Langur biðtími eftir kynleiðréttandi aðgerðum veldur því að trans fólk er tilneytt til að setja líf sitt á ís meðan það bíður eftir að komast í aðgerð. Þetta segir Antonía Arna viðmælandi Eddu Falak í nýjasta þætti Eigin kvenna. Hún segir dæmi um að trans fólk finni sig fast á vinnustöðum til að tapa ekki veikindarétti og að það treysti sér ekki til að hefja nám vegna þess að það sé að bíða eftir aðgerð. Enn alvarlegri afleiðingar tengist þó hinum óleiðrétta kynama sem trans fólk sem ekki komist í aðgerð glími við. Slíkt ástand geti meðal annars valdið alvarlegu þunglyndi.

„Þetta er svo íþyngjandi fyrir sálarlífið, þessi bið. Ég komst á biðlistann í nóvember 2019 og þá fannst mér ég búin að að bíða mjög lengi. Það sem gerist svo er að Covid brestur á skömmu síðar og þá eru næstum allar þessar aðgerðir settar til hliðar. Það hefur haft mjög erfið áhrif, ég hef þurft að setja lífið mitt á stopp. Ég hætti námi þar sem ég vildi ekki vera í námi þegar ég færi í aðgerðina. Ég kláraði BS-gráðu í íþróttafræði en ég hafði ætlað mér að gera meira. Ég þori bara ekki að fara í það fyrr en ég er búin í aðgerðinni,“ segir Antonía Arna.

Antonía Arna kom opinberlega út sem trans kona árið 2016 og ákvað að fara í kynleiðréttingarferli haustið 2017. Hún þurfti því að bíða í tvö ár frá ákvörðun og þar til hún komst á biðlista eftir kynleiðréttandi aðgerð. Nú, rúmum tveimur og hálfu ári síðar, bíður hún enn og veit ekki hvenær hún á von á því að verða kölluð í aðgerð. „Ég þarf að vera stanslaust í viðbragðsstöðu vegna þess að ég get átt von á að vera kölluð í hana með þriggja daga fyrirvara,“ segir Antonía.

Kynami er hættulegur

Biðin eftir aðgerðinni hefur því tekið mikinn toll af Antoníu, rétt eins og af fjölda trans fólks sem er í sömu stöðu. „Þessar aðgerðir eru ekki skilgreindar sem lífsnauðsynlegar aðgerðir heldur er bara litið á þær sem hefðbundnar lýtaaðgerðir. Ég vil ekki gera lítið úr því að fyrir marga bæta lýtaaðgerðir lífsgæði þeirra en þær eru alla jafna ekki lífsnauðsynlegar. Kynami nær miklu dýpra en óánægja með einstök útlitseinkenni. Kynami veldur alvarlegu þunglyndi, hvað þá þegar fólk er fast í limbói svona lengi. Ég þekki tvær trans konur sem eru orðnar óstarfhæfar af þunglyndi af þessum sökum og veit um trans mann sem þurfti að leggjast inn á geðdeild af sömu sökum.“

Að mati Antoníu ætti biðtími eftir kynleiðréttandi aðferðum að vera eins stuttur og kostur er. „Ég er ekki að segja að það ætti að taka mig eða annað trans fólk fram yfir alla aðra í aðgerðum, en þetta er alltof langur tími í bið. Transteymið vill að þessar aðgerðir verði settar í meiri forgang og það þarf ekki mikið til, bara einn fastan skurðaðgerðardag í mánuði. Það myndi bjarga mjög miklu.“

Lifði leynilífi

Antonía kom út sem trans kona fyrir nánustu vinum sínum árið 2013 en þorði ekki að segja öllu heiminum frá þá strax. Hún segir líf sitt á þeim tíma hafa verið mjög erfitt, hún hafi þjáðst af miklu þunglyndi á þeim tíma. Um svipað leyti hafi hún byrjað að æfa bardagaíþróttir sem hafi hjálpað henni við að takast á við átröskunarsjúkdóminn lotugræðgi sem hún hafi þjáðst af um langt skeið. Hins vegar hafi ástundun bardagaíþróttanna líka haft það í för með sér að hún fór í raun aftur og meira inn í skápinn því hún hafi upplifað íþróttina sem svo nátengda karlmennsku og karlmennsku umhverfi. „Ég lifði tvöföldu lífi þar sem ég þóttist vera harður gaur í íþróttinni en utan þess lifði ég leynilífi þar sem ég fékk að njóta mín, klæddi mig í kjóla og málaði mig.“

