Þessi færsla er meira en 3 ára gömul.

Ásóknin í það sem er ókeypis

Ásóknin í það sem er ókeypis

Í októbermánuði 2002 var flutt frétt af auknum biðröðum hjá Mæðrastyrksnefnd Reykjavíkur og viðbrögðum forsætisráðherra, Davíðs Oddssonar, við þeim tíðindum.

Í endursögn Óla Gneista Sóleyjarsonar var þetta nokkurn veginn svona:

„Í nýliðinni viku var í fréttum að skjólstæðingum mæðrastyrksnefndar fjölgaði nú ört. Sífellt fleiri kæmu til nefndarinnar og þæðu matarpakka, föt, leikföng og aðra styrki. Neyðin hlýtur að vera mikil þegar fólk leitar til nefndarinnar enda finnst fæstum gaman að þiggja hálfgildings ölmusu til að geta náð endum saman. Formaður mæðrastyrksnefndar tók fram að hún teldi öruggt að ekki leituðu allir sem gætu til mæðrastyrksnefndar, til þess væru sumir einfaldlega of stoltir. En margir neyddust til að kyngja stoltinu þegar þeir ættu ekki fyrir fötum á börnin sín og gætu ekki gefið þeim að borða.

Þegar forsætisráðherra var spurður hvort aukin ásókn til mæðrastyrksnefndar væri til marks um vaxandi fátækt í landinu taldi hann svo ekki vera enda væru alltaf nógir til að þiggja þegar eitthvað væri gefins.“

Þetta vakti hneykslan margra en örugglega líka aðdáun sumra hægrisinnaðra sem töldu að þarna væri maðurinn einfaldlega að segja sannleikann. Þó að aðeins minna fari fyrir slíkum viðhorfum nú en áður þá er það rótgróið hægraviðhorf að það þurfi að fara varlega í að deila út gæðum ókeypis þar sem slíkt sé engin langtímalausn á vanda fólks og að slík gæði renni jafnvel til fólks sem ekki þarf á þeim að halda en eru til í að þiggja þau fyrst þau eru ókeypis.

Þó þetta viðhorf taki stundum á sig ansi andstyggilega mynd, eins og í tilfelli ummæla forsætisráðherrans um veruleika fátæks fólks, þá er þetta í grunninn virðingarvert viðhorf þegar því er rétt beitt og á sanngjarnan hátt. Að mínu mati felst rétt beiting í því að vilja horfa til þess að leysa vandamál kerfislægt, til að fyrst draga úr þörfinni á ölmusum af þessu tagi og síðan hjálpa fólki sem þiggur þær að komast á réttan kjöl aftur - vinna sumsé í eftirspurnarhliðinni en ekki bara í framboðinu. Sanngirni felst síðan meðal annars og ekki síst í því beita þessu viðhorfi tiltölulega jafnt, á viðfangsefni stjórnmálanna almennt og jöfnum höndum.

Í þessu ljósi er áhugavert að skoða þau viðhorf sem birtast í þessari grein hægrimanneskjunnar Sigríðar Andersen (sem eru skemmtilegt nokk áþekk þeim sem birtast gjarnan í ritstjórnarpistlum Morgunblaðsins, þar sem áðurnefndur Davíð er nú ritstjóri). Hér átelur hún vinstrafólk fyrir að vera ekki nógu duglegt við að deila út ókeypis innviðum undir bílaumferð og segir að sú afstaða að slíkt sé ekki varanleg lausn á umferðarvanda minni svolítið á „innkaupastjóra í verslun sem telur það ekki ómaksins vert að panta inn vinsælar vörur því þær hverfi svo skjótt úr hillunum“.

Ég hefði þó frekar haldið að nærtækari samlíking væri þá biðraðirnar í Mæðrastyrksnefnd eftir ókeypis mat, fötum og leikföngum. Það skiptir nefnilega verulegu máli fyrir verslanir á frjálsum markaði að geta stillt af verðlag í samræmi við eftirspurn og fundið þannig jafnvægi milli sölutekna og þess hverju þær ráða við að koma út. Stundum telur innkaupastjórinn það nefnilega ekki ómaksins vert að kaupa meira inn af vinsælli vöru heldur getur hann reiknað út að hagstæðara væri að hækka verð á henni gegn minni eftirspurn en auknum tekjum á hverja selda einingu. Aðili sem leggur til ókeypis hluti hefur hins vegar ekki val um þetta atriði, hann getur ekki dregið úr eftirspurn og jafnframt fengið meira út úr fjárfestingu sinni í vörum, verslunarrými og starfsfólki með því að hækka verð því verðið er ekkert. Aukið framboð af ókeypis er þannig allt eins líklegt til að auka bara eftirspurn enn frekar en að svara eftirspurninni.

