Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 9 árum.

Uppgangur ójafnaðar

Fá­tæk­ustu 30% ís­lensku þjóð­ar­inn­ar eiga minna en ekk­ert. Fjórð­ung­ur allra eigna er í hönd­um rík­ustu 10% þjóð­ar­inn­ar.

Uppgangur ójafnaðar
Átök í Ferguson Þjóðvarðlið Bandaríkjanna í Ferguson 2014. Mynd: Michael B. Thomas/AFP - Getty Images

Gagnrýni á ójöfnuð hefur náð flugi síðustu ár. Sú gagnrýni hefur þó ekki orðið til endurdreifingar auðs, heldur hefur misskipting aukist. Endurdreifing auðs með lögum hefur áður orðið af ótta við uppþot, en byltingar átt sér stað ef viðbrögðin hafa ekki verið nógu snörp. Aðstæður nú eru hins vegar aðrar en áður. Lögregla hefur verið hervædd og fátæklingar heimsins, sem ríkasta ástæðu hafa til uppreisnar, eiga í baráttu við efnahagsleg og hernaðarleg stórveldi. Þær aðferðir sem á árum áður knúðu fram velferðarkerfi á Vesturlöndum eru því mun langsóttari en áður.

Tilurð velferðarkerfa

Árin 1930-32, þegar kreppa reið yfir Ísland og atvinnuleysi jókst ört, skarst oft í brýnu í bæjarstjórn Reykjavíkur. Atvinnuleysingjar vildu bótavinnu en íhaldsmenn mæltu gegn henni. Eftir ítrekaðar árásir á fundi bæjarstjórnar og mótmæli gegn stefnu hennar gaf hún loks eftir, en þegar bótavinnumönnum fjölgaði stöðugt lögðu stjórnarmenn til að lækka kaupið. Atlaga atvinnuleysingja og aktívista, Gúttóslagurinn, stoppaði fundinn. Kaupið var ekki lækkað, en lögreglan var efld svo um munaði og fundirnir færðir á efstu hæð Eimskipshússins svo hægt væri að verja þá betur.

Sams konar átök áttu sér stað í Evrópu og Bandaríkjunum, þar sem kreppan var jafnvel harðari. Ein og hálf milljón manna fór í verkfall í Bandaríkjunum árið 1934 innan um stöðugar uppreisnir og átök við lögreglu, samkvæmt sagnfræðingnum Howard Zinn. Yfirvöld brugðust við með hinum svokölluðu „New Deal“-umbótum, sem að mati Zinn áttu „einkum að koma jafnvægi á hagkerfið, en í öðru lagi að gefa næga hjálp til neðri stéttanna til að koma í veg fyrir að þær breyttu uppreisnum í byltingu.“

Ótti við uppreisnir drifkraftur umbóta

Sums staðar höfðu yfirvöld þurft að grípa til slíkra aðgerða mun fyrr. Eftir Parísarkommúnuna, uppreisn í París árið 1871 sem skaut evrópskum yfirvöldum skelk í bringu, setti járnkanslarinn Otto von Bismarck á fót fyrsta nútíma velferðarkerfið „til að rústa jafnaðarmennsku og tæla verkamenn frá pólitískri róttækni,“ með orðum alfræðiritsins Britannica.

Kjósa
0
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.

Mest lesið

„Hermaðurinn í mér var alltaf til staðar“
3
ErlentÁ vettvangi í Úkraínu

„Her­mað­ur­inn í mér var alltaf til stað­ar“

Lista­mað­ur sem varð lið­þjálfi út­skýr­ir hvernig það kom til að hann gekk til liðs við Azov-her­deild­ina í Úkraínu. Hann og fleiri veita inn­sýn í störf þess­ar­ar um­deild­ustu her­deild­ar lands­ins og hafna ásök­un­um um tengsl við hægri öfga­flokka. Það sé af sem áð­ur var að all­ir sem gátu lyft byssu væru sam­þykkt­ir í deild­ina. Um leið og her­deild­in hafi ver­ið tek­in inn í þjóð­varn­ar­lið­ið hafi póli­tísk­ar hug­sjón­ir þurft að víkja.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Aðstoð Brynjars við Jón átti þátt í yfirburðahæfi
3
Fréttir

Að­stoð Brynj­ars við Jón átti þátt í yf­ir­burða­hæfi

Hæfn­is­nefnd­in sem komst að nið­ur­stöðu um að Brynj­ar Ní­els­son vara­þing­mað­ur væri hæf­ast­ur til að verða dóm­ari við Hér­aðs­dóm Reykja­vík­ur horfði sér­stak­lega til starfa hans sem póli­tísks að­stoð­ar­manns Jóns Gunn­ars­son­ar í dóms­mála­ráðu­neyt­inu. Meiri­hluti um­sækj­enda dró um­sókn­ina til baka eft­ir að þeir voru upp­lýst­ir um hverj­ir aðr­ir sóttu um.
Svona græddu allir bankarnir milljarða
6
Greining

Svona græddu all­ir bank­arn­ir millj­arða

Ís­lensku við­skipta­bank­arn­ir fjór­ir, Lands­banki, Ís­lands­banki, Ari­on banki og Kvika, græddu sama­lagt 96 millj­arða króna. All­ir hafa þeir skil­að upp­gjöri og vilja stjórn­ir þeirra greiða eig­end­um sín­um meira en 50 millj­arða króna í arð. Ís­lenska rík­ið og líf­eyr­is­sjóð­ir eru lang­stærstu eig­end­ur ís­lenska banka­kerf­is­ins og mega því vænta stærsta hluta arðs­ins.

Mest lesið í mánuðinum

Ásgeir greindist með banvænt krabbamein: „Ég ætla samt að halda partí“
1
Viðtal

Ás­geir greind­ist með ban­vænt krabba­mein: „Ég ætla samt að halda partí“

Ás­geir H. Ing­ólfs­son fékk ný­ver­ið dauða­dóm, eins og hann orð­ar það. Krabba­mein­ið sem hann greind­ist með er ekki tækt til með­ferð­ar. Ljóð­skáld­ið og blaða­mað­ur­inn býð­ur því til Lífs­kviðu; mann­fagn­að­ar og list­við­burð­ar á Götu sól­ar­inn­ar við Kjarna­skóg. Ás­geir frá­bið­ur sér orð­ið æðru­leysi í þessu sam­hengi, því auð­vit­að sé hann „al­veg hund­fúll.“

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár