Magnús Jóhannesson, formaður stjórnar Úrvinnslusjóðs, segir í samtali við Stundina að ein af ástæðum þess að sjóðurinn samþykkti fyrirtækið Swerec sem móttökuaðila á íslensku plasti væri sú að nýjur eigendur hefði tekið við rekstri fyrirtækisins.

Það er þó ekki rétt og hafa verið sömu eigendur að fyrirtækinu síðan 2005. Þetta staðfestir Leif Karlsson, framkvæmdastjóri Swerec. Þá segir Magnús að hann telji enga þörf að skoða hvort meira af íslensku plasti hafi endaði þar sem það átti ekki að enda og telur þetta atvik vera algjört einsdæmi í sögu sjóðsins. Magnús hefur starfað hjá sjóðnum í þrjár vikur. 

Fyrsti ársfundurinn í mörg ár

Ársfundur Úrvinnslusjóðs var haldinn á Grand Hótel Reykjavík síðastliðinn fimmtudag. Þetta var fyrsti ársfundir í mörg ár þar sem sjóðurinn hafði ekki skilað af sér ársreikningum til fjölda ára. Á fundinum hélt Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfisráðherra, erindi ásamt starfsmönnum sjóðsins. Blaðamaður Stundarinnar var viðstaddur fundinn og ræddi við Magnús Jóhannesson, stjórnarformann Úrvinnslusjóðs, eftir fundinn. Magnús fékk þar að sjá í fyrsta skipti myndefni sem Stundinn tók af miklu magni af íslensku plasti í vöruhúsi í suður Svíþjóð, sem hafði legið þar óhreyft í um fimm ár þrátt fyrir að hafa átt að fara til endurvinnslu. Aðspurður um hvað honum finnist um að sjá þessar myndir segir hann að íslensk endurvinnslufyrirtæki töldu að Swerec hefði verið nokkuð öruggt fyrirtæki til að senda plast til.  

„Ég sá þessa mynd frá þér og hún er ekki falleg. Það er ljóst að það er eitthvað af íslensku plasti þarna, maður sá það á umbúðunum. Mér þykir það miður, en þetta er hlutur sem að gerðist fyrir nokkrum árum síðan í samskiptum við sænskt fyrirtæki (Swerec) sem að íslenskir aðilar voru bara nokkuð öryggir með að væru í góðu lagi vegna þess að bæði norska fyrirtækið, sem sér um framleiðendaábyrgð þar, og sænska fyrirtæki voru með samninga við þetta fyrirtæki.“

Nú kærðu þau (skilakerfin) einmitt fyrirtækið til lögreglu þegar upp kom um svindlið árið 2015. Þau kærðu 2016. Þau hættu öllum viðskiptum á þeim tíma, kröfðust skaðabóta og fengu skaðabætur. Af hverju telur þú að Úrvinnslusjóður hafi ekki gert það sama og hin skilakerfin?

„Mér finnst að þessar myndir sem þú sýndir mér hér í dag varpi ljósi á hluti sem við vorum kannski ekki alveg vissir með.“

En í samtali mínu við Ólaf Kjartansson, framkvæmdastjóra sjóðsins, vissi hann af Swerec svindlinu.

„Ég held að þetta magn sem þú segir að sé þarna frá Íslandi, ég hef enga möguleika til þess að meta og kannski þú ekki heldur.“

Nei, þetta eru allt saman áætlanir

„En það er þarna.“

Það er slatti af plasti þarna við getum verið sammála um það.

PlastfjallMikið magn af íslensku plasti fyrir utan vöruhús í suður Svíþjóð

Mynd: Davíð Þór

Ætlar að krefjast þess að Swerec leysi málið

„Ég tel að Swerec beri ábyrgð á þessu og Úrvinnslusjóður mun strax, næstu daga, senda bréf og krefja þá um að leysa þetta mál.“

En af hverju núna? Af hverju ekki þegar við á Stundinni birtum upprunarlega fréttina í október árið 2020. Hvers vegna núna en ekki í fyrra?