Það vill svo til að það ásóknin í það sem er ókeypis er algjörlega þekkt fyrirbæri í hagfræðinni og einnig að því er oft beitt á gatnainnviði til að benda á vandann sem er innbyggður í það að elta þar stöðugt eftirspurnina. Þetta fyrirbæri kallast framboðsdrifin eftirspurn (e. supply-induced demand); eftirpurnin er drifin áfram af framboðinu. Þetta er alveg sérstaklega þekkt þegar kemur að gatnainnviðum af því þar er kostnaður notenda við að nýta sér nýju ókeypis innviðina enginn - eða sparar þeim jafnvel kostnað.

Þannig kostar það að nota nýja akrein bílstjórana ekkert en sparar þeim tíma og rýmir aðeins til á þessari tilteknu akstursleið, þannig að það er auðvelt að sjá fyrir sér hvernig þetta getur verið skammgóður vermir, að það fyllist á endanum upp í það sem sparast. Ég tel það hins vegar alveg rétt hjá þáverandi formanni Mæðrastyrksnefndar, að því fylgir vissulega ákveðinn kostnaður að fara og bíða þar í biðröð, jafnvel þó hann sé gefinn ókeypis - ekki bara í stolti og hættunni á samfélagslegri stimplun heldur líka í því að fara á staðinn. Fólk getur deilt um hversu hár þessi kostnaður er í raun og veru en eitt er víst - hann er allavega meiri en sá sem bílstjóri greiðir fyrir að taka nýja akrein á leið sem hann tekur nú þegar reglulega. Þannig ef fólk ætlar að vera sjálfu sér alveg samkvæmt þá er ekki nóg að bera ókeypis gatnainnviði frekar saman við aðra ókeypis þjónustu svo sem gjafir Mæðrastyrksnefndar en við vörur á almennum markaði, heldur þarf líka að skoða rökin fyrir því að framboðsdrifin eftirspurn sé jafnvel meira vandamál í gatnakerfinu en hjá aðilum á borð við Mæðrastyrksnefnd.

Hægrisinnuð leið til að takast á við þetta vandamál sem er innbyggt í gatnakerfið væri sem fyrr segir að skoða kerfislægar lausnir sem draga úr eftirspurninni - en þá erum við komin út í uppbyggingu almenningssamgangna og innviða fyrir hjól, skipulag byggðar sem dregur úr þörf á því að notast við bíl, og allt það sem sumu hægrafólki virðist algjört eitur í beinum af einhverjum hugmyndafræðilegum ástæðum. Að mati þess þá hefur fólk bara einfaldlega 'valið' einkabílinn og það þarf þá að koma til móts við það með meiru fyrir einkabílinn. Þá væri önnur hægrisinnuð leið einfaldlega að rukka fyrir notkun á vegunum, til þess að fá fram eðlilegt samband milli framboðs og eftirspurnar - en einhverra hluta vegna er erfitt að ræða það líka. Sumt hægrafólk bendir þá á að bílaeigendur greiði nú þegar ýmis gjöld sem eigi með réttu að fara í innviði fyrir bíla en þau gjöld eru sjaldnast greidd samkvæmt notkun og hvað þá notkun á tilteknum innviðum þannig að það eru ekkert endilega góð rök. Að eyða peningum bara af því það er verið að rukka þá (frekar en að hætta að rukka þá eða rukka frekar í beinna samhengi við notkun á innviðum) er ekkert sjálfgefið og það er heldur ekkert sjálfgefið að það sé hagkvæmast að eyða þeim í fleiri akreinar eða mislæg gatnamót.

Ekki ætla ég mér nú að leysa þessi mál fyrir fullt og allt í þessum stutta pistli, þykjast hafa hinar fullkomnu lausnir sem byggjast á fullkomnu jafnvægi milli uppbyggingar mismunandi samgöngukosta, skipulagi byggðar og gjaldtöku fyrir notkun mismunandi ferðamáta og mismunandi innviða. Helsti tilgangurinn er að benda á að það samræmist illa hægripólitík að láta eins og framboðsdrifin eftirspurn sé hreinlega ekki til eða skipti ekki máli í samhengi við samgönguinnviði. Hún er augljóslega til og skiptir stundum máli. Svarið er augljóslega ekki alltaf það að eyða bara meiru í innviði.

