Íslenska ríkið braut gegn 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um réttinn til friðhelgi einkalífs þegar Hæstiréttur sýknaði Inga Kristján Sigurmarsson í meiðyrðamáli eftir að hann hafði birt mynd af Agli Einarssyni á Instagram ásamt ummælunum Fuck You Rapist Bastard. 

Þetta er niðurstaða Mannréttindadómstóls Evrópu í dómi sem kveðinn var upp í morgun. Ekki var fallist á kröfu Egils um miskabætur, enda telur dómstóllinn að  dómsniðurstaðan sjálf nægi til að rétta hlut hans. Hins vegar þarf ríkið að greiða Agli 17,5 þúsund evrur í málskostnað eða rúmar 2 milljónir íslenskra króna.

Ekki gildisdómur heldur ásökun um glæp

Mynd: haestirettur.is

Hæstiréttur Íslands sýknaði Inga Kristján af kröfum Egils Einarssonar þann 20. nóvember 2014, einkum á þeim grundvelli að ummælin „Fuck You Rapist Bastard“ hefðu verið gildisdómur frekar en staðhæfing um að Egill hefði gerst sekur um nauðgun. Egill vildi fá greidda eina milljón krónur frá Inga Kristjáni vegna orðanna.

Litið var til þess fyrir Hæstarétti að ummælin væru viðbragð við framgöngu Egils í viðtali við blaðið Monitor og ummælin jafnframt sett í samhengi við orðræðu Egils á opinberum vettvangi þar sem hann hafði dregið upp niðurlægjandi mynd af konum. 

Forsíðuviðtal viið MonitorUngur maður lét ummæli falla um Egil Einarsson eftir að hann steig fram í viðtali við Monitor í kjölfar tveggja nauðgunarkæra.

Mynd: Timarit.is

Í forsíðuviðtalinu við unglingablaðið Monitor sagðist Egill vera „fín fyrirmynd“ og gagnrýndi meðal annars „vinstrisinnaða femínista“ og „lopahúfur“. „Ég var búinn að storka femínistum mér til gamans og það var eog er eins og sumar þeirra fögnuðu þessari kæru, eins ósmekklegt og það hljómar.“ Þá sagði hann það hafa verið áfall að komast að því að stúlkan hafi verið átján ára, en Egill var fjareinkaþjálfari hennar.

Stúlkan sem kærði Egil steig sjálf fram og greindi frá áhrifum sem hún varð fyrir af umræðu tengdri málsvörn Egils og þeirra sem studdu hann. „Mér líður eins og þetta geti hvort eð er ekki orðið verra. Fólk hef­ur allstaðar tekið und­ir með hon­um. Ég hef setið und­ir lyg­um og tali um mína per­sónu í fjöl­miðlum, án þess að hafa viljað vera þar sjálf.“

Nauðgunarmálin felld niður

Mannréttindadómstóll Evrópu telur að Hæstiréttur hafi ekki tekið fullnægjandi tillit til þess að Ingi Kristján lét ummæli sín falla nokkrum dögum eftir að rannsókn lögreglu á meintum kynferðisbrotum Egils var hætt og málin felld niður af hálfu ákæruvaldsins. Í ljósi þessa samhengis fellst Mannréttindadómstóllinn ekki á þá túlkun Hæstaréttar að orðin fuck you rapist bastard hafi verið gildisdómur. 

Mynd: Af vef dómstólsins

„8. gr. mannréttindasáttmálans ber að túlka þannig að einstaklingar, jafnvel umdeildir opinberir aðilar sem hafa komið af stað harðvítugum deilum vegna hegðunar sinnar og ummæla á opinberum vettvangi, eigi ekki að þurfa að sitja undir því að vera opinberlega sakaðir um ofbeldisfulla og glæpsamlega háttsemi nema slíkar staðhæfingar séu studdar rökum. Í ljósi þess telur dómurinn að fullyrðingin hafi verið alvarleg og til þess fallin að skaða orðspor kæranda,“ segir í dóminum (í þýðingu blaðamanns). Telur Mannréttindadómstóllinn að Hæstiréttur hafi ekki komist að sanngjarnri niðurstöðu þegar gagnstæðir hagsmunir voru metnir, þ.e. tjáningarfrelsi Inga Kristjáns og réttur Egils til friðhelgi einkalífs. Þannig hafi verið brotið gegn mannréttindum Egils.

Tvö sératkvæði

Tveir dómarar, þau Paul Lemmens og Stéphanie Mourou-Vikström, skiluðu sératkvæðum og eru ósammála því að brotið hafi verið á réttindum Egils. 

Lemmens telur að Mannréttindadómstóllinn mistúlki vísun Hæstaréttar til þess að að ummælin hafi verið látin falla í tengslum við harðvítugar deilur í íslensku samfélagi. Af samhenginu megi ráða að orðin „fuck you rapist bastard“ hafi verið viðbragð við viðtali Monitors við Egil og þjónað þeim tilgangi að sýna vanþóknun á Agli með blótsyrði fremur en að um hafi verið að ræða hlutlæga lýsingu á gjörðum hans.

Telur Lemmens að almennt séu dómstólar heimaríkis betur til þess fallnir en Mannréttindadómstóllinn að meta merkingu tiltekins orðs í því samhengi sem það birtist. 

Segir Egil hafa komið sjálfum sér í stöðu þar
sem orðið „rapist” mátti skilja sem gildisdóm

Í séráliti sínu segir Mourou-Vikström að taka þurfi tillit til fyrri ummæla Egils og manngerðar hans (e. the applicant’s personality) við mat á ummælunum „Fuck You Rapist Bastard“.

Vísar hún sérstaklega til þess að þegar málið var tekið fyrir í Hæstarétti voru lögð fram skjöl með ummælum Egils sem mátti túlka með þeim hætti að hann væri að hvetja til þess að konur yrðu beittar kynferðisofbeldi. Telur dómarinn að vegna þessara ummæla hafi Egill komið sjálfum sér í stöðu þar sem hægt var að nota orðið „rapist“ til að lýsa honum, ekki sem ásökun um tiltekna háttsemi heldur sem gildisdóm. 

„Samkvæmt þessu gat hann ekki farið fram á vernd samkvæmt 8. gr. með sama hætti og manneskja sem hefur verið hreinsuð af ásökunum um nauðgun en ekki sett fram umdeild ummæli og konur og kynferðisofbeldi. Umdeild og stuðandi ummæli kæranda á opinberum vettvangi breyttu mörkunum milli staðhæfingar um staðreyndir og gildisdóms,“ skrifar hún (þýðing blaðamanns) og kemst að þeirri niðurstöðu að íslenskir dómstólar hafi í ljósi þessa mátt túlka ummælin með þeim hætti sem gert var, sem viðbragð Inga Kristjáns við sjónarmiðum sem Egill hafði haldið á lofti um árabil.