Fyrir rétt rúmum tveimur mánuðum var ekki til neitt sem heitir COVID-göngudeild á Landspítalanum. Fáeinum vikum seinna hafði deildin sprottið upp og bjó yfir starfsfólki í tugatali sem hafði það að starfi að sinna sjúklingum sem greinst höfðu með COVID-19. Hjúkrun í gegnum síma var eitt af stóru verkefnum starfsmanna deildarinnar. Hún var að sögn deildarstjóra deildarinnar, Sólveigar Sverrisdóttur, einstök í heiminum og virðist hafa sannað gildi sitt, því með henni hafi verið komið í veg fyrir að veikt fólk kæmi á bráðamóttökur og smitaði þar út frá sér. Í gegnum dagleg símtöl mátu hjúkrunarfræðingar og aðrir sem sinntu úthringingunum hverjir væru veikastir og þyrftu á skoðun læknis að halda. Þeir gátu, að höfðu samráði við lækni, kallað sjúklingana inn til skoðunar í Birkiborg, sem er skrifstofuhúsnæði Landspítalans sem var á fáeinum dögum breytt í göngugeild, eða sent þá bráðveika á bráðamóttöku. Þegar mest var voru um fjörutíu manns í úthringingunum, þar af sextán hjúkrunarfræðingar. Undanfarna daga hafa um það bil fjörutíu sjúklingar verið útskrifaðir á degi hverjum og þeim fækkar því hratt sem eru á úthringilista deildarinnar. Smám saman er starfsfólkið líka farið að tínast í sín hefðbundnu störf, þó að ekki standi til að loka deildinni enn um sinn. Vertíðin er að klárast en starfsfólkið er tilbúið fyrir þá næstu, þegar og ef hún kemur.
Engin landamæri lengur
Hjúkrunarfræðingarnir Helga Eiríksdóttir, Bjartey Ingibergsdóttir, Eyrún Ósk Guðjónsdóttir og Edda Jóna Jónasdóttir voru í hópi fyrstu starfsmanna COVID-göngudeildarinnar. Þær komu úr ólíkum áttum á spítalanum þar sem þær sinntu fjölbreyttum störfum; Helga og Eyrún af göngudeild skurðlækninga, Bjartey af smitsjúkdómadeild og Edda Jóna af almennri göngudeild á Landspítalanum og á sjúkrahótelinu á Hringbraut. „Það varð strax þannig að það eru engin landamæri lengur. Við erum bara öll saman í þessu,“ segir Helga, sem var ein þeirra fyrstu sem byrjaði að vinna með lista smitaðra. „Þegar við vorum fengnar þarna inn voru um 60 manns á listanum, en þeir voru um 1.100 þegar mest var. Okkur gekk fyrst hægt að vinna okkur niður hann því það vantaði skipulag. En það var fljótt að breytast, enda áttum við frábæra samvinnu við tölvudeildina. Fljótlega komst skipulag á listann, við gátum flokkað sjúklinga eftir alvarleika og fylgst betur með þeim sem voru veikir, sigtað þá út og haft alltaf samband við þá fyrst á daginn. Þegar Birkiborg var svo opnuð var frábært að geta sent sjúklinga með slæm einkenni þangað.“
Undir þetta tekur Eyrún, sem var upphaflega í því að hringja út en fór svo í að taka á móti sjúklingum sem komu í Birkiborg til nánari skoðunar. „Ég var í því að hringja út strax frá byrjun og sá hvernig það urðu úrbætur á hverjum degi. Svo hætti ég að hringja, en fór að heimsækja þær viku seinna og sá þá hvað kerfið var orðið ótrúlega vel skipulagt. Svona þróaðist þetta hratt.“
„Allir stukku á lestina, eftir því sem þörfin skapaðist“
Hún segir alla hafa unnið þétt og náið saman og orðin „það er ekki hægt“ hafi allt í einu verið þurrkuð úr orðaforða starfsfólks. „Það var ótrúlega gaman að sjá hvað samvinnan getur gengið vel fyrir sig þegar þörf er á.“
