Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 10 árum.

Uppgangur ójafnaðar

Fá­tæk­ustu 30% ís­lensku þjóð­ar­inn­ar eiga minna en ekk­ert. Fjórð­ung­ur allra eigna er í hönd­um rík­ustu 10% þjóð­ar­inn­ar.

Uppgangur ójafnaðar
Átök í Ferguson Þjóðvarðlið Bandaríkjanna í Ferguson 2014. Mynd: Michael B. Thomas/AFP - Getty Images

Gagnrýni á ójöfnuð hefur náð flugi síðustu ár. Sú gagnrýni hefur þó ekki orðið til endurdreifingar auðs, heldur hefur misskipting aukist. Endurdreifing auðs með lögum hefur áður orðið af ótta við uppþot, en byltingar átt sér stað ef viðbrögðin hafa ekki verið nógu snörp. Aðstæður nú eru hins vegar aðrar en áður. Lögregla hefur verið hervædd og fátæklingar heimsins, sem ríkasta ástæðu hafa til uppreisnar, eiga í baráttu við efnahagsleg og hernaðarleg stórveldi. Þær aðferðir sem á árum áður knúðu fram velferðarkerfi á Vesturlöndum eru því mun langsóttari en áður.

Tilurð velferðarkerfa

Árin 1930-32, þegar kreppa reið yfir Ísland og atvinnuleysi jókst ört, skarst oft í brýnu í bæjarstjórn Reykjavíkur. Atvinnuleysingjar vildu bótavinnu en íhaldsmenn mæltu gegn henni. Eftir ítrekaðar árásir á fundi bæjarstjórnar og mótmæli gegn stefnu hennar gaf hún loks eftir, en þegar bótavinnumönnum fjölgaði stöðugt lögðu stjórnarmenn til að lækka kaupið. Atlaga atvinnuleysingja og aktívista, Gúttóslagurinn, stoppaði fundinn. Kaupið var ekki lækkað, en lögreglan var efld svo um munaði og fundirnir færðir á efstu hæð Eimskipshússins svo hægt væri að verja þá betur.

Sams konar átök áttu sér stað í Evrópu og Bandaríkjunum, þar sem kreppan var jafnvel harðari. Ein og hálf milljón manna fór í verkfall í Bandaríkjunum árið 1934 innan um stöðugar uppreisnir og átök við lögreglu, samkvæmt sagnfræðingnum Howard Zinn. Yfirvöld brugðust við með hinum svokölluðu „New Deal“-umbótum, sem að mati Zinn áttu „einkum að koma jafnvægi á hagkerfið, en í öðru lagi að gefa næga hjálp til neðri stéttanna til að koma í veg fyrir að þær breyttu uppreisnum í byltingu.“

Ótti við uppreisnir drifkraftur umbóta

Sums staðar höfðu yfirvöld þurft að grípa til slíkra aðgerða mun fyrr. Eftir Parísarkommúnuna, uppreisn í París árið 1871 sem skaut evrópskum yfirvöldum skelk í bringu, setti járnkanslarinn Otto von Bismarck á fót fyrsta nútíma velferðarkerfið „til að rústa jafnaðarmennsku og tæla verkamenn frá pólitískri róttækni,“ með orðum alfræðiritsins Britannica.

Kjósa
0
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.

Mest lesið

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Hann var búinn að öskra á hjálp
2
Viðtal

Hann var bú­inn að öskra á hjálp

Hjalti Snær Árna­son hvarf laug­ar­dag­inn 22. mars. For­eldr­ar hans lásu fyrst um það í frétt­um að hans væri leit­að í sjón­um, fyr­ir það héldu þau að hann væri bara í göngu­túr. En hann hafði lið­ið sál­ar­kval­ir, það vissu þau. Móð­ir Hjalta, Gerð­ur Ósk Hjalta­dótt­ir, lýs­ir því hvernig ein­hverf­ur son­ur henn­ar gekk á veggi allt sitt líf, og hvernig hann veikt­ist svo mik­ið and­lega að þau voru byrj­uð að syrgja hann löngu áð­ur en hann var dá­inn.

Mest lesið í mánuðinum

Hann var búinn að öskra á hjálp
4
Viðtal

Hann var bú­inn að öskra á hjálp

Hjalti Snær Árna­son hvarf laug­ar­dag­inn 22. mars. For­eldr­ar hans lásu fyrst um það í frétt­um að hans væri leit­að í sjón­um, fyr­ir það héldu þau að hann væri bara í göngu­túr. En hann hafði lið­ið sál­ar­kval­ir, það vissu þau. Móð­ir Hjalta, Gerð­ur Ósk Hjalta­dótt­ir, lýs­ir því hvernig ein­hverf­ur son­ur henn­ar gekk á veggi allt sitt líf, og hvernig hann veikt­ist svo mik­ið and­lega að þau voru byrj­uð að syrgja hann löngu áð­ur en hann var dá­inn.
Forsprakki útifundar játaði fjárdrátt á leikskólanum Klettaborg
5
Fréttir

Forsprakki úti­fund­ar ját­aði fjár­drátt á leik­skól­an­um Kletta­borg

Sig­fús Að­al­steins­son, stofn­andi hóps­ins Ís­land - þvert á flokka, sem stend­ur fyr­ir úti­fund­um um hæl­is­leit­end­ur, ját­aði á sig fjár­drátt frá leik­skól­an­um Kletta­borg þeg­ar hann var for­stöðu­mað­ur þar. Hann vill ekki dæma hvort brot af því tagi séu nógu al­var­leg til að inn­flytj­end­ur sem gerð­ust sek­ir um þau ætti að senda úr landi.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár