Einu sinni á ári þarf ég að skrifa pistil um sama viðfangsefnið: Samræmd próf. Í raun ætti ég að láta nægja að birta sama pistilinn aftur og aftur. Það væri við hæfi. Það er enda alltaf sama fréttin sem ég er að bregðast við. Hún er einhvernveginn svona:

Börn í sumum skólum/sveitarfélögum/landshlutum eru alveg glötuð í íslensku og stærðfræði.

Sá munur er reyndar til staðar nú, miðað við oft áður, að búið er að skapa ófreskju. Risastóra stofnun sem þurrkað hefur út nær alla fjölbreytni og gagnrýna hugsun í framkvæmd menntastefnu af hálfu ríkisvaldsins; Menntamálastofnun Íslands.

Þar á bæ halda menn að þeir kunni öllum betur að búa til góða skóla. Í þeirra augum er góður skóli sá sem kennir lestur, skrift og reikning.

Í Menntamálastofnun Íslands kunna menn ekkert að mæla annað en lestur. Þeir mæla allt með lestri. Það er ekki þannig að sá sem er góður í lestri verði sjálfkrafa góður í öllu öðru sem er mælt. Það er á hinn veginn. Sá sem er ekki góður í lestri getur ekki mælst góður í neinu með mælitækjum stofnunarinnar.

Nú er hefðbundið læsi á undanhaldi. Aðallega vegna þess að fólk er hætt að lesa bækur. Og vegna þess að bækur standast ekki samkeppni við aðra miðla. Ákveðnar týpur eru líklegri til að halda bókum að börnunum sínum. Sömu týpur og fylla veggi af bókahillum og hengja málverk á veggi. Yfirleitt bókhneigðar og langmenntaðar týpur. 

Það eru fyrst og fremst börn þessa menntafólks sem vita eitthvað og kunna eitthvað þegar mælingarmenn Menntamálstofnunar komast með klærnar í þau. Önnur börn eru vitlaus. Raunar er fylgni milli menntunar foreldra og árangurs á samræmdum prófum næstum fullkomin (0.985 í íslensku og 0.945 í stærðfræði). 

Menntamálastofnun hafnar því að samræmd lestrarpróf mæli fyrst og fremst félagslega stöðu. Með þeim rökum að ef áhrif nærumhverfis væru svona mikil þá ættu börn menntafólksins líka að vera miklu betri en hin börnin í ensku. En það séu þau alls ekki alltaf. Vitlausu börnin virðast nokkuð sleip þegar kemur að enskunni. 

Það virðist ekki hafa hvarflað að þeim í Menntamálastofnun að til sé heill veruleiki handan þess sem þeir kunna að mæla. Veruleiki sem í búa börn sem kunna ýmislegt fyrir sér, jafnvel þótt þau séu hætt að lesa bækur. Veruleiki þar sem börn eru jafnvel að læra eitthvað sem ekki er kennt í mörgum skólum.

Mér kemur það nákvæmlega ekkert á óvart að börn sem fjarlægst hafa hinn hefðbundna, íslenska bókheim skuli vera hlutfallslega góð í ensku. Mitt áhugamál, ólíkt þeim sem ráða ríkjum innan Menntamálastofnunar, er að reyna að mæta börnunum í hinum nýja veruleika og gera íslensku að gildandi máli innan hans.

Ég held það sé tapað stríð að draga þau til baka. Við snúum ekki aftur í veröld sem var. 

Það er lífsspursmál að átta sig á þessu. Að minnsta kosti fyrir íslenska tungu. Tímabundið átak sem felst í því að reyna að ala börn upp eins og börn voru alin upp fyrir þrjátíu árum mun aldrei heppnast – og jafnvel valda meiri skaða en gagni. Auðvitað eigum við að kenna börnum að lesa bækur – og elska bækur. En það er ekki nóg. Þau þurfa að líka að geta sinnt áhugamálum sínum á íslensku – og hugsað á íslensku.

Íslenskan þarf ekki að herða takið – hún þarf að breikka faðminn.

Það er sorglegt að stór hluti af ungri kynslóð Íslendinga skuli vera á leið úr íslenskum málheimi yfir í enskan. Það kemur samt ekki alveg á óvart. Heimurinn er að breytast fyrir augunum á okkur. Og hann er ekkert að hætta að breytast. Íslenskan hefur ekki náð að fylgja breytingunum eftir. 

Sem er kannski ekki skrítið. Hús íslenska fræða er hola í Melavellinum.

Það er afdala- og íhaldsmennska eins og hjá málpípum menntamálaráðherra og undirsáta hans í Menntamálastofnun sem er mesta ógnin við framtíð ungs fólks á Íslandi. 

Því eru þeir verstir sem þeir unna mest.