Kristín Ómarsdóttir er kona eigi einhöm. Hún er jafnvíg á myndlist og orðanna list, hefur samið ljóð, leikverk, skáldsögur og alls kyns styttri texta. Þegar undirrituð kveikti á tölvunni til að ljúka við þessa umfjöllun um nýjustu bók Kristínar bárust þær leiðu fregnir að einstaklega vel heppnaðri sýningu á verkum hennar í Gerðubergi þyrfti að ljúka fyrr en áformað var vegna vatnstjóns í byggingunni. Það er vonandi að fljótt gefist annað færi á að sjá einkasýningu með myndverkum Kristínar því þau eru heill heimur út af fyrir sig.
Nú er komin út sagan Móðurást: Oddný sem Kristín skáldar út frá bernsku langömmu sinnar, Oddnýjar Þorleifsdóttur, sem fædd var árið 1863 og ólst upp á stóru heimili í Bræðratungu. Við kynnumst foreldrum Oddnýjar, systkinum og frændgarði, færeyskumælandi kúm og erlendum ferðalöngum. Í sögunni er bæði að finna fegurð og gleði þótt óvægni örlaganna minni stöðugt á sig; dauðinn vofir yfir öllum stundum og lítil systkini ná vart að fæðast áður en þau deyja, en einnig falla eldri systkini frá og skilja eftir sig vandfyllt skarð.
„Hér sjáum við fortíðarskáldheim sem lýtur sínum eigin lögmálum og hið hversdagslega fléttast á fullkomlega náttúrulegan hátt saman við hið skáldlega.“
Telpan Oddný segir frá heimilislífinu og hefur skarpan, frjóan hug. Systkinin standa henni nærri en hún fylgist ekki síst með samspili foreldra sinna, Þuríðar og ekkilsins Þorleifs. Kyn og kynhlutverk eru meðal helstu stefja bókarinnar og höfundurinn slær tóninn með því að kenna persónur (jafnvel kýrkyns) bæði við föður sinn og móður. Á heimili Oddnýjar Þuríðar- og Þorleifsdóttur er ýmislegt með óhefðbundnu lagi, þar læra piltarnir til dæmis að sinna „kvenmannsverkum“ eins og að mjólka, og þar fær gleðin lausari taum en gengur og gerist. Faðirinn sem ber sig saman við sonmargan bróður á nágrannabænum er óöruggur gagnvart hinu óhefðbundna og kvenlæga. Hugmyndin um húsbóndavaldið sækir á hann, að honum beri að aga og hemja glaðværa fjölskyldu sína. Það stigmagnast allt þar til hlátursýki sonarins Ívars slær hann þannig út af laginu að öfgakennd viðbrögð hans setja allt heimilislífið úr skorðum. Faðirinn er þó sjálfur fórnarlamb því valdbeiting hans einangrar hann. Í þessu mynstri felst sannleikur sem flestir ættu að kannast við.
Skáldarödd Kristínar þekkir maður hvar sem er, díalógurinn einstakur, sjónarhornið kemur ávallt á óvart, hin heilögustu orð og hugsanir aðvífandi úr óvæntum áttum, en þó endurtekur hún sig aldrei og er hvert verk hennar nýr og framandi heimur. Þetta nýjasta skáldverk er engin undantekning.
Hér sjáum við fortíðarskáldheim sem lýtur sínum eigin lögmálum og hið hversdagslega fléttast á fullkomlega náttúrulegan hátt saman við hið skáldlega. Á nítjándu öld þessa söguheims er jafn eðlilegt að heimilisfólk sitji prjónandi í baðstofunni og að tunglið púi karabíska vindla; að pönnukökur séu bakaðar handa gestum og að kýr mæli viturlega á færeyska tungu. Og þetta gerir Kristín allt saman svo skemmtilega, á svo næman og djúpvitran hátt.
Snemma í bókinni hitta Oddný og fólk úr fjölskyldu hennar erlendan listmálara sem kvartar undan því að hafa lítil not fyrir rauða litinn andspænis íslenskri náttúru. Sami málari tilkynnir að hann máli jú einfaldlega það sem augun sjái, ekki ímyndunaraflið. Í bók Kristínar er því allt öðruvísi farið; hér er málað öllum litum, líka þeim sem við sjáum ekki berum augum, og slíkan skáldskap er unun að lesa.
Athugasemdir