1. 

Lúsmý eru agn­arsmáar mýfl­ugur af lús­mý­sætt, almennt 1 til 3 milli­metr­ar, afar fín­gerðar og illa sýni­legar nema helst þegar þær safn­ast margar saman á húð spen­dýra til að taka þeim blóð. Á það ekki síst við um ljósa og hár­litla húð manna. Lúsmý finnst um víða ver­öld enda teg­undir fjöl­margar og hver með sínar kröfur til aðbún­að­ar. Sumar teg­undir lús­mýs eru illa þokk­aðir bit­vargar á spen­dýrum, mönnum þar á með­al. Sumar geta borið skað­lega sýkla í blóð­gjafa sína. 

2. 

Kven­dýrin þurfa spen­dýra­blóð til að þroska egg. Sum lúsmý sjúga lík­ams­vessa úr smá­dýr­um. Lirfur eru flestar rán­dýr. Bæði kyn fá einnig orku úr í frjó­kornum plantna. Það fer eftir teg­undum bæði hvenær sum­ars og hvenær sól­ar­hrings lúsmý bít­ur. Sumar fljúga snemma sum­ars aðrar síð­ar, sumar athafna sig að degi til, aðrar á kvöldin og á björtum nótt­um, enn aðrar við sól­ar­upp­rás. Mun fleiri teg­undir leggj­ast á smá­dýr en stærri dýr með heitt blóð.

3. 

Algeng­ast er að upp­eld­is­stöðvar lús­mýs sé að finna í vatni, vot­lend­is­mosum eða öðrum blautum sverði, eða hvar sem vatn safn­ast í hol­rýmum eins og holum trjá­stofnum og svo fram­veg­is. Sumar teg­undir alast upp í rotn­andi plöntu­úr­gangi eða skít hús­dýra, sumar jafn­vel í safa inni í stönglum plantna eins og sveip­jurta. Lúsmý heldur sig einkum nálægt upp­eld­is­stöðv­unum en getur borist víða með vind­um. Flestar teg­undir þroska eina kyn­slóð á ári. Flestar brúa vetur á lirfu­stigi en færri á egg­stigi.

4. 

Lúsmý lík­ist allra minnstu teg­undum ryk­mýs að ýmsu leyti. Sköpu­lag er svip­að, til­tölu­lega stuttir vængir leggj­ast flatir yfir aft­ur­bol, væn­gæðar sér­stakar, fremstu æðar enda í fram­rönd vængs sem sést stundum hjá ryk­mýi. Vængir eru ýmist hærðir eða ekki. Karl­dýr hafa fjað­ur­greindar svipur fálm­ara, þó ekki sömu gerðar og ein­stakar fjað­ur­greindar svipur ryk­mýskarla. Munn­limir eru mót­aðir til að rista húð og sjúga upp blóð­vessa.

5. 

Af lús­mý­sætt hafa um 5.000 teg­undir verið skil­greindar í heim­in­um, en skil­grein­ing­arnar eru margar óljósar og rugl­ings­leg­ar. Sér­fræð­ingar í þessum fræðum eru fáir og alls ekki á einu máli. Í Evr­ópu eru skráðar um 570 teg­undir í 28 ætt­kvísl­u­m. 

6. 

Hér á landi er ættin lítt rann­sökuð og því illa þekkt. Fyr­ir­liggj­andi þekk­ingu má rekja ára­tugi aftur og er hún því afar ótraust. Aðeins sex teg­undir voru til skamms tíma listaðar hér­lend­is, fjórar undir fullum teg­unda­heitum en tvær aðeins undir ætt­kvísla­heit­um. Engin þess­ara teg­unda er þekkt fyrir að leggj­ast á menn og önnur spen­dýr.

7. 

Sjö­unda teg­und­in, Culicoides reconditus, upp­götv­að­ist ekki fyrr en á síð­ustu árum og var henni ekki tekið fagn­andi. Um þessa til­teknu teg­und er það að segja að lífs­hættir hennar eru nán­ast óþekkt­ir. Upp­eld­is­stöðvar hafa ekki verið stað­sett­ar. Flug­tími er frá því snemma í júní og fram yfir miðjan ágúst. Ekki er vitað hvort um sé að ræða eina kyn­slóð yfir sum­arið eða tvær en flug­tím­inn er langur og gæti bent til tveggja kyn­slóða.

8.

Lúsmý leggst einkum á fólk í svefni, sækir inn um opna glugga á kvöldin og nótt­unni. Það þarf logn­stillur til að athafna sig, hverfur ef vindur blæs. Þétt­vax­inn garða­gróður í byggð skapar skjól og hag­stæð lífs­skil­yrði fyrir lús­mý, einnig hávax­inn trjá­gróður umhverfis sum­ar­hús. Þekkt er til­felli þar sem fólk í umgirtu sum­ar­húsi varð illa útleikið á meðan fólk í nálægu húsi þar sem eng­inn var skjól­garð­ur­inn slapp að mestu.

9. 

Flug­urnar skynja koltví­sýr­ing með ofur­næmum skynj­urum frá útöndun fólks og stað­setja þannig blóð­gjafa sína. Lík­ams­hlutar sem standa berir út undan sæng­um, svo sem and­lit og herð­ar, hand­leggir og fót­leggir gefa flug­unum sókn­ar­færi. Fljót­lega eftir bit koma fram bólur og útbrot með til­heyr­andi óbæri­legum kláða sem staðið getur yfir í all­nokkra daga. Þá er ráð­legt að bera á húð­ina kælikrem og jafn­vel taka inn ofnæm­is­lyf. Krem sem verja gegn bitum moskítóflugna kunna að vera fyr­ir­byggj­andi. Ann­ars er best að fara eftir ráð­legg­ingum hjúkr­un­ar­fólks í þessum efn­um.

10. 

Til að verj­ast lús­mýi enn frekar er ráð­legt að hafa glugga lok­aða, til vara að líma mjög fín­riðið gard­ínu­efni fyrir opn­an­leg fög á flug­tíma mýs­ins. Vifta sem heldur lofti á hreyf­ingu í svefn­her­bergi kann að hjálpa, hugs­an­lega einnig vifta sem blæs út á móti opnum glugg­um. Ráð­legt er að sofa í nátt­föt­um. Því hefur verið haldið fram að þessar agn­arsmáu og veik­byggðu mýfl­ugur bíti í gegnum fatnað en svo er ólík­legt. Stungumý – eða moskítófl­ugur – fer í gegnum fatnað en varla agn­arsmátt og veik­byggt lúsmý sem þolir ekki nokkra snert­ingu eða nún­ing við fatnað og rúm­föt.

Upp­lýs­ing­arnar í grein­inni eru fengnar af Vís­inda­vefnum í svari Erl­ings Ólafs­sonar og Matth­í­asar Alfreðs­son­ar, skor­dýra­fræð­inga hjá Nátt­úru­fræði­stofn­un.

Hægt er að fylgj­ast með reynslu­sögum Íslend­inga sem hafa orðið fyrir vargnum í sér­stökum hóp á Face­book. 

Hér er hægt að finna ráð til að verj­ast lús­mýi og við bit­um.

Fréttin birtist fyrst á vef Kjarnans sumarið 2020.