Á fundi VG um kvótamál, þann 23. janúar, var á meðal frummælenda Heiðrún Lind Marteinsdóttir, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Í umræðu um uppboð á veiðiheimildum, meðal annars í Færeyjum undanfarin ár, kom hún með þrjár röksemdir eða athugasemdir gegn uppboðsleið við útdeilingu veiðiheimilda:
1. Verðið sem fyrirtækin greiddu fyrir veiðiheimildir í Færeyjum, og er í sumum tilfellum tífalt meira en íslensk fyrirtæki greiða í veiðigjöld, er jaðarverð og því mun hærra en það væri ella.
2. Upp hefur komið kvittur um samráð fyrirtækja í Færeyjum á uppboðum.
3. Uppboð stuðla að því að þeir fjársterkustu eignist allan kvótann.
Þessar fullyrðingar eru áhugaverðar, en þegar nánar er gáð fela þær í heild sinni í sér fleiri en eina mótsögn:
Sé fullyrðing 1 um jaðarverð rétt, þá verður raunverulegt verð mun lægra ef umtalsvert magn er boðið upp, sem þýðir að auðveldara verður fyrir minni aðila að taka þátt í uppboðinu, sem er andstætt fullyrðingu nr. 3. Reyndar buðu Færeyingar upp meira en 40.000 tonn af síldarkvóta sem fór á um 45 krónur kílóið, sem telst varla jaðarmagn.
Það kom vissulega upp kvittur um samráð við uppboð á kolmunna í Færeyjum og að fyrirtæki hafi fengið veiðiheimildir á lægra verði fyrir vikið. En hafi verið samráð í uppboði á til dæmis þorski og makríl, þýðir það að verðið sem ríkið fékk hafi verið of lágt og að fyrirtækin hafi í raun geta boðið hærra. Og það stangast á við fullyrðingu nr. 1 um of hátt verð.
Það er svipað ástand í Færeyjum og á Íslandi hvað varðar að það eru tiltölulega fá og stór fyrirtæki með megnið af afla í uppsjávarveiðum, en nokkur hundruð aðilar í botnfisksveiðum. Það eru því réttmætar áhyggjur af samráði í uppsjávarveiðum, en niðurstaðan í Færeyjum var samt sú að fyrirtækin greiddu tífalt íslenskt veiðigjald fyrir makríl, sem er uppsjávarfiskur.
Þá er raunar kapítuli út af fyrir sig að málsvari greinar þar sem verulegur skortur er á að fylgt sé samkeppnisreglum, með tilheyrandi spillingu, hafi áhyggjur af samráði. Hér eiga sömu aðilar útgerð, vinnslu og markaðsfyrirtæki (meðal annars í öðrum löndum), sem er fyrirkomulag sem líðst hvergi í nágrannalöndum okkar og þverbrýtur samkeppnisreglur sem eiga að tryggja sanngirni og jafnræði. Kerfið stuðlar beinlínis að því að sjómenn eru hlunndregnir og fyrirtæki taki út hagnað sinn í hagkvæmara skattumhverfi erlendis.
Þriðja fullyrðingin, um að þeir fjársterkustu eignist kvótann, verði uppboðsleiðin farin, hljómar eins og faðirvorið af vörum skrattans. Það er nefnilega kerfið í dag sem stuðlar að því að kvótinn leitar til þeirra fjársterku. Eignarkvóti kostar á bilinu 2.000-2.500 kr. kílóið, sem þýðir að hundrað tonn kosta á milli 200-250 milljónir. Það hefur því enginn efni á að fara í útgerð nema eiga umtalsvert fé eða með því að skuldsetja sig í botn. Eða þá að leigja kvóta á 200-230 kr. af einhverjum sem fékk hann á 10, 6 kr. frá ríkinu. Það eru því litlu útgerðirnar, nýliðarnir, sem eru að borga mest í dag, hátt í 100 kr. á kílóið í árlegan fjármagnskostnað vegna kvótakaupa eða rúmlega tvöfalt það í leigu. Með skynsamlega útfærðu uppboðskerfi, þar sem útgerðir greiða aðeins hluta af leiguverði fyrir kvótann í upphafi, afgangurinn er síðan tekinn við sölu aflans á markaði, er opnað fyrir nýliðun og fleirum gert kleift að fara út í útgerð.
Heiðrún Lind talaði um að uppboðsleiðin hefði ekki virkað vel hingað til. Það má til sanns vegar færa að hún virkar ekki vel fyrir eigendur stórra útgerðarfyrirtækja sem þurfa að fara að borga markaðsvirði fyrir aðgang að sameiginlegri auðlind. Með réttri útfærslu getur hún hins vegar virkað vel fyrir ríkissjóð og okkur hin 98% landsmanna.
Athugasemdir