Íþróttirnar höfðu þó einnig þau áhrif að Antonía fékk frekari áhuga á hreyfingu sem varð til þess að hún skráði sig í íþróttafræðinám við Háskóla Íslands. „Það var erfitt að vera í íþróttafræðinni hvað þetta varðar, maður er mikið í búningsklefum og þetta er allt mjög kynjaskipt. Ég var samt heppin, stelpurnar sem voru með mér, og reyndar allir bekkjarfélagarnir, voru frekar opnir fyrir þessu. Við vorum í skíðaferð í janúar 2017, um það leyti sem ég var að viðurkenna opinberlega að ég væri trans kona, og þá töluðu stelpurnar við mig og spurðu: Viltu ekki bara prófa að vera með okkur í herbergi? Það var í fyrsta skipti sem ég prófaði að vera í kynjuðu rými sem var bara ætlað fyrir konur. Mér leið mikið betur með það. Í kjölfarið prófaði ég að breyta nafninu mínu og valdi nafnið Antonía. Ég gekk þá undir því og kynnti mig þannig.“

Antonía kom sem sagt opinberlega út úr skápnum í kringum áramótin 2016-2017. Hún æfði á þessum tíma bardagaíþróttir í Mjölni og segir að það hafi í raun verið þar sem feluleiknum lauk. Þjálfari hjá félaginu hafi áttað sig á því að hún væri trans kona. Hann kom til mín þegar það var komið að því að gefa gráðu og spurði: Viltu láta kalla þig Antoníu? Þá hrundi ég niður, brotnaði saman fyrir framan alla og grét. Þetta var svo mikill léttir, að fá bara að vera ég sjálf.“

Leið hörmulega á „röngu“ kynþroskaskeiði

Þegar svona var komið og engin hindrun lengur ákvað Antonía að fara í kynleiðréttingarferlið. Það ferli hóf hún haustið 2017. Þá var hún ríflega þrítug. Antonía lýsir því hversu flókið og erfitt lífið hafði verið henni fyrir þann tíma. „Ég man að mér leið svo illa þegar ég byrjaði á kynþroskaskeiði, þessum ranga kynþroska, sem ég vildi ekki fá. Ég vildi ekki fá skegg, ekki fá dýpri rödd. Ég vissi ekkert af hverju, mér leið bara hræðilega. Þetta varð til þess að ég sökk í djúpt þunglyndi. Ég varð mjög erfitt barn. Ég stundaði sjálfskaðahegðun og hafði sjálfsvígshugsanir sem börn eiga ekki að þurfa að díla við. Þetta hafði mikil áhrif á mitt líf og ég varð að leggjast inn á BUGL vegna þessa. Ég þorði aldrei að segja við neinn að ég vildi vera kona, þetta var bara eitthvað sem ég byrgði inni. Ég þorði ekki að viðurkenna það fyrr en ég var byrjuð í framhaldsskóla.“

Kynleiðréttingarferli er bæði strangt og erfitt, og tekur langan tíma eins og rakið er hér að framan. Til að hefja ferlið þarf að komast í samband við transteymi Landspítalans, nokkuð sem Antonía segir að hún hafi verið hrædd við að gera. Hún hafi verið svo hrædd við að fá neitun. „Maður þarf fyrst að fara í greiningarferli, og í raun sanna að maður sé nógu mikið trans fyrir teyminu. Þeir geta neitað fólki, læknateymið. Ég ætla ekki að tala illa um þau, þau eru bara að reyna sitt besta. Það er hins vegar spurning hvort þetta þurfi að vera svona ótrúlega erfitt. Ég á mjög erfitt með að ímynda mér að einhver sé að fíflast með þetta.“

