Rekstrarkostnaður verndarsviðs Útlendingastofnunar á árunum 2017 til 2022 var rúmir 18 milljarðar króna. Þar af var heildarrekstrarkostnaður stofnunarinnar vegna málsmeðferðar og afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd 7,17 milljarðar króna. 

Þetta kemur fram í svari Jóns Gunnarssonar dómsmálaráðherra við fyrirspurn frá Eyjólfi Ármannssyni þingmanni Flokks fólksins um kostnað vegna afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd. Hann spurði meðal annars hver kostnaður dómsmálaráðuneytisins og undirstofnana þess vegna afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd á ári hverju árin 2017 til 2022 væri. 

Rekstrarkostnaður verndarsviðs Útlendingastofnunar á árunum 2017 til 2022, sundurliðað eftir málsmeðferð og þjónustu við umsækjendur um alþjóðlega vernd.

Mynd: Skjáskot/Alþingi

Vakin er athygli á í svarinu að í upphafi árs 2022 tók félags- og vinnumarkaðsráðuneytið við ábyrgð á þjónustu við umsækjendur um alþjóðlega vernd í samræmi við forsetaúrskurð um skiptingu stjórnarmálefna milli ráðuneyta í Stjórnarráði Íslands. Þar af leiðandi sé ekki tilgreindur sá kostnaður sem hlaust af þjónustu við umsækjendur um alþjóðlega vernd árið 2022. 

Í svarinu segir að samkvæmt lögum um útlendinga beri Útlendingastofnun ábyrgð á að afgreiða umsóknir um alþjóðlega vernd. Telji umsækjandi að málsmeðferð Útlendingastofnunar hafi ekki farið fram með réttum hætti, mat stofnunarinnar á aðstæðum hans sé rangt eða ef hann er ósáttur að öðru leyti við ákvörðun Útlendingastofnunar geti hann kært ákvörðunina til kærunefndar útlendingamála. Kærunefndin sé sjálfstæð stjórnsýslunefnd sem við úrlausn kærumála hefur sömu valdheimildir og ráðherra sem úrskurðaraðili á æðra stjórnsýslustigi.

Þá er bent á að úrskurðir kærunefndarinnar séu fullnaðarúrskurðir á stjórnsýslustigi og verði lögmæti þeirra einungis borið undir dómstóla. Að þessu virtu hafi ráðuneytið enga beina aðkomu að afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd.

Rekstrarkostnaður kærunefndar vegna málsmeðferðar og afgreiðslu umsókna um 1,36 milljarðar

Fram kemur hjá ráðherra að samkvæmt upplýsingum frá kærunefnd útlendingamála sé rekstrarkostnaður hennar vegna afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd ekki sérstaklega aðgreindur frá annarri starfsemi nefndarinnar. 

„Fyrir liggur þó að stærstur hluti starfsemi nefndarinnar fer í meðferð slíkra mála. Vísar nefndin til þess að á því tímabili sem um ræðir hafi nefndin almennt verið með einn starfsmann af um 10 til 15 starfsmönnum hverju sinni í eiginlegum úrskurðarskrifum tileinkaðan öðrum málum en alþjóðlegri vernd, svo sem dvalarleyfum, vegabréfsáritunum og brottvísunum. Þá fari eitthvert hlutfall rekstrarkostnaðar til annarra starfa svo sem formanns, nefndarmanna, yfirlögfræðings, rekstrarfulltrúa og ritara. Á umræddu tímabili hafi hlutfall verndarmála af heildarinnkomnum málum verið á bilinu 80 til 85 prósent. Sé tekið mið af því hlutfalli megi áætla að heildarrekstrarkostnaður kærunefndar vegna málsmeðferðar og afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd hafi á árunum 2017 til 2022 verið um 1,36 milljarðar króna.“

Nýtt fyrirkomulag á talsmannaþjónustu tók við í maí 2022

Eyjólfur spurði einnig hver kostnaður ráðuneytisins og undirstofnana þess vegna réttaraðstoðar í málum um alþjóðlega vernd hefði verið á ári hverju árin 2017 til 2022.

Í svarinu er útskýrt að Útlendingastofnun skuli tryggja umsækjendum um alþjóðlega vernd talsmann við meðferð máls hjá stjórnvöldum. Þjónustan fari fram á lægra og æðra stjórnsýslustigi og hefjist við skipun talsmanns og ljúki við endanlega ákvörðun á stjórnsýslustigi. Heimilt sé að semja við tiltekinn eða tiltekna aðila um að veita réttaraðstoð og skuli kostnaður greiðast úr ríkissjóði. Með vísan til þessa ákvæðis og á grundvelli samnings sinnti Rauði krossinn á Íslandi (RKÍ) réttaraðstoð og talsmannaþjónustu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd árið 2017 til febrúar 2018.

