Hinn 9.nóvember er mjög sögulegur dagur, Berlínarmúrinn féll þennan dag árið 1989 og árið 1799 tók Napóleón Bonaparte völdin í Frakklandi. Þar með hófst nýr kafli í sögu Evrópu. Árið 1923 framkvæmdi svo náunginn Adolf Hitler sína Bjórkjallarauppreisn í Þýskalandi, en hún misheppnaðist.

Adolf var dæmdur í fangelsi en notaði tímann þægilega til að skrifa Mein Kampf, Barátta mín. Kristalnóttina árið 1938 bar einnig upp á þennan dag, en þá réðust trylltir nasistar gegn Gyðingum í Þýskalandi. Sú nótt var einskonar upphitun fyrir Helförina.

Súrefni Hitlers var hatur og fordómar. Um sex milljónir gyðinga, 95% af heildarfjöldanum í Evrópu, fengu að gjalda fyrir það með lífi sínu, sem og tugir milljóna hermanna og almennra borgara í seinni heimsstyrjöldinni, sem hann setti af stað í byrjun september árið 1939.

Rúmlega fimm áratugum síðar geisaði svo önnur styrjöld í Evrópu, sú blóðugasta síðan þeirri seinni lauk. Þetta var borgarastríðið í Júgóslavíu. Það grundvallaðist líka að stórum hluta á fordómum og stórveldisdraumum.

Verst var það í Bosníu-Herzegóvínu, sem var eitt af lýðveldum Júgóslvíu. Þennan dag, 9.nóvember, var brú nokkur sprengd í frumeindir sínar, en þetta var brúin í borginn Mostar, en orðið ,,most“ í serbó-króatísku (reyndar rússnesku líka) þýðir brú eða brúarmannvirki.

Brýr eru frábær fyrirbæri, þær gera hið ómögulega mögulegt, þær tengja og þjóna. Þessi brú, yfir ána Neretva í Bosníu var byggð af Ottómanveldinu á 16.öld og var talin vera fyrirtaks dæmi um byggingalist múslima á Balkanskaga.

En á þessum tíma, veturinn 1992, höfðu múslimum og Krótötum í borginni lent saman, en þeir voru einnig að berjast við Serba í blóðugu borgarastríði sem braust út sumarið 1991 og stóð fram í nóvember árið 1995. Verstu fjöldamorð i Evrópu frá lokum seinna stríðs voru framin í Srebrenica sumarið 1995, en þá voru um 7000 múslimskir karlmenna myrtir af Serbum í þessum bæ, sem átti að vera undir vernd Sameinuðu þjóðanna.

Brúin í Mostar, Stari Most, hafði í árhundruð verið álitin tákn um umburðarlyndi og friðsæla sambúð mismunandi þjóðernishópa í Bosníu. En þarna varð hún hatrinu og fordómunum að bráð. Á næsta ári verða liðin 30 ár frá þessum atburði.

Talið er að yfirmaður hers Bosníu-Króata hafi fyrirskipað eyðileggingu brúarinnar og að um 60 fallbyssuskotum hafi verið skotið á hana, þar til hún hrundi. Síðar var hún reyndar endurbyggð og upprunalegir bitar meðal annars hífðir upp úr ánni. Talið er að um 100.000 manns hafi látið lífið í átökunum í Bosníu.

Umburðarlyndi er skortvara í stjórnmálum samtímans. Hatur og fordómar eru á uppleið austanhafs og vestan. Stríð í Úkraínu grundvallast að stórum hluta á fordómum og vísvitandi rangtúlkunum á sögunni. Svokölluð ,,skautun“ er þema samtímans, þar sem skoðanaágreiningur verður nánast óyfirstíganlegur og fjarlægð á milli einstaklinga og hópa eykst.

Í liðnum millikosningum í Bandaríkjunum sögðust margir kjósendur hafa þungar áhyggjur af lýðræðinu í landinu og þar buðu sig fram hátt í um 300 manns sem neita því staðfastlega að Joe Biden sé rétt kjörinn forseti. Trylltur skríll réðist þar á þinghúsið þann 6.janúar árið 2020, hvattur áfram af Donald Trump.

Á Ítalíu eru hægri-öfgamenn komnir til valda, en þar fæddist fasisminn og árið 1922, fyrir réttum 100 árum, komust þeir til valda á Ítalíu undir stjórn fasista nr.1, Benito Mussolini.

Í Svíþjóð er annar stærsti flokkur landsins og einn sá áhrifamesti í nýrri hægri-stjórn, Svíþjóðardemókratar, grundvallaður á hópum og hreyfingum sem aðhylltust eða aðhyllast nasisma.

Á hvaða leið erum við? Hvar endar þessi þróun? Öfl sem aðhyllast frjálslyndi, lýðræði og almenn mannréttindi, verða að spyrna við fótum. Hér er verkefnið ærið.