Antonía lýsir því að eitt af því sem greiningarferlið feli í sér sé að hitta sálfræðing og sá hafi verið staðsettur á Kleppi, sem henni hafi þótt bæði skrýtið og óþægilegt. Spurningarnar sem hún hafi þurft að svara þar hafi þá verið afskaplega undarlegar. „Eins og til dæmis: Trúir þú að eitthvað afl úr geimnum hafi komið þessum hugsunum inn í hausinn á þér; eða: Telur þú að þér hafi einhvern tíma verið rænt af geimverum?“

Það var ekki fyrr en í ágúst árið 2018 sem Antoníu var svo loks vísað til innkirtlalæknis. Hormónameðferð hóf hún síðan loks undir lok ársins 2018, um það bil ári eftir að greiningarferlið hófst. Antonía segir að henni hafi þótt ferlið allt óþægilegt. „Mér fannst það niðrandi í rauninni. Það er til að mynda engin trans manneskja í trans teyminu, það er allt cis fólk sem á að meta hvort ég sé trans manneskja, eða ákveðin staðalímynd trans manneskju. Að þurfa að fara og sanna að fólk sé ekki geðveikt, það er ansi mikið rugl.“

Líðanin gjörbreyttist til batnaðar

Antonía upplifði markverða breytingu á líðan sinni eftir að hún hóf hormónameðferðina, þó ekki alveg strax. „Fyrst leið mér mjög undarlega, ég var mjög tilfinningarík og það var mjög erfitt í fyrstu. Síðan gerðist eitthvað og mín andlega líðan rauk upp. Mér fór að líða svo ótrúlega vel, ég var bara alltaf brosandi. Þegar ég fékk síðan brjóstin þá leið mér ofurvel, þó það væri vont þá brosti ég hringinn. Einkunnirnar mínar skutust upp, ég hafði verið í vandræðum í skólanum en það gjörbreyttist. Sjálfsöryggið jókst og andlega líðanin stórbatnaði.“

Það er þó ýmislegt sem Antonía hefur þurft að glíma við áfram, rétt eins og flest trans fólk líklega. Ekki síst þurfti hún þó að vinna í sjálfri sér. „Það var ekki gert ráð fyrir fólki eins og mér í verklegum tímum í íþróttafræðinni þannig að ég þurfti alltaf að fara í karlaklefann en ég var komin með brjóst! Ég krossaði hendur yfir brjóstin og hljóp inn í horn, vonaði að enginn myndi sjá mig. Ég var svolítið hrædd, þetta var vandræðalegt. Ég átti mjög erfitt með að vera nakin. Ég gat ekki farið í kvennaklefann því ég var ekki búin að fara í stóru aðgerðina. Svona gekk þetta út skólagönguna en ég hafði þetta af.

Ég er hætt að nota karlaklefana en ég þori ekki ennþá að fara í sturtu í kvennaklefanum. Fyrsta skipti sem ég fór í kvennaklefa var þegar ég fór á æfingar hjá Þórshamri karatefélagi og vinkona mín, María Helga [Guðmundsdóttir, fyrrverandi formaður Samtakanna '78], bauð mér að prófa að fara í kvennaklefann. Þetta var lítill hópur, mjög opinn, þetta var eins og að fara með vinahóp. Seinna byrjaði ég að nota kvennaklefann í Mjölni, ég var aðeins smeykari við það af því félagið er svo stórt en það hefur ekki verið neitt vesen. Ég fer hins vegar ekki í sturtu, ekki ennþá. Fólk verður sjálft líka að vera tilbúið, þetta er mikil sjálfsvinna.“ 

Spurð hvort hún hefði kosið að hafa kost á því að fara í sér klefa í íþróttum svarar Antonía: „Já, í raun og veru. En í sjálfu sér er það ekki það sem skiptir máli heldur að samfélagið verði upplýstara í þessum efnum.“