„Í tengslum við umfangsmikla efnistöku við Hafursey á Mýrdalssandi hafa komið fram hugmyndir um útflutningshöfn við Alviðruhamra innan Skaftárhrepps. Efni yrði þá flutt frá Hafursey að Alviðruhömrum eftir vinnuvegum eða með færibandi án þess að þungaumferð færi um almenna þjóðvegi. Enn er margt óljóst um endanlega útfærslu en Skaftárhreppur telur þetta áhugaverða framkvæmd og er fylgjandi því að þessi valkostur sé rannsakaður frekar og þróaður áfram af framkvæmdaraðila.“
Þessa klausu má finna í greinargerð með tillögu að nýju aðalskipulagi Skaftárhrepps sem nú er í auglýsingu. Skaftárhreppur er ekki eina sveitarfélagið sem slær ekki hendinni á móti könnun á hafnargerð vegna stórtækrar námuvinnslu sem áformuð er á Mýrdalssandi.
Þýskt fyrirtæki, EP Power Minerals, ætlar sér að hefja umfangsmikið vikurnám við Hafursey á Mýrdalssandi og hefur verkefnið þegar farið í gegnum mat á umhverfisáhrifum. Náman yrði innan Mýrdalshrepps og fyrsti valkostur Þjóðverjanna er að flytja hundruð þúsunda tonna af vikri ár hvert á flutningabílum eftir þjóðvegum til Þorlákshafnar og þaðan með skipi á sementsmarkaði í Evrópu.
Vinnslu þessari myndu fylgja gríðarlegir flutningar og ef þeir færu um vegi myndu vegfarendur á leiðinni frá Mýrdalssandi til Þorlákshafnar mæta flutningabíl á hálftíma fresti. Það er þó ögn skárra en fyrstu áform hljóðuðu upp á en þá hefðu stefnumótin verið á korters fresti.
Hvorki Vegagerðinni né sveitarfélögunum á flutningsleiðinni hugnast þetta og voru meðal fjölmargra umsagnaraðila í umhverfismatsferlinu sem á það bentu.
Sveitarstjórn Mýrdalshrepps opnaði á þeim vettvangi á viðræður við fyrirtækið um hafnargerð nær hinni áformuðu risanámu. „Sveitarstjórn mælist til þess að fyrirkomulag starfseminnar verði endurskoðað og þess í stað gert ráð fyrir að vikrinum verði skipað af ströndinni sunnan við námusvæðið. Sveitarfélagið lýsir sig reiðubúið til viðræðna um hafnargerð,“ sagði í umsögn sveitarfélagsins.
Og svar Þjóðverjanna: „Framkvæmdaraðili er í virkri athugun á hafnarmöguleikum í nágrenninu og er þakklátur fyrir stuðning heimamanna og Vegagerðarinnar í þeirri athugun.“
Athuganir hófust í sumar
En fleiri sýna nú áhuga á stórskipahöfn – sem þó er alls ekki víst að verði ofan á enda miklum mun ódýrara að flytja vikurinn með stórum flutningabílum eftir þjóðvegum í almannaeigu heldur en að byggja nýja höfn og það á svæði þar sem framburður og landrof eru þekkt öfl.
„Alviðruhamrar náðu langt út í sjóinn þegar ég var barn“
„Hugmyndin um þessa staðsetningu kom fram í framhaldi af athugasemdum varðandi efnisflutninga til Þorlákshafnar og áhuga Mýrdalshrepps á að koma upp hafnaraðstöðu,“ segir Einar Kristján Jónsson, sveitarstjóri Skaftárhrepps, spurður um hin spánýju tíðindi sem fram eru dregin í greinargerð aðalskipulagstillögunnar. „Svæðið við Alviðruhamra kann að vera áhugavert í þessu skyni og hófust athuganir í sumar eftir samtal við heimamenn.“
Einar Kristján segir verkfræðinga á vegum framkvæmdaaðila vera að meta fýsileikann og mögulega staðsetningu en ekkert liggi fyrir á þessu stigi. Spurður hvort einhverjir fleiri gætu nýtt hina miklu höfn, ef af henni verður, svarar Einar Kristján því til að ekkert hafi komið fram um áhuga annarra farmflytjenda. „Enda þessi lausn ekki verið í umræðu fyrr en hún er sett fram nú til kynningar við upphaf skoðunar.“
Hann segir að gert sé ráð fyrir að frumathugun og fyrsta mati á kostnaði ljúki í vetur.
