Orkuveita Reykjavíkur greiddi upp 2,6 milljarða króna skuld við þrotabú Glitnis banka á fyrsta ársfjórðungi þessa árs. Um var að ræða skuld vegna gjaldmiðlasamninga sem fyrirtækið gerði við Glitni banka fyrir bankahrunið árið 2008. Frá þessu er greint í árshlutauppgjöri Orkuveitunnar sem birt var í lok maí. 

Orkuveita Reykjavíkur, sem er opinbert fyrirtæki í eigu þriggja sveitarfélaga, hafði deilt við þrotabú Glitnis um árabil vegna gjaldmiðlaskiptasamninganna. Landsréttur dæmdi þrotabúi Glitnis í vil í nóvember 2021 og í janúar ákvað Hæstiréttur Íslands að hafna beiðni Orkuveitunnar um áfrýjunarleyfi í málinu. Niðurstaðan varð sú að Orkuveitan greiddi þrotabúi Glitnis tæplega 2,6 milljarða króna sem voru eftirstöðvarar samningsins en áður hafði félagið greitt Glitni 740 milljónir króna. Eigendur Orkuveitunnar eru Reykjavíkurborg, Borgarbyggð og Akraneskaupstaður. 

Áhættusamir samningar sem tíðkuðust mjög fyrir hrunið

Gjaldmiðlaskiptasamningar eru samningar þar sem aðilar samningsins veðja á það með hvaða hætti gengi gjaldmiðils muni þróast á ákveðnu tímabili. Aðilar samningsins eru yfirleitt annars vegar einstaklingar eða fyrirtæki, eins og Orkuveita Reykjavíkur, og svo fjármálafyrirtæki. Slíkir samningar eru skilgreindir sem áhættufjárfestingar og fóru margir einstaklingar og fyrirtæki flatt á gerð slíkra samninga á Íslandi á árunum fyrir hrunið 2008.

Talaði um eðlilegar gengisvarnirBjörgólfur Thor Björgólfsson talaði um það skömmu eftir hrunið að gjaldmiðlaskiptasamningar Samsonar á sínum tíma hefðu verið eðlilegar gengisvarnir.

Íslenska krónan var um skeið mjög sterk gagnvart öðrum gjaldmiðlum, til dæmis Bandaríkjadollarar, á árunum fram að 2007 en svo byrjaði hún að veikjast og kolféll í kringum hrunið um haustið og hélst veik um langt skeið þar á eftir. Þeir aðilar sem á þessum tíma höfðu veðjað á það með gerð gjaldmiðlaskiptasamninga að íslenska krónan myndi áfram haldast sterk á þessum tíma gátu því tapað háum fjárhæðum á því.

Á árunum fyrir hrunið voru einnig dæmi um það að fyrirtæki veðjuðu á gengislækkun krónunnar með gjaldmiðlaskiptasamningum á tilteknu tímabili en hún hafði auðvitað verið sögulega sterk á þessum tíma. Þannig tapaði Samson, móðurfélag Landsbanka Íslands, sem var í eigu Björgólfsfeðga, til dæmis tæplega  15,6 milljörðum króna á því að veðja á gengislækkun íslensku krónunnar árið 2007.  Vegna þess að gengi krónunnar hækkaði, þvert á mat Samsonar, tapaði félagið og græddi ekki.

Eftir að fjölmiðlar höfðu fjallað um þess viðskipti Samsonar steig Björgólfur Thor Björgólfsson, eigandi Samsonar, fram í fjölmiðlum og sagði að slíkir gjaldmiðlaskiptasamningar fælu ekki í sér stað stöðutöku með eða gegn gjaldmiðli heldur væru „eðlilegar gengisvarnir“. 

Eitt er að einstaklingar og einkafjárfestar geri slíka áhættusama samninga og tapi mögulega háum fjárhæðum á því og svo er annað með fyrirtæki í opinberri eigu. 

Greitt í ár

Í svari frá Orkuveitu Reykjavíkur kemur fram að fyrirtækið hafi í gegnum árin verið með umfjallanir um þetta deilumál við Glitni í ársreikningum og opinberum gögnum félagsins. 