Fulltrúar meirihlutans í skipulags- og samgönguráði fullyrða að þetta skipti máli þegar kemur að framkvæmdum Vegagerðarinnar við gatnamót Bústaðavegar og Kringlumýrarbrautar og hafa væntanlega einhver gögn og rök fyrir sér í því. Að hægrimanneskjan Sigríður Andersen slái þetta af borðinu með samlíkingu sem á hreinlega ekki við er afskaplega letilegt og lýsir einfaldlega áhugaleysi á því að kynna sér hvað er verið að tala um, sem og áhugaleysi á því að hugsa eigin hugmyndafræði til enda. Það er orðið frekar öfugsnúið þegar hægrafólk er farið að væna vinstrafólk um að sýna ekki nægilegt aðhald, fyrir að skrúfa ekki bara frá útgjöldum umhugsunarlaust - og lætur eins og stjórnmálamenn sem ákveða hvað eigi að leggja til ókeypis séu sambærilegir við búðarfólk sem selur vörur á frjálsum markaði.

En kannski það sé bara svona miklu auðveldara fyrir suma að hugsa út í aðhald þegar 'þiggjendur' eru fátækt fólk.

 

 

 

 

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.

Mest lesið á blogginu

Nýtt efni

Geta lent í miklum mínus ef þær fá ekki leikskólapláss
Viðtal

Geta lent í mikl­um mín­us ef þær fá ekki leik­skóla­pláss

Ein­stæð­ar mæð­ur sem ekki fá leik­skóla­pláss fyr­ir börn sín eru lík­leg­ar til þess að enda með nei­kvæð­ar tekj­ur í lok mán­að­ar og get­ur stað­an jafn­vel orð­ið svo slæm að þær enda í 140 þús­und króna mín­us í lok mán­að­ar. Þetta leið­ir ný meist­ar­a­rann­sókn Þóru Helga­dótt­ur í ljós.
Allur marinn og bólginn eftir flug til Rómar
Úttekt

All­ur mar­inn og bólg­inn eft­ir flug til Róm­ar

Fólk sem not­ar hjóla­stól er ít­rek­að sett í hættu­leg­ar að­stæð­ur þeg­ar það ferð­ast með flug­vél­um. Við­mæl­end­ur Heim­ild­ar­inn­ar hafa slasast í flugi og kvíða hverri flug­ferð. Þeir kalla eft­ir breyt­ing­um, betri þjálf­un fyr­ir starfs­fólk og mögu­leika á að þeir geti set­ið í sín­um eig­in stól­um í flugi.
„Ef Guð er kærleikurinn, þá er hún mamma“
Guðbjörg Jóhannesdóttir
Það sem ég hef lært

Guðbjörg Jóhannesdóttir

„Ef Guð er kær­leik­ur­inn, þá er hún mamma“

„Þú gef­ur okk­ur góða ástæðu til að nota kven­kyns for­nöfn fyr­ir Guð með því að vera fyr­ir­mynd fyr­ir kær­leik­ann. Því ef Guð er kær­leik­ur­inn, þá er hún mamma.“ Þannig lýsa börn séra Guð­bjarg­ar Jó­hann­es­dótt­ur mömmu sinni, sem seg­ir upp­eldi barn­anna fimm mik­il­væg­asta, þakk­lát­asta og mest gef­andi verk­efni lífs­ins.
Reiknistofa bankanna varði tugum milljóna í greiðslulausn sem aldrei var notuð
Fréttir

Reikni­stofa bank­anna varði tug­um millj­óna í greiðslu­lausn sem aldrei var not­uð

Reikni­stofa bank­anna vann að þró­un á nýrri greiðslu­lausn á ár­un­um 2017 til 2019. Lausn­in hét Kvitt og átti að virka þannig að fólk gæti borg­að með henni í versl­un­um með bein­greiðsl­um af banka­reikn­ingi. Lausn­in hefði getað spar­að neyt­end­um stór­fé í korta­notk­un og færslu­gjöld. Hún var hins veg­ar aldrei not­uð þar sem við­skipta­bank­arn­ir vildu það ekki.
Vill þyngri refsingar fyrir vændiskaup
Fréttir