„Ég get ekki svarað því. Það blasir bara fyrir mér, eftir að hafa séð þessa mynd hjá þér að þetta er bara atriði sem við látum Swerec ganga frá.“

En hefur komið í ljós að framkvæmdastjóri Úrvinnslusjóðs vissi af svindlinu á sínum tíma og aðhófst ekkert, setti enga rannsókn í gang. Þeir vissu af þessu vöruhúsi sem var fullt af plasti í október 2020. Þú segir að þið ætlið að gera það, en telur þú að þetta sé mjög traustvekjandi á störf starfsfólk og framkvæmdastjóra Úrvinnslusjóðs að hann hafi ekki aðhafst neitt á meðan önnur skilakerfi fóru og kærðu þetta til lögreglu?

„Úrvinnslusjóður var ekki með samning við Swerec á sama hætti og fyrirtækin í Noregi og Svíþjóð.“

Að sjálfsögðu ekki, en íslensk fyrirtæki geta eingöngu verið í viðskiptum við Swerec ef að þið (Úrvinnslusjóður) samþykkið það. Þannig að ef Úrvinnslusjóður vissi að þeir væru að svindla á kerfinu, þeir vissu að þeir væru að setja plast í vöruhús í Suður-Svíþjóð og aðhöfðust ekkert, finnst þér það traustvekjandi?

„Bíddu nú við. Mér vitanlega eftir að þetta kom upp og menn vissu af því, þá var ekki sent plast til Swerec til endurvinnslu frá Íslandi.“

Frá því að Swerec svindlið komst upp árið 2016?

„Já.“

Það var sent áfram plast til Swerec árið 2016, 2017, 2018, 2019 og 2020. Þá er Íslenska gámafélagið ennþá í viðskiptum við þá.

„Bíddu nú við.“

Úrvinnslusjóður er búinn að samþykkja Swerec.

„Eftir því sem ég veit þá verða breytingar á fyrirtækinu. Það koma þýskir aðilar sem að koma og kaupa fyrirtækið eftir þessi vandræði sem voru þarna.“

Það eru sömu eigendur í dag og voru þá.

„Það eru aðrar upplýsingar en ég hef.“

Það var staðfest af Leif Karlsson, framkvæmdastjóra Swerec, í símtali við mig í gær. Það eru sömu eigendur á fyrirtækinu núna og voru árið 2016. Þannig hvaða upplýsingar ert þú að fá?

„Það veit ég ekki. En sko, eins og ég segi, þetta er liðin tíð. Þetta kemur óvænt í bakið á okkur. Sjóðurinn var í góðri trú að þessi endurvinnsla væri í lagi.“

En er þetta ekki einmitt vandamálið. Nú ertu að gefa mér upplýsingar sem eru bara ekki réttar. Eru þið að fá réttar upplýsingar?

„Bíddu við, bíddu.“ 

Þú segir við mig að þýskir aðilar hafi keypt fyrirtækið. Ég var að tala við framkvæmdastjóra Swerec og hann staðfestir við mig að það séu búnir að vera sömu eigendur allan tímann. Er þetta kannski vandamál sjóðsins?

„Hvað eru við að tala um? Við erum að tala hérna um endurvinnslu á plasti.“ 

Við erum að tala um það já, og traust. Almenningur leggur á sig alla þessa vinnu við að þrífa, flokka og fara með plastið. Við erum í þvílíkri markaðssetningu að reyna ná fram hringrásarhagkerfinu og leggjum okkur öll fram við það. Svo kemur bara í ljós að vegna þess að það er ekki verið að fylgjast með einhverju fyrirtæki að 60% af öllu plasti sem var sent til útflutnings árið 2016 enduðu mögulega í vöruhúsi í Suður-Svíþjóð og er ennþá þar.

„Ertu klár á því með þessi 60%?“

Þetta er það sem við áætlum miðað við það sem var sent á Swerec árið 2016 og miðað við magnið í vöruhúsinu. Ég hef verið þarna. Enginn frá Úrvinnslusjóði fór þarna, enginn hefur haft samband við eigendur hússins sem er palentísks flóttamannafjölskylda, sem situr núna uppi með plastið og er búin að borga 11,5 milljónir króna til að losa sig við það. Finnst þér þetta í alvörunni viðeigandi störf hjá núverandi framkvæmdastjóra, sem var líka framkvæmdastjóri þegar allt þetta kemur upp og hann vissi af þessu svindli?