„Í mars 2018, að undangengnu útboði, gerðu ráðuneytið, Útlendingastofnun og RKÍ með sér annan samning um aðstoð og þjónustu við einstaklinga sem sótt hafa um alþjóðlega vernd á Íslandi. Á grundvelli samningsins var það hlutverk RKÍ að sinna réttaraðstoð vegna umsókna á lægra og æðra stjórnsýslustigi og félagslegum stuðningi fyrir umsækjendur á meðan þeir biðu niðurstöðu eða flutnings úr landi. Gildistími samningsins var til þriggja ára, nánar tiltekið til 28. febrúar 2021, og gátu aðilar samið um framlengingu hans tvisvar sinnum í eitt ár í senn. 

Sú heimild var nýtt einu sinni og hélt samningurinn því gildi sínu til 28. febrúar 2022. Þá var gengið frá tímabundinni framlengingu samningsins út apríl 2022 til að tryggja óskerta þjónustu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd á meðan beðið var eftir því að nýtt fyrirkomulag á talsmannaþjónustu tæki við,“ segir í svarinu. 

Samkvæmt samningnum fékk RKÍ greiddar 310 milljónir króna á ári auk verðbóta sem féllu árlega frá árinu 2019. Af þeirri fjárhæð fóru annars vegar 222,5 milljónir króna í launakostnað vegna 21,25 starfsmanna, þ.e. 15 talsmanna og 6,25 starfsmanna til að sinna félagsþjónustu, og hins vegar 87,5 milljónir vegna annars kostnaðar svo sem vegna verkefna, aðstöðu og umsýslu. Samningurinn gerði ekki ráð fyrir nánari sundurliðun á launakostnaði og því var ekki unnt með einföldum hætti að aðgreina þann kostnað sem fór í stöðugildi talsmanna og þeirra sem sinntu félagsþjónustu, samkvæmt ráðuneytinu. 

Þá er bent á að nýtt fyrirkomulag á talsmannaþjónustu umsækjenda um alþjóðlega vernd hafi tekið við í maí 2022 og geti áhugasamir lögfræðingar skilað inn umsókn til Útlendingastofnunar til að fara á talsmannalista stofnunarinnar. Fram kemur í svari ráðherrans að um 90 talsmenn séu skráðir á listann sem birtur er á heimasíðu stofnunarinnar. Talsmenn fái greiddar 16.500 krónur fyrir hverja byrjaða klukkustund, að viðbættum virðisaukaskatti, en hámarksfjöldi tíma á hvert mál tekur mið af tímatöflu stofnunarinnar. Jafnframt fái talsmenn greiddar allt að 90 mínútur í túlkakostnað til að sinna birtingu ákvarðana en talsmenn RKÍ sinntu áður því hlutverki. Samkvæmt upplýsingum frá Útlendingastofnun nam kostnaður hennar vegna talsmannaþjónustu umsækjenda um alþjóðlega vernd rúmlega 96 milljónir króna á tímabilinu frá maí 2022 til loka þess árs.

Vandkvæðum bundið að taka saman með einföldum hætti þann kostnað sem óskað var eftir

Eyjólfur spurði jafnframt hver kostnaður ráðuneytisins og undirstofnana þess hefði verið vegna beitingar þvingunar- og rannsóknarúrræða á ári hverju árin 2017 til 2022.

Í svarinu segir að í lögum um útlendinga sé fjallað um þau þvingunar- og rannsóknarúrræði sem lögregla og önnur stjórnvöld hafa til að tryggja framkvæmd laganna. 

Þar sé lögreglu veitt heimild til að leggja hald á ferðaskilríki, farseðla og annað sem getur verið til upplýsinga um hver útlendingur er. Lögreglu sé enn fremur veitt heimild til að leita á útlendingi, á heimili hans eða í hirslum og hjá samverkamanni ef rökstuddur grunur leikur á að hann haldi eftir eða leyni gögnum eða upplýsingum um hver hann er eða fyrri dvalarstað. Þá sé lögreglu veitt heimild til að taka ljósmyndir og fingraför útlendings í fjórum nánar tilgreindum tilvikum og sé Útlendingastofnun veitt heimild til að krefjast rannsóknar á erfðaefni, þ.e. DNA- rannsóknar, í málum þar sem sýna þarf fram á fjölskyldutengsl á grundvelli laganna. 

