„Íslensk heimili hafa of lengi verið föst í spennitreyju ofurvaxta og óðaverðbólgu, en hætta er á að kjarabætur sem náðst hafa fram í kjarasamningum síðustu ára brenni upp og verði að engu. Það hvernig tekst til við endurnýjun kjarasamninga á almennum vinnumarkaði eftir áramótin mun skera úr um þetta. Fulltrúar stærstu landssambanda og stéttarfélaga landsins skynja ákall samfélagsins um farsæla kjarasamningagerð og átta sig á fordæmisgefandi hlutverki kjarasamninga á hinum almenna vinnumarkaði.“
Svona hefst sameiginleg tilkynning sem formenn VR, Eflingar, Starfsgreinasambands Íslands, Samiðnar og Landssambands íslenzkra verzlunarmanna hafa sent frá sér vegna komandi kjaraviðræðna. Þar segir að formennirnir, sem stýra félögum með samningsumboð fyrir 115 þúsund manns á almennum vinnumarkaði, hafi komið sér saman um grundvallarnálgun fyrir samningaviðræðurnar sem séu framundan. Um er að ræða 93 prósent alls launafólks sem er innan vébanda Alþýðusambands Íslands.
Breiðfylkingin mun funda með Samtökum atvinnulífsins 28. desember næstkomandi þar sem gerð verður nánari grein fyrir því sem hún mun gera kröfu um í komandi kjaraviðræðum.
Sólveig Anna Jónsdóttir, formaður Eflingar, segir að það sem stjórnvöld þurfi að gera til þess að þessi nálgun geti gengið upp og það verði hægt að undirrita kjarasamninga hratt og örugglega og án átaka, sé að leiðrétta tilfærslu kerfin. „Það hefur verið unnin mikil og góð vinna á vettvangi hreyfingarinnar sem við byggjum á. Uppleggið er að tilfærslukerfin verði löguð með þeim hætti að þau fari aftur á þann stað sem þau voru árið 2013. Og jafnframt verður farið fram með kröfur um úrbætur í húsnæðismálum.“
Í sameiginlegu grundvallarnálgununinni felst að fyrirtæki, stjórnvöld og sveitarfélög „axli ábyrgð“ á afkomu heimilanna sem hefur versnað undanfarið vegna mikillar verðbólgu, sem mælist nú 7,7 prósent á ársgrundvelli, og hárra vaxta, en stýrivextir Seðlabanka Íslands eru sem stendur 9,25 prósent. Breiðfylkingin er tilbúin að leggja til hófsamar krónutöluhækkanir á launum gegn því að fyrirtæki, stjórnvöld og sveitarfélög undirgangist strangar forsendur um lækkun verðbólgu og vaxta, með það að markmiði að verja og auka kaupmátt launa meirihluta alls launafólks. Kaupmáttur ráðstöfunartekna heimila hefur nú lækkað í fimm ársfjórðunga í röð og munar þar langmestu um gríðarlega hækkun á vaxtagjöldum þeirra, en heimili landsins greiddu alls um 92 milljarða króna í vaxtagjöld á fyrstu níu mánuðum ársins. Það er 32 milljörðum krónum meira en þau gerðu á sama tímabili í fyrra. Þau hafa því hækkað um 54 prósent á milli ára.
„Það þarf að teikna upp trúverðugt plan“
Í tilkynningunni segir að nálgunin sem sátt hefur náðst um innan þorra stéttarfélaga á almennum markaði felist að stjórnvöld verði að leiðrétta stórfellda rýrnun barnabóta, vaxtabóta og húsnæðisbóta síðustu áratugi. „Þessar skattfrjálsu bætur eru líflína margra heimila í landinu. Einnig verður að gera löngu tímabærar ráðstafanir til að tryggja öryggi leigjenda og koma jafnvægi á húsnæðismarkaðinn í heild sinni.“
Félögin munu skipa sameiginlega samninganefnd, sem verður falið að leiða viðræður við stjórnvöld og SA um heildstæðan langtímasamning byggðan á þessari grundvallarnálgun.
Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, segir að kröfurnar sem gerðar eru á stjórnvöld snúi að húsnæðismarkaðnum, húsnæðislánakerfinu, leigumarkaði og almennt um skort á húsnæði. Hann segist ekki geta nefnt neinar tölur en það sem búið sé að leggja mikla vinnu í sé að teikna upp kröfur sem snúa að því vaxtaumhverfi sem heimilin búa við og áhrif verðbólgu á þau. „Svona samningur snýst um það að það taki allir raunverulegan þátt í að ná niður verðbólgu og vaxtastigi, ekki bara verkalýðshreyfingin.“
Aðspurður um hvað hann leggi sérstaka áherslu á af þessum aðgerðum segir Ragnar húsnæðismál vera stærsta málið. „Það þarf að teikna upp trúverðugt plan sem muni raunverulega mæta þeirri gríðarlegu húsnæðisþörf sem er búin að byggjast upp síðustu áratugi.“
Bætur hafa rýrnað mikið síðasta áratug
Fyrir níu árum síðan var tekin ákvörðun um að umbylta húsnæðisbótakerfi Íslands. Vaxtabótakerfið, sem studdi best við tekjulægri hópa, var veikt verulega og í stað þess komið á fyrirkomulagi skattaívilnana til þeirra sem nota séreignarsparnað til að borga niður íbúðalán. Fjármála- og efnahagsráðuneytið mat eftirgjöf hins opinbera á tekjum vegna þessa á um 50 milljarða króna í fyrravor. Um 77 prósent þeirrar upphæðar hafði lent hjá þremur efstu tekjuhópunum. Um sjö prósent hennar hefur farið til þess helmings landsmanna sem hefur lægstu tekjurnar.
Gera má ráð fyrir því að hækkun fasteignamats milli áranna 2023 og 2024 leiði til þess að greiðslur vegna vaxtabóta lækki um 350 milljónir króna á næsta ári, samkvæmt nýlegu svari fjármála- og efnahagsráðherra við fyrirspurn á Alþingi. Alls munu vaxtabætur 95 prósent þeirra sem fengu vaxtabætur árið 2022 lækka vegna þessa. Um er að ræða 12.500 eigendur fasteigna. Ástæðan er sú að vaxtabótakerfið inniheldur eigna- og tekjuskerðingarmörk. Þegar fasteignamat hækkar mikið, líkt og það hefur gert á undanförnum árum, þá fækkar hratt í hópi þeirra sem geta fengið vaxtabætur, en þar er fyrst og síðast um að ræða ungt fólk og lágtekjuhópa.
Sama þróun hefur átt sér stað hvað varðar barnabætur. í nýlegu svari við fyrirspurn á Alþingi kom fram að alls nutu 9.927 foreldrar óskertra barnabóta árið 2023 en tíu árum áður nutu 10.596 foreldrar óskertra barnabóta. Þar kom einnig fram að alls nutu 55.842 foreldrar barnabóta árið 2023 en tíu árum áður fengu alls 56.657 foreldrar greiddar barnabætur. Frá lokum árs 2013 og fram til loka september síðastliðins fjölgaði landsmönnum um rúmlega 62 þúsund, eða um 19 prósent.
Ef engin skerðingarviðmið barnabóta væru í lögum eftir því hversu miklar tekjur eða eignir foreldrar hefðu á milli handanna fengju allir foreldrar barna að 18 ára aldri barnabætur. Alls eiga 85.921 foreldrar að minnsta kosti eitt barn undir 18 ára aldri í dag, Þeim hefur fjölgað um sex prósent frá árinu 2013.
Athugasemdir