Rekaviður, veðursæld og hverfið sem hvarf
Nafnið Alviðruhamrar er ekki þekktast þeirra fjölmörgu kennileita sem finna má innan sveitarfélaganna undir jöklum Suðurlands enda sjást þeir ekki frá þjóðveginum líkt og mörg hinna sem njóta gífurlegra vinsælda ferðafólks. Sjávarhamrar þessir eru á ströndinni í Álftaveri vestan Kúðafljótsóss og eru því innan Kötlu jarðvangs. Áður fyrr hefur sjórinn náð að þeim en hinir miklu kraftar náttúrunnar á þessum slóðum, framburður og landbrot, hafa breytt því í tímans rás.
Í Tímariti Verkfræðingafélags Íslands árið 1966 er fjallað um Alviðruhamra og sagt þá hafa myndast við brot framan af forsögulegu hrauni. Líklega hafi hraun það runnið við lægri sjávarstöðu en nú er. Svo fer þessi lýsing:
„Vestan við Kúðafljótsós liggur gamalt eftirísaldarhraun sem nær út að og út undir sjó á um 10 km kafla. Fyrr meir náði það að sjó á öllum þessum kafla og myndaðist þá sjávarhamar við hraunið. Brún hans er vestan til 10-18 m há en lækkar talsvert austur. Nú nær sjór aðeins á 1-1,5 km kafla að hrauninu sjálfu en austan við þann stað er komin um 500 m breið sandræma framan við hraunhamarinn. Þessi sandræma er sýnd á korti Herforingjaráðsins sem mælt var 1904 og gefið út 1905 og er ekki hægt að sjá að hún sé í neinu frábrugðin því sem nú er, eftir 60 ár.“
Þótt Alviðruhamrar séu faldir þeim sem fara landleiðina um svæðið sjást þeir vel frá hafi. Sjómerki var enda komið á hlaðna steinvörðu á hömrunum á fyrstu árum síðustu aldar – líklega töluvert fyrr. Einnig var þar að finna sæluhús og slíkt er þar enn. Árið 1929 var kominn viti sem enn lýsir sjófarendum. Var hann reistur á Hádegisskeri, austast á hömrunum.
En hvaðan kemur þetta nafn, Alviðruhamrar? Um það hafa verið skiptar skoðanir líkt og hér að neðan má sjá.
Sagnir gamalla manna
Árið 1957 birtist grein eftir Bjarna Sigurðsson í tímaritinu Heima er bezt undir fyrirsögninni Rekmálið eða plankamálið. Í henni fjallar hann um eitt sinn gjöfular rekafjörur Skaftafellssýslna. Skrifar hann að Alviðruhamrar hafi hlotið nafn sitt af fjöru, sem hét Alviðra. Sú fjara hafi verið vestan við hamrana og áður verið orðlögð fyrir hve reksæl hún var. „Gamlir menn sögðu að hún hefði fengið nafnið af því að hún hefði svo oft verið alþakin viði,“ skrifar Bjarni en bætir við að nafnið sé að finna víðar um land að og orðabókarhöfundurinn Sigfús Blöndal segi það þýða veðursæld.