Þær segja allar að það hafi skipt sköpum að allir voru tilbúnir að leggja sitt af mörkum og hjálpast að. „Þetta var pínulítið verkefni í byrjun en allt í einu var komið heilt teymi í úthringingar og heil göngudeild sprottin upp. Þetta bara vatt upp á sig þegar allir unnu sem einn maður,“ segir Bjartey. „Að lokum vorum við komin með alls konar verkfæri frá fólki úr öllum áttum og stéttum. Allir komu þarna að með sína sérþekkingu til að gera þetta allt sem auðveldast fyrir þá sem höfðu smitast. Þarna voru að koma ljósmæður að sinna COVID-smituðum ófrískum konum, tilbúnar að klæða sig í galla og fara þarna inn, til að draga úr kvíða þeirra og áhyggjum. Og allt í einu spratt upp geðþjónustuteymi fyrir COVID-dsjúklinga. Allir stukku á lestina, eftir því sem þörfin skapaðist. Það var alltaf einhver tilbúinn að taka boltann.“
„Í mér slær smithjarta“
Af hjúkrunarfræðingunum fjórum er aðeins Bjartey vön því að klæðast hlífðarbúningi frá toppi til táar, líkt og þau sem sinna COVID-sjúklingum þurfa að gera. Hún vinnur dagsdaglega á göngudeild smitsjúkdóma þar sem notkun slíkra hlífðarbúninga er almenn. „Í mér slær einhvers konar smithjarta,“ segir hún um leið og hún útskýrir að það sé hennar draumastaða að vinna á smitsjúkdómadeild. „Við vinnum náið með smitsjúkdómalæknunum, sem voru snemma mjög involveraðir í COVID-málin, svo maður dróst fljótt inn í þetta og varð spenntur að geta hjálpað til.“
Fyrir aðra var þessi vinna langt frá því sem þær áttu að venjast, svo sem eins og Eyrún sem er sérhæfð í að veita sárameðferð, sem hún hefur gert í mörg ár. „Það sem ég hef verið að gera núna síðustu vikur er allt annað en ég er vön að gera og í raun alveg ótrúlega ólíkt,“ segir hún.
Kvíði sjúklinga áberandi
Allar urðu þær varar við að margir sjúklinganna væru hræddir og kvíðnir. Það var því mikil kúnst fyrir þær að sýna þá hlýju og stuðning sem margir þurftu sannarlega á að halda í einangruninni, ýmist í gegnum símtöl eða hlífðarbúninga. „Það er ótrúlega skrýtið að mæta fólki í svona galla. Fólk sér ekkert nema augun í manni. Það er erfitt að sýna hlýju og samkennd í gegnum allan þennan búning,“ segir Bjartey og það sé snúið, því fólkið er oft einmitt á viðkvæmum stað og þarf á mannlegri nánd að halda. „Maður velur í staðinn vel hvernig maður orðar hlutina. Þetta hefur verið áskorun en maður lærði á þessu að óyrt samskipti eru mun mikilvægari en maður hafði áttað sig á. Tóntegundin þín, hvernig þú spyrð spurninganna, hvernig þú nálgast viðkomandi sem einstakling en ekki sem sjúkling, allt þetta skiptir máli. Þú þarft að reyna að létta andrúmsloftið og láta fólk finna að það sé velkomið þó að aðstæðurnar séu kannski kuldalegar, enda var þeim riggað upp á fjórum dögum.“
Helga segir svipaða sögu um hjúkrun í gegnum síma. Það sé skrýtið að sinna henni en venjist þó furðufljótt. Þær segjast einnig hafa fundið vel fyrir þakklæti sjúklinganna, þegar þeir fundu fyrir því að verið væri að fylgja þeim vel eftir, halda utan um þá í þessum óþægilegu aðstæðum.
„Það er ótrúlega skrýtið að mæta fólki í svona galla“
„Þetta eru skrýtin einkenni sem flestir eru óvanir, þetta eru engin venjuleg flensueinkenni. Það gerir fólk kvíðið og oft fær fólk líka líkamleg einkenni eins og andþyngsl af kvíðanum, sem það skrifar jafnvel á sjúkdóminn. Þá er gott að geta sent það niður á Birkiborg til skoðunar. Oft minnka andþyngslin strax við það,“ segir Helga.
