„Hvatinn til að stofna þetta spjall er að krakkar og ungmenni sem verða fyrir ofbeldisbroti eða slíku eru ekki að leita til foreldra eða til skólans. Þau eru hrædd við afleiðingarnar og þurfa öruggt rými til að spegla reynslu sína,“ segir Drífa Snædal, talskona Stígamóta, um nafnlausa netspjallið Sjúkt spjall. Börn og ungmenni hafa alls átt yfir 300 samtöl við ráðgjafa hjá Stígamótum síðan spjallið var opnað fyrir rúmu ári.
Sjúkt spjall er fyrir ungmenni til að ræða áhyggjur af samböndunum sínum, samskiptum eða ofbeldi. Spjallið er á vegum Stígamóta, fyrir ungmenni yngri en 20 ára af öllum kynjum. Það er opið mánudaga til miðvikudaga á milli klukkan 20:00 og 22:00.
Vilja vita hvað má og hvað má ekki
Hið dæmigerða ungmenni sem hefur nýtt sér Sjúkt spjall er stelpa á unglingsaldri í ofbeldissambandi með strák.
„Hann suðaði þar til ég sagði já til að klára það bara af“
„Hann suðaði þar til ég sagði já til að klára það bara af. Þá vildi hann alltaf meira, líka ef ég var veik og vildi slaka á,“ sagði einn notandi spjallsins til að mynda. Önnur frásögn er ekki síður óhugguleg: „Ég hélt áfram að segja nei en hann hætti ekki, síðan byrjaði hann að taka um hálsinn minn og kreista mjög fast þar til ég gat eiginlega ekki andað. Síðan loksins þegar ég var byrjuð að gráta og öskra þá hætti hann.“
Drífa segir Sjúkt spjall skipta máli því þarna geti börn og ungmenni leitað án þess að þurfa að gefa upp nafn. „Við getum ekki tilkynnt til barnaverndar neitt sem kemur fram í spjallinu. Mörgum finnst skjól í því þar sem þau vilja ákveða sjálf hvenær þau tala við fagfólk eða tilkynna. Við höfum rekið okkur á að þau sem hafa samband eru mikið að velta fyrir sér samþykki, mörkum og hvað sé í lagi í samböndum og í kynlífi. Hvað má gera og hvað má ekki gera,“ segir hún.
Fyrirmyndin frá Svíþjóð og Noregi
Almennt hefur Stígamót veitt fullorðnum brotaþolum þjónustu en samkvæmt tölum frá Stígamótum urðu 70 prósent þeirra fyrir kynferðisofbeldi fyrir 18 ára aldur og mörg segja aldrei frá.
Fræðslu- og forvarnaverkefninu Sjúk ást var ýtt úr vör af Stígamótum snemma árs 2018 en markmið þess er að fræða ungt fólk um mörk og samþykki með það að leiðarljósi að útrýma kynbundnu ofbeldi í íslensku samfélagi. Frá árinu 2019 hafa Stígamót átt í samstarfi við Samfés, landssamtök félagsmiðstöðva og ungmennahúsa á Íslandi, vegna fræðslunnar með góðum árangri.
Verkefnið Sjúk ást sýndi að mikil þörf var fyrir þess konar fræðslu, og í mars 2022 varð framhaldsverkefnið Sjúkt spjall að veruleika.
Drífa segir að fyrirmyndin að þessu nafnlausa spjalli fyrir börn og ungmenni sé frá Svíþjóð og Noregi, og Stígamót séu í samstarfi við þau sem halda úti slíku spjalli þar. „Við erum að reyna að spegla okkur í þeirra reynslu því það er ekkert sambærilegt í boði hér á landi, þar sem við erum með þaulreyndra ráðgjafa á hinni línunni sem hafa fengið þjálfun hjá Stígamótum,“ segir hún.
„Hann sagði að þannig væri það í samböndum, er það rétt?“
Ýmsar ástæður séu fyrir því að ungir brotaþolar segi ekki frá. Til að mynda eiga þau oft erfitt með að skilgreina eigin reynslu, eins og birtist í spurningu einnar þeirra sem talaði við ráðgjafa í gegn um Sjúkt spjall: „Hann var 7 árum eldri. Stundum reið hann mér þótt ég segði nei. Hann sagði að þannig væri það í samböndum, er það rétt?“
Önnur lýsti þessari atburðarás: „Hann spurði mig ekki, bara gerði það og ég sagði ekkert allan tímann og ég veit ekki hvort þetta hafi verið nauðgun eða ekki.“
Sum ungmennin óttast síðan að vera stimpluð af félögum og nærumhverfinu ef þau segja frá, í sambland við sjálfsásakanir, eins og stúlkan sem sagði í Sjúku spjalli: „Ég sagði vinkonu minni og hún sagði að ég væri bara algjör hóra og hefði átt að sjá þetta koma.“
„Ég er hætt að finna fyrir sorg þegar hann er vondur við mig, er eiginlega bara dofin“
Þá fari oft fljótt að myndast sama mynstur í samböndum ungmenna sem eru í ofbeldissambandi og hjá fullorðnu fólki sem býr við heimilisofbeldi. „Ég er hætt að finna fyrir sorg þegar hann er vondur við mig, er eiginlega bara dofin,“ sagði ein sem leitaði sér aðstoðar í gegn um Sjúkt spjall. Því sé mikilvægt að veita þessum aldurshópi þjónustu af þessu tagi.
Kallar eftir stórátaki til að fræða unglinga
Drífa segir að Stígamót sé að miklu leyti rekið vegna fjárstuðnings frá almenningi, og nú eru mánaðarlegir styrktaraðilar samtakanna um 6.700 talsins.
Forsætisráðuneytið og Stígamót gerðu með sér samstarfssamning á síðasta ári vegna verkefnisins Sjúkt spjall upp á tólf milljónir króna. Innan Stígamóta sé vilji til að bjóða upp á netspjallið fleiri daga vikunnar en mánudaga, þriðjudaga og miðvikudaga, og jafnvel lengur en í tvær klukkustundir hvern dag.
„Við höfum séð að þörfin er til staðar og viljum efla þetta enn frekar. Það er ljóst að það þarf stórátak til að fræða unglinga um samþykki og mörk í samskiptum og vinna gegn áhrifum klámiðnaðarins,“ segir hún.
Því hvetja Stígamót almenning til að styrkja Stígamót um andvirði eins spjalls við ungling sem þarf aðstoð „og aðstoða okkur þannig við að grípa unglingana okkar,“ segir á heimasíðu þeirra en þar er miðað við að eitt spjall kosti 2.500 krónur, en hægt er að styrkja um aðrar upphæðir.
Þar er einnig bent á að Stígamót hafa gert aðgengilegt próf fyrir foreldra þar sem þeir geta kannað þekkingu sína á ofbeldissamböndum, sem geri þau þá meðvitaðri um hvort börnin þeirra séu í sjúku eða heilbrigðu sambandi.
Athugasemdir