„Alviðruhamrar náðu langt út í sjóinn þegar ég var barn fyrir um það bil 80 árum,“ skrifar Bjarni í Heima er bezt á sjötta áratug síðustu aldar. „Þá náði fjaran að hömrunum, sitt hvoru megin, þó háfjara væri. Nú hefur aðburður af sandi og sandfok fært landið svo mikið út að skeiðríða má um háflóð neðan undir hömrunum. Þetta sýnir að á hinni hafnlausu, löngu strönd fyrir Suðurlandi verða margar breytingar sem sjávargangur, eldgos, jökulár og sandfok veldur.“
Nafn ættað frá Noregi
Í Lesbók Morgunblaðsins tveimur árum síðar eða árið 1959 er einnig fjallað um nafngiftina og sagt að nafnið Alviðra sé komið frá Noregi. Taldar eru upp þrjár „Alviðrur“ á Íslandi, bærinn Alviðra í Ölfusi undir Ingólfsfjalli, Alviðra í Dýrafirði „og hin þriðja hefir verið í landnámsbyggðinni á Mýrdalssandi því að þar við sjóinn heita enn Alviðruhamrar“.
Rúmum áratug fyrr hafði einnig verið fjallað um svæðið í Lesbók Morgunblaðsins. „Sú er sögn, að norðv. af Álftaveri hafi verið bygð, sem kölluð var Dynskógahverfi, en eyddist í Kötluhlaupi um 900,“ sagði í þeirri grein. „Þar eru nafngreindir nokkrir bæir, og einn af þeim hjet Alviðra. Og enn í dag heita Alviðruhamrar á sundunum fram af Álftaveri.“
Um Dynskóga og Dynskógahverfi hafði verið fjallað í tímaritinu Blöndu árið 1918. Í greininni Eyðibýli í Álptaveri segir: „Dynskógar voru í norðvestur af Herjólfsstöðum, mikill bær og hverfið um kring nefnt Dynskógahverfi. Þar eru nú skerhólar, holir innan. Ekkert sér þar nú til rústa.“
Og enn eina áhugaverðu klausuna má finna í auglýsingu frá trésmiðju Kaupfélags Árnesinga í Vikunni árið 1963: „Þjóðsagan segir frá 200 hurðum á járnum að Laufskálum, Dynskógahverfi, er þá þar líklega stærsta hús á Íslandi.“
Björn Sigfússon skrifar með tilþrifum um Dynskógahverfið í Ársriti Skógræktarfélags Íslands árið 1943: „Á syðstu sléttu landsins hét að fornu Dynskógahverfi með fosslausum ám frá jökli að sæ, vindgnúnum hæðum og landbrotsgeirum aurvatnanna, umleiknum til skiptis af hornsperringi og fjallriða og stundum jökulhlaupum. Dynskógar blómguðust samt. Þar byggðu kynslóðir fleygra og ófleygra gesta og síðast menn. Um aldir þaut í stormi í strengjum ánna, dundi í birkilundum og fuglar áttu hreiður sín kyrr í hrikavöxnum trjám.“
Hann segir jökulhlaup hafa leikið svæðið grátt í gegnum aldirnar og lagt byggðina í eyði. Á 17. öld hafi fimm bæjarrústir verið þar þekktar.
Jökulárnar og eldgos í Kötlu og tengdum gosstöðvum hafa líkt og að undan er rakið mótað og myndað landið undan jöklunum á Suðurlandi. Frá Eldgjá norðaustur af Mýrdalsjökli, sem myndaðist í stórgosi er hófst árið 939, runnu til að mynda mikil hraun sem þekja um 800 ferkílómetra lands. Hraunin runnu allt að 70 kílómetra leið, og er talið að aðalhraunstraumarnir hafi verið þrír. Sá syðsti er talinn hafa runnið um farveg Hólmsár og í sjó fram við Alviðruhamra vestur af Álftaveri.
Svo gæti farið að vikur, sem myndast hefur í gosum Kötlu í aldanna rás, komi til með að renna að Alviðruhörmum – jafnvel á færiböndum.
Athugasemdir