Sum símtöl reyndu á
Raunar segja þær reynslu síðustu vikna sýna að hugræni þátturinn vegi þyngra en þau höfðu gert ráð fyrir í upphafi. Því hefðu margir sjúklingar lýst. Meðal annars þess vegna hafi verið lagt upp úr því að hafa engin tímamörk á símtölunum heldur að gefa sér tíma til að aðstoða fólk við að takast á við kvíða, hræðslu, einmanakennd og óöryggi. Edda Jóna segist nálgast verkefnið eins og hún væri að eiga samtal við góðan vin. „Ég spyr fólk hvort það nái að hreyfa sig, hvort það fari á fætur, hvað það sé að lesa eða horfa á. Í gegnum þessar spurningar kemur kannski í ljós að viðkomandi eirir ekki við neitt, sem gefur til kynna að hann sé kvíðinn. Það þýðir hins vegar lítið að spyrja beint út í kvíðann. Fólk er oft mjög þakklátt þessum símtölum, sumt þeirra talar og talar. Við reynum líka að vera hress, peppandi og styðjandi.“
Stundum segir hún símtölin hafa verið löng og reynt á. Erfitt hafi til að mynda verið að tala við fólk sem eigi veika aðstandendur. „Það fólk er dapurt, því líður eins og það sé ekki að sinna fólkinu sínu nægilega vel. Ein konan sem ég talaði við átti foreldri sem lést um páskana og auðvitað reyndist það henni erfitt að geta ekki verið hjá því á lokastundinni og geta kvatt það, sýnt þakklæti og væntumþykju á kveðjustundinni. Þá áttum við samtal um hvernig útförinni yrði háttað. Þannig fannst mér ég geta stutt hana og ég gat líka vísað henni áfram til geðþjónustuteymisins sem sinnir sálusorg. Það er mikilvægt að unnið sé úr þessari reynslu, svo hún lendi ekki í bakpokanum og festist þar.“
Sumir tjá vanmátt og hræðslu með reiði
Það hefur líka komið fyrir að sjúklingar láti vanlíðan sína bitna á hjúkrunarfræðingunum í símanum. Edda Jóna man sérstaklega eftir einu skipti, þar sem einstaklingur var hvass og reiður í símann yfir þeim hömlum sem einangrunin sem hann þurfti að sæta fólu í sér. „Hann lét í raun og veru vaða í símann. En ég náði engu að síður að ræða við hann, útskýra það fyrir honum í rólegheitum hvað þetta gæti verið alvarlegur sjúkdómur og hversu mikil óvissa ríkti enn með hann. Á endanum náðum við góðu samtali og hann baðst afsökunar á því hvað hann var þver í byrjun símtalsins. Þetta er bara dæmi um hvernig mörgu fólki leið og fól í sér áskorun fyrir mig. Ég gat sett niður línur með honum, um hreyfingu og mataræði og kennt honum öndunaræfingar,“ segir Edda og nefnir þetta sem dæmi um hversu margvísleg símtölin geti verið. „Það skiptir máli að hlusta og geta pikkað út það sem þarf að taka á hjá viðkomandi.“
Gott að finna meðbyrinn frá samfélaginu
Þær eru sammála um að gott hafi verið að finna meðbyrinn og traustið frá samfélaginu. Gjafir hafi til að mynda stöðugt borist deildinni sem hafi verið vel metnar og flugvélin sem myndaði hjarta yfir höfuðborginni heilbrigðisstarfsfólki til heiðurs hafi glatt. „Við hjónin heyrðum vel í flugvélinni og vorum að velta því fyrir okkur hvað væri að gerast. Ég áttaði mig svo á því að þetta hefði verið hjarta til okkar og mér fannst það æðislegt,“ segir Helga. „Það er frábært að finna þennan meðbyr núna, því fólk er nú ekki alltaf ánægt með heilbrigðiskerfið. Það lítur út fyrir að þetta sé að ganga vel hjá okkur í samanburði við aðra. Auðvitað á eftir að vinna úr öllum þessum gögnum en það verður mjög spennandi að sjá hvað kemur út úr því. Við erum alla vega búin að gera okkar besta.“
Þegar hún lítur til baka finnst henni standa upp úr gleðin þegar hægt var að tilkynna fólki að það mætti útskrifast. „Að sjá fólk útskrifast af gjörgæslunni og koma aftur á listann hjá okkur var yndislegt. Og við höfum átt margar ánægjulegar stundir við að telja niður með fólki, eftir að það verður einkennalaust, og geta svo loks tilkynnt því að nú fari að koma að því að það megi útskrifast.“
