Fjármálastöðugleikanefnd Seðlabanka Íslands brýnir fyrir lánveitendum að huga tímanlega að þyngri greiðslubyrði lántakenda til þess að fyrirbyggja greiðsluerfiðleika þeirra. Viðbúið sé að þrengri fjármálaskilyrði birtist fyrr eða síðar í auknum vanskilum en að rétt sé að hafa í huga að vanskil geti komið fram með nokkurri tímatöf. „Þar sem þörf krefur ber að skoða að lengja lánstíma, taka upp jafngreiðsluskilmála, setja þak á greidda nafnvexti og líta til ólíkra lánaforma sem bjóða upp á mismunandi greiðslubyrði. Rúm eiginfjárstaða margra lántaka ætti að gefa töluvert svigrúm til að tryggja að greiðslubyrði haldist í takti við viðmið lánþegaskilyrða sem nefndin hefur sett.“
Þetta er meðal þess sem fram kemur í yfirlýsingu nefndarinnar, sem leidd er af Ásgeiri Jónssyni seðlabankastjóra, sem birt var í morgun og minnisblaði hennar sem birt var samhliða.
Nefndin telur að íslenska fjármálakerfið standi traustum fótum og segir að eiginfjár- og lausafjárstaða kerfislega mikilvægu bankanna þriggja, Landsbankans, Íslandsbanka og Arion banka, sé sterk. Það sjáist meðal annars á því að vanskil séu enn sem komið er lítil, en vanskilahlutfall einstaklingslána var 0,75 prósent í lok mars og hafði þá hækkað lítillega frá áramótum. Hlutfall útlána til heimila sem eru í frystingu hefur líka hækkað og nam 1,1 prósenti í lok mars.
Þá sé rekstrarafkoma bankanna þriggja sé góð, en þeir högnuðust samtals um 20,3 milljarða króna á fyrstu þremur mánuðum yfirstandandi árs. Allir þrír juku hagnað sinn frá sama tímabili 2022, enda jukust vaxtatekjur þeirra mikið milli ára og eru langstærsti tekjupósturinn í rekstri þeirra.
Föstu lánin fara að losna
Verðbólga, sem mælist nú 9,5 prósent, og þrettán stýrivaxtahækkanir í röð, sem hafa skilað þeim vöxtum í 8,75 prósent, hafi þó leitt til þyngri greiðslubyrði þeirra sem tekið hafa óverðtryggð íbúðalán á breytilegum vöxtum, en þar er um að ræða fjórðung allra íbúðalána.. Margir lántakendur sem festu óverðtryggða vexti muni auk þess losna úr þeirri festingu á næstunni sem mun hækka greiðslubyrði þeirra verulega. Við því þurfi bankar og aðrir lánveitendur að bregðast tímanlega.
Samkvæmt tölum sem Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) hefur tekið saman þurfti sá sem var með óverðtryggt lán upp á 45 milljónir króna á breytilegum vöxtum að borga 191.700 krónur af slíku láni í upphafi árs 2022. Þegar allir bankarnir verða búnir að hækka vexti sína eftir síðustu stýrivaxtahækkun – Landsbankinn er einn búinn að gera það enn sem komið er – verða þeir allir komnir yfir tíu prósent. Útreikningar HMS sýna að greiðslubyrðin af slíku láni verði þá komin í 366.795 krónur á mánuði, og hafi þá aukist um 175.275 krónur á einu og hálfu ári.
Alls eru lán upp á næstum 600 milljarða króna á föstum óverðtryggðum vöxtum sem losna á næstu þremur árum. Binditími lána upp á 74 milljarða króna renna út á þessu ári, en um er að ræða lán 4.451 heimila.
Líkur á verðleiðréttingu aukast
Í minnisblaði fjármálastöðugleikanefndar er einnig fjallað um áhrif þeirra aðgerða sem Seðlabankinn hefur gripið til á fasteignamarkaðinn, en auk mikilla vaxtahækkana hafa lánþegaskilyrði verið þrengd verulega með hámarki á veðsetningar- og greiðslubyrðarhlutfalli. Þar kemur fram að verulega hafi hægt á hækkun íbúðaverðs á síðustu mánuðum, íbúðum sem eru til sölu hefur fjölgað og meðalsölutími lengst. Þá hefur velta á íbúðamarkaði dregist nokkuð saman og var rúmlega fjórðungi minni með fjölbýli á höfuðborgarsvæðinu að raunvirði á fyrstu fjórum mánuðum ársins 2023 en á sama tímabili í fyrra. Utan höfuðborgarsvæðisins var samdrátturinn þó heldur minni.
Nefndin bendir á að í hlutfalli við ákvarðandi þætti sé íbúðaverð þó enn hátt. Það bendi til talsverðs ójafnvægis með tilheyrandi kerfisáhættu. Líkur á verðleiðréttingu, þar sem íbúðaverð leiti í átt að þeim þáttum sem vanalega ráða verðmyndun á markaðnum, hafi aukist með hækkandi fjármagnskostnaði. Það þýðir á mannamáli að íbúðaverð gæti lækkað nokkuð skarpt á Íslandi í nánustu framtíð, líkt og það hefur gert víða í löndum í kringum okkur.
Athugasemdir (1)