Í lögunum er Útlendingastofnun jafnframt veitt heimild, villi umsækjandi um alþjóðlega vernd eða dvalarleyfi vegna fjölskyldusameiningar á sér heimildir við meðferð máls eða segi rangt til um aldur, til að leggja fyrir að viðkomandi gangist undir líkamsrannsókn til að ákvarða aldur hans. Lögreglu er veitt heimild til að skylda útlending til að tilkynna sig eða dveljast á ákveðnum stað í ákveðnum tilvikum. Loks er lögreglu veitt heimild til að handtaka útlending og færa í gæsluvarðhald við tilteknar aðstæður.

„Samkvæmt framansögðu er um fjölmörg ólík þvingunar- og rannsóknarúrræði mismunandi stjórnvalda að ræða. Þá er vinna við framkvæmd þeirra yfirleitt hluti af hefðbundnu starfi umræddra stjórnvalda án þess að kostnaðurinn við þau verkefni sé sérstaklega aðgreindur,“ segir í svarinum og bætt við: „Að þessu virtu er vandkvæðum bundið og í flestum tilvikum ómögulegt að taka saman með einföldum hætti og í stuttu máli þann kostnað sem óskað er eftir.“ 

Engu að síður liggur fyrir hjá Útlendingastofnun að bókfærður kostnaður hennar vegna framkvæmdar erfðagreininga hafi verið um 8,7 milljónir króna á umræddu tímabili og um 8,3 milljónir króna vegna framkvæmdar aldursgreininga.

Varðandi kostnað við handtöku og gæsluvarðhald þá eru, samkvæmt upplýsingum frá Fangelsismálastofnun, útgjöld ekki sérstaklega aðgreind fyrir fanga í gæsluvarðhaldi. Meðaltalskostnaður á hvern fanga í fangelsinu á Hólmsheiði, þar á meðal gæsluvarðhaldsfanga, hefur aftur á móti verið á bilinu 34 til 39 þúsund krónur á dag á umræddu tímabili, samkvæmt ráðuneytinu. 

Í svarinu er áætlað að kostnaður við handtöku og gæsluvarðhald hafi á árunum 2017 til 2022 verið um 8 til 9 milljónir króna. „Eins og áður greinir tekur sú fjárhæð þó ekki mið af öllum þeim kostnaði sem fylgir því að beita umræddu úrræði, svo sem að fara með kröfu um gæsluvarðhald fyrir dómi, skipun verjanda útlendings, flutningi milli staða o.s.frv.“

110 endurteknar umsóknir á síðustu þremur árum

Dómsmálaráðherra svaraði einnig skriflegri fyrirspurn frá Arndísi Önnu Kristínardóttur Gunnarsdóttur þingmanni Pírata um endurteknar umsóknir og Dyflinnarmál. Hún spurði hversu margar endurteknar umsóknir um alþjóðlega vernd hefðu verið lagðar fram hér á landi á síðustu þremur árum, þ.e. nýjar umsóknir eftir að niðurstaða vegna fyrri umsóknar lá fyrir. 

Í svarinu segir að alls hafi borist 110 endurteknar umsóknir á síðustu þremur árum, þ.e. frá 2020 til 2022. 

Arndís Anna spurði jafnframt hversu margir einstaklingar sem sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi árið 2009 og 2019 hefðu reynst með fingraför sín skráð í Eurodac-gagnagrunninn svonefnda, af hálfu grískra stjórnvalda, án þess að hafa fengið þar alþjóðlega vernd. 

„Í Eurodac-gagnagrunninum er leitað að fingraförum einstaklinga 14 ára og eldri. Árið 2009 bárust 35 umsóknir um alþjóðlega vernd á Íslandi. Fingraför þriggja umsækjenda um vernd, 14 ára og eldri, fundust í Eurodac-gagnagrunninum vegna þess að grísk yfirvöld höfðu skráð þau þar. Enginn þeirra hafði fengið vernd í Grikklandi.

Árið 2019 bárust 868 umsóknir um alþjóðlega vernd á Íslandi. Fingraför 98 umsækjenda um vernd, 14 ára og eldri, fundust í Eurodac-gagnagrunninum vegna þess að grísk yfirvöld höfðu skráð þau þar. Af þessum 98 einstaklingum reyndust 84 þegar hafa fengið vernd í Grikklandi,“ segir í svari ráðherra. 

Í athugasemd í svarinu segir að í kerfum Útlendingastofnunar séu endurteknar umsóknir ekki flokkaðar eftir því hvort fyrri umsóknir hafi verið afgreiddar með ákvörðun eða ekki. Til endurtekinna umsókna teljist því allar umsóknir frá einstaklingum sem höfðu áður sótt um alþjóðlega vernd, óháð því hvort fyrri umsóknir hafi verið afgreiddar með ákvörðun eða dregnar til baka.