Við yfirferð vaxta- og verðbólgumála í Þýzklandi/Evrópu, kemur þetta í ljós: Ef íbúð er keypt í Þýzkalandi á 450.000 evrur (tæpl. 70 milljónir kr.) og lán tekið fyrir 320.000 evrur (tæpl. 50 milljónum kr.) eru dæmigerðir vextir þar nú 3,16% fastir vextir til 5 ára og 3,11% til 10 ára.

ECB (Evrópski seðlabankninn), sem ákveður stýrivexti fyrir Evru-löndin, líka þá Þýzkaland, heldur stýrivöxtum þó í 4,25%. 

ECB hreyfir vextina reyndar mjög hægt, hvort heldur er til hækkunar eða lækkunar, vegna þess, að stjórnendur þar vita, að verkun stýrivaxta er tvíeggjað sverð.

Spurningin hér er, hvernig má það verða, að viðskiptabankarnir í Þýzkalandi skuli lána almenningi, íbúðarkaupendum, fé til langs tíma langt undir stýrivöxtum.

Stýrivextir ECB eru þeir vextir, sem viðskiptabankarnir þurfa að greiða ECB, ef þeir fá fé að láni hjá ECB. Hvernig geta viðskiptabankarnir þá lánað út fé langt undir stýrivöxtum? 

Ástæðan er einföld. Flestir viðskiptabankar byggja sín útlán á innlánum viðskiptavina að viðbættu eigin fé. Margir þýzkir viðskiptabankar þurfa allajafna ekki lán frá ECB. Þeir eru því lítt háðir útlánsvöxtum ECB. 

Auðvitað gætu þýzku bankarnir fært upp sína útlánsvexti, vel yfir stýrivexti - húsnæðislán myndu þá kosta minnst 5-7%, í stað 3%, - í skjóli þess, hverjir stýrivextirnir eru, og kennt ECB, Evróska Seðlababnkanum, um, eins og bankarnir hér gera.

En, það gera þeir ekki. 

Meginástæður þess eru þessar:

1. Þeir vilja styðja sína viðskiptavini til góðra og hagstæðra íbúðarkaupa.
2. Þeir eru í harðri samkeppni við hundruð annarra banka um viðskiptavini (gagnstætt þeirri hættulegu fákeppni, sem hér ríkir).
3. Þeir skilja sína samfélagslegu ábyrgð og þörfina á því, að sem mest sé byggt, til að fyrirbyggja spennu, þenslu, á húsnæðismarkaði.
4. Þessi útlánaviðskipti borga sig samt fyrir þá.

Hér á Íslandi var fyrirkomulag stýrivaxta lengi vel það sama. Stýrivextir voru þeir vextir, sem viðskiptabankarnir þurftu að greiða, þegar þeir fengu fé að láni hjá Seðlabanka. 

Nú er þetta breytt. Stýrivextir eru þeir vextir, sem viðskiptabankarnir fá á fé, sem þeir binda í Seðlabanka í ákveðinn tíma. Háir stýrivextir eru til að lokka viðskiptabankana til að binda fé í Seðlabanka, en viðskiptabankarnir eru algjörlega frjálsir að því, hvort þeir gera það eða ekki.

Þegar farið er yfir ársreikninga íslenzku bankanna þriggja, per 31.12.22, kemur í ljós, að 80-90% þeirra útlána eru dekkuð með eigin fé plús innlánum viðskiptavina. Þau 10-20%, sem upp á vantar, dekka bankarnir með erlendum lántökum, með lágum vöxtum, eða skuldabréfaútgáfu.

Einn bankinn segir í ársuppgjöri: „Bankinn er enn að stærstum hluta fjármagnaður með innlánum viðskiptavina...“. Annar segir: „Innlán frá viðskiptavinum eru stærsti hluti fjármögnunar bankans“. Sá þriðji segir: „Fjármögnun og lausafjárstaða einkenndust af sterkri lausafjárstöðu og áframhaldandi vexti innlána“.

Skv. ársreikningum bankanna þriggja, per 31.12.22, er skuld þeirra við Seðlabanka sáralítil og inneign frá 2,4-7,8% af eignum. Þetta þýðir, að skulda- og/eða eignastaða viðskiptabankanna þriggja, við Seðlabankann, er hlutfallslega lítil. 

Á sama hátt þýðir þetta það, að stýrivextir Seðlabanka, hækkanir eða lækkanir, hafa, í reynd, óveruleg áhrif á rekstur og útlán bankanna. Það er ekkert og enginn, sem skyldar þá eða knýr til að fylgja breyttum stýrivöxtum. Ekki heldur þörf.

Varla fara bankarnir að safna innlánum, og borga fyrir þau frá 2% (veltureikningar) til þess eins að leggja féð inn hjá Seðlabanka og fá þar 9,25% vexti!? Hvers konar bankastarfsemi, siðferði og ábyrgð gagnvart viskiptavinum og samfélaginu væri það!?

Stýrivextir Seðlabanka hafa því nær engin praktísk áhrif á starfsemi og útlán viðskiptabankanna, og, þar með, eru hinar gífurlegu hækkanir útlánsvaxta, síðustu árin - þar sem útlánsvextir, og það á teknum/hlaupandi lánum, haf verið minnst tvölfaldaðir - að mestu óþarfar. Bankarnir nýttu sér, semsé, hækkun stýrivaxta sem tilliástæðu, skálkaskjól, til að vaða upp með vextina, mikið til að bæta sína afkomu og auka sinn gróða.

Þeir gættu lítt að því, að í leiðinni voru þeira að steypa öllum sínum viðskiptavinum - einstaklingum, fjölskyldum og fyrirtækjum - sem voru með lán hjá þeim, í óvænta og erfiða stöðu, marga í algjörar þreningar. 

Það, sem gerðist með þessum stórfelldu vaxtahækkunum, málið í hnotskurn, er það, að aukavextirnir, milljarðar og tugir milljarða, voru hirtir af skuldurum og færðir yfir á bankana sjálfa og fjármagnseigendur. 

Jafngildir þetta eignaupptöku hjá skuldurum og eignayfirfærslu yfir á banka og fjármagnseigendur. Með valdi. Siðlaust, óréttlátt og vart löglegt.

Hér má tala um að skálkað sé í skjóli Seðlabanka.