Orkuveitan bendir til dæmis á eftirfarandi skýringu í ársreikningi félagsins fyrir árið 2021.  „Þann 28. janúar 2022 synjaði Hæstiréttur Íslands Orkuveitu Reykjavíkur um áfrýjunarleyfi á niðurstöðu Landsréttar í málsókn þrotabús Glitnis, vegna ágreinings um uppgjör á gjaldmiðlaskiptasamningum sem gerðir voru skömmu fyrir efnahagshrunið 2008. Við þetta ber Orkuveitu Reykjavíkur að greiða þrotabúinu um 3,4 milljarða króna sem eru færðir á meðal annarra skammtímaskulda. Á fyrri árum hefur félagið gjaldfært 740 milljónir vegna málsins og í árslok 2021 voru eftirstöðvar kröfunnar færðar til gjalda.“

Félagið greindi einnig frá niðurstöðu Hæstaréttar Íslands þegar hún lá fyrir. 

Orkuveitan segir að það sé hins vegar ekki fyrr en nú, eftir að niðurstaða Landsréttar og svo Hæstaréttar Íslands um að taka málið ekki fyrir, sem fjármunirnir hafi verið greiddir til Glitnis.  Orðrétt segir í svarinu frá Orkuveitu Reykjavíkur: „Þetta er ekki með öðrum fjármagnskostnaði heldur í sérstakri línu í sjóðstreyminu í árshlutauppgjörinu síðasta af því þetta er einskiptis útgjöld. Fjárhæðin var sem sagt færð til gjalda í ársreikningi 2021 af því að þegar sá reikningur var gerður lá niðurstaða Hæstaréttar fyrir. Þetta kom ekki til greiðslu fyrr en 2022 og þess vegna eru eftirstöðvarnar í sjóðstreymi þar,“ segir í svari frá Orkuveitu Reykjavíkur. 

Orkuveitan trúði á krónuna 

Í svarinu  frá Orkuveitu Reykjavikur kemur fram að enginn sem starfar í fjármálum fyrirtækisins í dag geti veitt upplýsingar um þessa gjaldmiðlaskiptasamninga þar sem svo langt sé um liðið. Hins vegar hafi verið fjallað nokkuð um þessa samninga í skýrslu um starfsemi Orkuveitunnar sem gefin var út árið 2012.  

Í þeirri skýrslu er meðal annars fjallað um það að fyrirtækið hafi tekið stöðu með krónunni með gjaldmiðlaskiptasamningum árið 2006, þegar gengi hennar var í hæstu hæðum: „Árið 2006 tók fyrirtækið stöðu með íslensku krónunni með framvirkum samningum og hélt þeirri stöðu um nokkurra mánaða skeið. Eftir það voru ekki stórar stöður í gegnum afleiðusamninga á gjaldmiðla.“

Í fundargerðum áhættunefndar bankans frá mánuðum fyrir hrun, sem greint var frá í skýrslunni, kemur fram að Orkuveitan hafi áfram trúað á íslensku krónuna árið 2008 og jafnvel eftir bankahrunið 2008 þrátt fyrir að gengi hennar hafi veikst verulega. „Fram til ársloka 2008 virtust nefndarmenn í áhættunefnd trúa því að krónan myndi ná fyrri styrk eftir gengisfallið við gjaldþrot bankakerfisins. Sú áhætta sem fólst í gengisveikingu krónunnar var ekki varin. Orkuveitan tók stöðu með íslensku krónunni.“

Í skýrslunni um Orkuveitu Reykjavíkur kemur fram að fyrirtækið hafi fengið ráðgjöf um áhættustýringu frá fyrirtækinu Ráðgjöf og Efnahagsspár ehf: „Allt frá árinu 2004 fékk fjármálasvið, áhættustýringarsvið, áhættunefnd og stjórn Orkuveitunnar í hendur ársfjórðungslegar skýrslur frá fyrirtækinu Ráðgjöf og Efnahagsspár ehf. (R&E). Ráðgjöf og Efnahagsspá rann síðar inn í fjárfestingabankann Askar Capital.“