„Við erum núna, eftir að hafa séð þessar myndir sem þú ert með þarna. Þá erum við ákveðin að óska eftir því að Swerec gangi í þetta mál núna. Það er ekki búið að endurvinna þetta plast eins og átti að gera.

Samkvæmt tölfræðinni ykkar er það.

„Það er annað mál.“

Samkvæmt tölfræðinni ykkar var 84% af þessu plasti endurunnið. 

„Heyrðu, nú erum við að horfa til framtíðar. Við ætlum að sjá til þess að það verði tekið á þessu máli. Ég veit ekki um önnur mál sem hafa komið upp vegna endurvinnslu á plasti erlendis sem varðar íslenskt plast.“

Umbúðir frá MjólkursamsölunniVíða mátti finna umbúðir frá Mjólkursamsölunni, ásamt öllum helstu vörumerkjum landsins.

Mynd: Davíð Þór

Vissi ekki af plastbruna tengdum Swerec

Þú veist semsagt ekki af plastinu sem Swerec sendi til Lettlands og brann þar? Og var eitt stærsta umhverfisslys í sögu landsins?

„Bíddu er það sama plastið og var frá 2016?“

Nei, það er frá 2017 í Jurmala í Lettlandi. Þú vissir ekki af því?

„Nei. Eins og ég segi, nú verum við bara að horfa fram á veginn hérna.“

Ættum við kannski ekki að læra af sögunni áður en við færum okkur áfram?

„Að sjálfsögðu, helduru að við lærum ekki af sögunni?“

Er það samt? Því það virðist ekkert hafa breyst. Við erum ennþá í viðskiptum við Swerec. Við erum enþá að leyfa fyrirtækjum að vera í viðskiptum við Swerec.

„Bíddu bíddu. Swerec hefur tekið sig á. Þessir aðilar, bæði FTI [sænska skilakerfið] og græni punkturinn í Noregi eru komnir aftur í viðskipti við Swerec.“ 

Já með miklu eftirliti.

„Já.“

Eru þið með aukið eftirlit með Swerec?

„Nei, en við treystum því að þessi norrænu fyrirtæki, systurfyrirtæki Úrvinnslusjóðs, séu með þetta í lagi.“

En þau treystu Swerec ekki nógu mikið og kærðu það til lögreglu. Er ekki skrýtið að Úrvinnslusjóður gerði það ekki?

„Uhmm ...“

Segist enn vera að læra 

Við sendum fundarbeiðni á alla stjórnarmeðlimi Úrvinnslusjóðs, enginn sá sér fært að ræða við okkur, nema þú. Nú ertu búinn að vinna hérna í þrjár vikur, finnst þér að þú sért með allt á hreinu hvað sé að gerast hjá sjóðnum til að svara fyrir þetta mál?

„Auðvitað ekki, ég er að læra.“

Ætti ekki framkvæmdastjóri Úrvinnslusjóðs, sem hefur einmitt líka neitað viðtalsbeiðni okkar, að svara fyrir þetta? Að almenningur geti fengið einhver svör við þessu í staðinn fyrir að senda mann sem er búinn að vinna hjá sjóðnum í þrjár vikur?

„Nú ber ég auðvitað ábyrgð, sem stjórnarmaður, á starfseminni.“ 

Telur ekki þörf á frekari rannsóknum

Nú er Ríkisendurskoðun að skoða Úrvinnslusjóð og gera rannsókn á honum. Alþingi óskaði eftir því og langstærstur hluti alþingismanna samþykktu það. Telur þú að það þurfi opinbera rannsókn á störfum Úrvinnslusjóðs og hvort það séu einhver fleiri tilfelli til staðar eins og gerðist þarna í suður Svíþjóð?

„Alls ekki, alls ekki.“

Þú telur svo ekki? Þú telur að þetta sé algjört einsdæmi?

„Já.“