„Eftir því sem ég kemst næstrer þetta algjör undantekning,“ segir Pétur Maack, formaður Sálfræðingafélagsins, um sálfræðing sem var sviptur leyfi af Landlæknisembættinu eftir að hafa gefið skjólstæðingi sínum og upplýsingafulltrúanum, Hödd Vilhjálmsdóttur, fíkniefnið MDMA í meðferð við áfallastreituröskun. Hödd endaði á geðdeild eftir meðferðina og lýsti þeirri reynslu á Facebook og í viðtali við Vísi í framhaldinu.
Málið rataði til siðanefndar Sálfræðingafélagsins fyrir nokkrum árum síðan sem ákvað að vísa því til landlæknis með þeim afleiðingum að sálfræðingurinn var sviptur starfsleyfi að lokum. Pétur segir það traustvekjandi að eftirlitskerfi Landlæknisembættisins hafi virkað eins og skyldi, enda er fíkniefnatengd sálfræðimeðferð ekki viðurkennd hér á landi.
„Ég endaði á geðdeild. Blessunarlega fór ég heim að morgni og allt í góðu. Þegar eitthvað verður smart … og já, ég er mjög frjálslynd … Þá þýðir það ekki endilega að það sé gáfulegt,“ skrifaði Hödd á Facebook-síðu sína um miðjan júlímánuð þar sem hún …
Fíknefni eru ávanabindandi eða hafa þau áhrif á sumt fólk að það verður háð notkun þeirra með misjafnlega slæmum afleiðingum. Sum fíkniefni eru vímuefni en alls ekki öll t.d. er koffein fíkniefni en ekki vímuefni. Sum vímuefni eru fíkniefni en alls ekki ölll t.d. eru mörg svokölluð hugvíkkandi eða ofskynjunarefni alls ekki fíkniefni. Svo er misjafnt hvort fíkniefni eru lögleg eins og koffín og nikótín eða ólögleg eins og heróín og allt þar á milli. Reyndar eru allflest og þar á meðal mörg algengustu fíkniefnin lögleg til sölu og notkunar samkvæmt lyfseðli.
Vímuefni eru einfaldlega efni sem valda vímu. Sum þeirra eru fíkniefni en alls ekki öll, ágætt dæmi er LSD en það er útilokað að verða háður því. Sum vímuefni eru líka eiturlyf en alls ekki öll, til dæmis eru kannabisefni alls ekki eitruð og enginn skammtur af þeim er banvænn en þau geta vissulega verið ávanabindandi og langvarandi neysla þeirra haft neikvæð áhrif.
Eiturlyf eru eins og nafnið gefur til kynna, efni sem eru eitruð eða valda eitrunaráhrifum. Sum þeirra eru eru líka vímuefni og/eða fíkniefni eins og heróín sem er bæði mjög ávanabindandi og getur verið banvænt í of stórum skömmtum. Svo eru líka til eiturlyf sem eru hvorki fíkniefni né vímuefni, til dæmis eru mörg krabbameinslyf beinlínis eitur en eru samt gefin sjúklingum í því skyni að drepa meinið og helst ekki sjúklinginn um leið. Svipað gildir um ýmis efni sem finnast því miður stundum í lyfjum sem eru framleidd og seld ólöglega, til dæmis geta röng vinnubrögð við framleiðslu sumra þeirra skilað af sér eitruðum afurðum. Þetta er mögulega ein mesta hættan við notkun ólöglegra efna sem eru sjaldan undir viðurkenndu gæðaeftirliti.
Svo er eins og fyrr segir afar misjafnt hvort efni sem falla undir einhver af þessum hugtökum eru lögleg eða ólögleg eða hvort og hvernig gildandi reglur takmarka aðgengi að þeim. Eitt slíkt efni sem flestir þekkja er löglegt en fellur þó í alla hina flokkana og það er efnið sem ríkið selur, áfengi eða alkóhól sem algengasti fíknisjúkdómurinn alkóhólismi er kenndur við. Alkóhól er nefnilega allt í senn, vímuefni, fíkniefni og það eiturlyf sem veldur einna flestum dauðsföllum. Á kvarða yfir hversu hættuleg eða "slæm" svona efni eru komast fæst þeirra efna sem eru nefnd í fréttinni hér fyrir ofan með tærnar þar sem löglega efnið alkóhól hefur hælana í skaðsemi.
Oft gætir líka misskilnings um lagalegar skilgreiningar. Nærtækt dæmi eru sveppir af tegundinni trjónupeðla sem inniheldur efnin psilocybin og baeocystin en þau geta valdið ofskynjunaráhrifum og eru meðal þeirra sem eru gjarnan kölluð hugvíkkandi. Þó að psilocybin sé á bannlista vaxa þessir sveppir villtir á Íslandi og náttúran er ekki ólögleg. Fólk sem tínir sveppi sér til yndisauka og neyslu á eigin áhættu er ekki glæpamenn. Þessir sveppir eru alls ekki baneitraðir þó vissulega geti neysla þeirra í of miklu magni valdið veikindum. Séu þeir týndir nálægt umferðargötum er reyndar mun líklegra að skaðast af mengunarefnum heldur en sveppunum sjálfum.
Það er sjálfsagt og réttmætt að að vara við óabyrgri notkun efna sem geta verið skaðleg ef þau eru misnotuð en þá skiptir líka máli að fara rétt með hugtök og staðreyndir.