Sveigjanleikinn kom skemmtilega á óvart
Það sem kom Eyrúnu skemmtilega á óvart í þessu ferli var hversu hratt spítalinn reyndist geta brugðist við vánni, en hraði og sveigjanleiki hefur ekki verið talið til hans helstu kosta, hingað til. „Landspítalinn er mikið bákn og alltaf þurfa breytingar að vera vel ígrundaðar. Núna þurfti hins vegar að bregðast hratt við og þá var það bara gert og allt virðist hafa gengið upp. Það finnst mér það merkilegasta í þessu öllu saman. Allir voru tilbúnir að gera það sem þeir þurftu að gera,“ segir hún og rifjar upp fyrstu vaktina á COVID-göngudeildinni, þar sem hún drakk morgunkaffið við hlið iðnaðarmannanna, sem voru að ljúka við að breyta skrifstofuhúsnæðinu í göngudeild. „Það er gott að vita af þessum sveigjanleika. Þó að það sé ekki sjálfgefið að allt verði svona sveigjanlegt í framhaldinu er mjög gott að vita að það er hægt.“
Hún hafði líka á tilfinningunni að öllum starfsmönnum spítalans, sama hvaða starfi þeir gegndu, hafi fundist sjálfsagt mál að leggja sig alla í verkefnið. „Stundum finnst mér fjölmiðlar leggja áherslu á píslarvottaímynd heilbrigðisstarfsfólks, en ég held að það sjálft sjái sig ekki þannig. Þetta var bara stórt verkefni sem við stóðum frammi fyrir, fórum í og kláruðum. Við vorkenndum okkur ekki fyrir það.“
Eins og að vera á vertíð
Bjartey er frá Vestmannaeyjum og finnst eðlilegast að líkja upplifun síðustu vikna við að vera á vertíð. „Það stendur upp úr hvað náðist góð stemning hjá starfsfólkinu, þrátt fyrir að þetta séu skrýtnir tímar, starfið krefjandi og allir pínulítið skelkaðir og hræddir við að verða útsettir sjálfir. Allt í einu varstu stödd í einhverju húsi með fullt af fólki sem þú ert ekki vön að vinna með. Það hefur verið lærdómsríkt, skemmtilegt og spennandi. Mér finnst ég hafa fengið nýja sýn á alls konar hluti.“
Hún er fjölskyldukona með barn á leikskóla og segir suma í kringum hana ekki hafa verið alls kostar sátta við að hún væri að útsetja sig fyrir smiti með því að vinna á COVID-19-deildinni, þó að flestir hafi stutt hana í þeirri ákvörðun. Sjálf hafi hún stundum verið smeyk við að smitast. „Ég vaknaði oft á morgnana, fann að ég var eitthvað þurr í hálsinum og hugsaði: Ónei, ég er komin með COVID, en svo var það ekki neitt. Ég var líka oft hrædd við að útsetja einhvern annan. Svo hefur þetta örugglega líka verið áskorun fyrir fjölskyldumeðlimi margra starfsmanna. Það fannst ekki öllum geggjuð hugmynd að ástvinir þeirra færu að vinna þarna. En auðvitað fer maður, ef maður getur hjálpað.“
Stéttin hefur styrkst
Edda Jóna telur að styrkur stéttar hjúkrunarfræðinga hafi komið í ljós í þessu stóra verkefni, auk þess sem innviðir og samstaða allra stétta innan spítalans hafi aukist. hafi styrkst við að takast á við þetta stóra verkefni. „Við fórum og förum í gegnum þetta saman og hjálpum hvert öðru. Ég er viss um að það hefur styrkt innviðina og samstöðu á spítalanum og sýnt okkur hvers megnug við erum þegar við leggjumst öll á árarnar.“
Hún vonar að spítalinn og starfsfólk hans hafi nú unnið sér inn meiri jákvæðni. „Ég er búin að vinna svo lengi í heilbrigðiskerfinu og finnst satt að segja þessi neikvæða umræða vera svolítið þreytt. Það er margt gott sem á sér stað innan spítalans. Nú er ríkjandi umræða um hvað gengur vel og allir standi sig vel, sem er gott, því það er fullt af fólki sem vinnur gríðarlega gott starf inni á spítölunum og er ánægt í vinnunni.“
Athugasemdir