Vill þyngri refs­ing­ar fyr­ir vændis­kaup

Bryn­hild­ur Björns­dótt­ir, vara­þing­mað­ur Vinstri grænna, seg­ir það skjóta skökku við að vændis­kaup telj­ist til brota sem ljúka má með lög­reglu­stjóra­sekt. Hún tel­ur að nafn­leynd sem vændis­kaup­end­ur hafa not­ið í rétt­ar­kerf­inu gefa til kynna að dóm­stól­um þyki vændis­kaup al­var­legri og skamm­ar­legri glæp­ur en við­ur­lög­in gefi til kynna. Bryn­hild­ur vill að refsiramm­inn fyr­ir vændis­kaup verði end­ur­skoð­að­ur.
Almenningshlutafélag í stórri eigu Samherja kaupir í sölufyrirtæki Samherja
FréttirSamherjamálið

Al­menn­ings­hluta­fé­lag í stórri eigu Sam­herja kaup­ir í sölu­fyr­ir­tæki Sam­herja

Þor­steinn Már Bald­vins­son, for­stjóri Sam­herja og stjórn­ar­formað­ur Síld­ar­vinnsl­unn­ar, vék sæti þeg­ar al­menn­ings­hluta­fé­lag­ið ákvað að kaupa hluta­bréf í sölu­fyr­ir­tæki Sam­herja af út­gerð­inni. Síld­ar­vinnsl­an ákvað einnig að kaupa hluta­bréf af fyr­ir­tæki í eigu Þor­steins Más og Kristjáns Vil­helms­son­ar fyr­ir rúm­lega 2 millj­arða króna.
Færri konur en karlar fá hjartahnoð á almannafæri
Fréttir

Færri kon­ur en karl­ar fá hjarta­hnoð á al­manna­færi

Ný kanadísk rann­sókn sýn­ir að kon­ur sem fá hjarta­stopp eru ólík­legri en karl­ar til að fá hjarta­hnoð, sér­stak­lega ef at­burð­ur­inn á sér stað á al­manna­færi.
Ríkið þarf að borga fimm til tíu milljarða inn í ÍL-sjóð árlega frá og með næsta ári
Greining

Rík­ið þarf að borga fimm til tíu millj­arða inn í ÍL-sjóð ár­lega frá og með næsta ári

Rík­is­sjóð­ur fjár­magn­aði efna­hags­að­gerð­ir sín­ar í kór­ónu­veirufar­aldr­in­um að miklu leyti með því að taka 190 millj­arða króna að láni úr ÍL-sjóði, sem stýrt er af fjár­mála- og efna­hags­ráðu­neyt­inu og er með nei­kvætt eig­ið fé upp á 231 millj­arð króna, á af­ar hag­stæð­um kjör­um. Til stóð að borga ekki ann­að en vexti á næstu ár­um. Það hef­ur nú breyst eft­ir að lán­tak­end­ur hættu skyndi­lega að greiða upp gömlu Íbúðalána­sjóðslán­in sín.
Spá því að stýrivextir muni hækka áfram og enda í 9,5 prósentum
Fréttir

Spá því að stýri­vext­ir muni hækka áfram og enda í 9,5 pró­sent­um

Ís­lands­banki spá­ir því að verð­bólga mun fara að hjaðna á næsta ári og sam­hliða muni stýri­vext­ir lækka í hæg­um takti. Sá takt­ur eigi að skila stýri­vöxt­um í kring­um sex pró­sent í lok árs 2025. Þeir voru 0,75 pró­sent í apríl 2021.
Flótti heimila í verðtryggð lán heldur áfram – Met sett í ágúst
Greining

Flótti heim­ila í verð­tryggð lán held­ur áfram – Met sett í ág­úst

Heim­ili lands­ins eru að greiða upp óverðryggt íbúðalán sín á met­hraða og færa sig yf­ir í verð­tryggð lán. Sú til­færsla trygg­ir lægri mán­að­ar­lega greiðslu­byrði en eig­ið fé sem mynd­ast hef­ur í fast­eign­inni mun drag­ast sam­an vegna verð­bóta og þess að íbúða­verð er far­ið að lækka skarpt.
Andri Snær Magnason
Andri Snær Magnason
Pistill

Andri Snær Magnason

Að rota eða rota ekki sel

Hvenær og hvernig eiga börn að frétta af hlut­um? 10 ára? 12 ára? 18 ára? Er al­veg víst að mesta ógn­in sem að þeim steðj­ar sé yf­ir­leitt í bók?
Þjáningarfullt traust
Úlfar Þormóðsson
AðsentSjávarútvegur

Úlfar Þormóðsson

Þján­ing­ar­fullt traust

Út­gerð­ar­menn telja sig ekki þurfa að end­ur­heimta traust að mati Úlfars Þor­móðs­son­ar, sem skrif­ar um eigna­tengsl í sjáv­ar­út­vegi. „Ef eitt­hvað er, þjást þeir af sjálfs­trausti.“