ekkert sem ógnaði fjármálastöðugleika. Þess vegna taldi ég alla tíð að það sem þyrfti að gera varðandi slitabúin væri að hlutleysa greiðslujöfnuð. Það yrði að gerast með því að innlendar eignir yrðu annað hvort eftir eða það væri komið með eitthvað annað mótvægi af hálfu þessara aðila, varðandi slíkt útstreymi. Og það var í rauninni það sem var gert.“
Segir Sigmund Davíð hafa bætt við stöðugleikaskattinum
Már segir að frá haustmánuðum ársins 2014 og þangað til að stöðugleikasamkomulag náðist við kröfuhafa föllnu bankanna, um að þeir létu innlendar eignir upp á mörg hundruð milljarða króna renna til ríkissjóðs árið eftir, hafi mikil vinna átt sér stað í Seðlabankanum til að undirbúa málið. Hann minnir á að þegar svokallað sólarlagsákvæði, sem í fólst að höft á slitabú föllnu bankanna höfðu fyrirfram ákveðinn líftíma út árið 2013, var afnumið og eignir þeirra þar með festar inni í eins langan tíma og Ísland taldi nauðsynlegt, þá hafi íslenska ríkið verið komið með öll tök á stöðunni. „Við bjuggum til ítarlega greinargerð um þessa lausn. Á borðinu hafði líka verið útgönguskattur, sem hefði þá einnig náð til erlendra eigna slitabúanna, aflandskróna og innlendra aðila. Það tókst að sannfæra þá aðila sem máli skipti um að fara ekki þá leið heldur þá sem farin var. Sigmundur Davíð, sem þá var forsætisráðherra, sá held ég eftir að búið var að fara yfir málið að útgönguskattsleiðin gæti tekið langan tíma og verið áhættusöm. Hann studdi því leiðina en bætti við stöðugleikaskattinum. Löggjöfin um stöðugleikaskattinn skapaði svo rammann utan um framkvæmdina á greiðslujafnaðarhlutleysi losunar hafta á slitabúin.“
Áætlun Íslendinga í þeirri stöðu sem landið var komið í hafi verið einhverjar best undirbúnu ákvarðanir í Íslandssögunni og heppnast mjög vel. Það sé verið að kenna íslenska sýnidæmið í viðskiptaháskólum víða um heim. „Sumir segja að þetta hafi tekið allt of langan tíma og niðurstaðan hafi verið komin þarna fyrr. Ég er ekki sammála því, vegna þess að þetta var aðgerð af því tagi að hún þurfti að vera tekin í sem mestri samstöðu, með aðkomu stjórnmálamanna. Það þurfti lagasetningu á Alþingi. Ég er mjög stoltur af því að varðandi allar þessar lagabreytingar, fyrst varðandi slitabúin og síðan varðandi aflandskrónurnar, að þær voru samþykktar í þinginu nánast með atkvæðum allra. Það styrkti stöðuna út á við. Það þurfti líka að skapa trú á því hjá þjóðinni að það væri ekki verið að gera eitthvað sem væri of áhættusamt. Það gekk eftir.“
Áskrifendur Vísbendingar geta lesið viðtalið við Má í heild sinni í 40 ára afmælisritinu, eða á glænýrri heimasíðu ritsins, visbending.is.
Athugasemdir (1)