„Við í KFUM og KFUK viljum hvorki breiða yfir sannleikann né söguna. Ef hægt er að leiða í ljós að stofnandi samtakanna hafi gerst sekur um brot gagnvart börnum, teljum við slíkt uppgjör nauðsynlegt.“
Þetta er meðal þess sem fram kemur í yfirlýsingu frá forystu KFUM og KFUK vegna uppljóstrana um kynferðisofbeldi séra Friðriks Friðrikssonar, stofnanda samtakanna, gegn ungum dreng. Maðurinn, sem er um áttrætt í dag, greindi Guðmundi Magnússyni sagnfræðingi frá reynslu sinni og er hún rakin í nýútkominni bók Guðmundar, Séra Friðrik og drengirnir hans.
„Okkur í forystu KFUM og KFUK er brugðið við að heyra frásögn um að sr. Friðrik hafi brugðist trausti þeirra sem hann starfaði fyrir. Það hryggir okkur meira en orð fá lýst,“ segir í yfirlýsingunni.
Í henni er rakið hvaða kröfur séu í dag gerðar til þeirra sem koma að starfi með börnum og ungmennum á vettvangi samtakanna. „Þau sem starfa á okkar vegum þurfa að standast ítarlega bakgrunnsathugun og fá einnig þjálfun og uppfræðslu um siðareglur, barnavernd og mörk í samskiptum.“
Hafi einstaklingar orðið fyrir kynferðislegu áreiti eða ofbeldi á vettvangi KFUM og KFUK hvetur forysta samtakanna viðkomandi til að tilkynna um það, hversu langt sem liðið er. Það má t.d. gera með því að hafa samband við samskiptaráðgjafa íþrótta- og æskulýðsstarfs. https://www.samskiptaradgjafi.is/
Sendi unglingi ástarbréf
Séra Friðrik var dýrkaður og dáður æskulýðsforingi. Hann stofnaði KFUM árið 1899 eftir að hann kom heim úr námi í Danmörku þar sem hann hafði kynnst starfi samtakanna.
Ástæða þess að Guðmundur hóf að skoða ævi og störf Friðriks má að hans sögn rekja til bréfa sem hann fann er hann var að rita ævisögu annars manns, Eggerts Claessen. Um var að ræða gömul sendibréf frá Friðriki til Eggerts sem rituð voru á árunum 1890-1895. Þau voru frá Friðriki meðan hann var enn í skóla, þá 21 til 27 ára gamall. Eggert var aftur á móti 12 til 17 ára. „Næstum tíu ára aldursmunur var á þeim og Eggert í rauninni bara barn þegar kynni þeirra hefjast,“ skrifar Guðmundur á heimasíðu sína um aðdragandann. „Þessi bréf vöktu forvitni mína vegna þess hve innilega eða ástúðlega þau eru skrifuð. Mörg þeirra hafa ásýnd ástarbréfa eins og piltar skrifuðu stúlkum eða stúlkur piltum á þessum tíma. Mjög lítið er varðveitt um samkynja ástir frá 19. öld, efnið var algjört tabú í gamla þjóðfélaginu, og mér fannst ég þess vegna þurfa að kynna mér betur hvernig samskiptum þeirra Friðriks og Eggerts var háttað.“
KFUM varðveitir skjöl Friðriks í höfuðstöðvum sínum við Holtaveg og reyndust nokkur bréf Eggerts til Friðriks vera þar varðveitt. „Þau eru allt annars eðlis en bréfin til hans frá Friðriki, líkjast frekar venjulegum kunningja- eða vinabréfum,“ skrifar Guðmundur. „Jafnframt fór ég að lesa mér til um sögu séra Friðriks og kom þá margt mér mjög á óvart, sérstaklega hvernig hann lýsir samskiptum sínum við drengi og pilta.“
Öll púslin komu svo saman er maðurinn sem Friðrik hafði leitað á er hann var drengur steig fram og sagði Guðmundi sögu sína.
Styttan vakti bælt atvik
Guðmundur hefur einnig birt ítarlegan pistil á heimasíðu sinni um upplýsingar sem hann fann eftir að hann lauk við skrif ævisögunnar. Um var að ræða ferðabók danska rithöfundarins og listsögufræðingsins Poul Vad sem kom út árið 1994 og var gefin út í íslenskri þýðingu nokkrum árum síðar. Vad hafði á unglingsaldri hitt séra Friðrik í Danmörku.
Poul kom til Íslands 1970, rúmlega fertugur, og lýsir því í bókinni þegar hann rekst á styttuna af séra Friðriki og drengnum við Lækjargötu. Í framhaldinu rifjast upp kynnin af honum í Danmörku.
„Það var mannhæðarhá bronsstytta, sett upp í Reykjavík miðri, sem vakti til lífs minninguna um þetta bælda eða kannski bara gleymda atvik. Styttan er af sitjandi, grannvöxnum, síðskeggjuðum öldungi, sem réttir hægri handlegg alveg fram og leggur höndina um höfuðið á ungum pilti sem stendur fyrir framan hann,“ skrifar Vad. Hann segist ekki hafa þurft að lesa á bronsplötuna á sökkli höggmyndarinnar til að gera sér ljóst að gamli maðurinn væri Friðrik Friðriksson, en það kemur honum „á óvart að þessi prestur nyti svo mikillar virðingar að mönnum hefði þótt knýjandi að minnast hans í höfuðstað landsins með þessu feikna minnismerki.“
Þoldi ekki stúlkur nærri sér
Er hann hitti Friðrik var hann orðinn gamall maður en vakti slíka lotningu að slíku hafði Vad aldrei áður kynnst. Sérann sat í hægindastól sem viðstaddir hnöppuðust um, líkt og Vad orðar það. „Það skal hér tekið fram að viðstaddir, sem eins og áður sagði hnöppuðust um hægindastólinn, voru allir karlkyns, því að þessi kristni höfðingi, sem kominn var siglandi til okkar yfir Atlantshafið, hafði einkum og sér í lagi öðlast orðstír sinn sem forgöngumaður unglinga og leiðtogi en fyrir honum voru unglingar drengir. Stúlkunum hafði hann ekki áhuga á. Þær voru honum sem loft. Hann þoldi þær ekki nærri sér.
Sem drengur, eða öllu heldur: tápmikill drengur, hafði maður þau forréttindi ekki aðeins að heilsa Friðriki Friðrikssyni heldur líka að dvelja í návist hans, já vera svo að segja hafður honum til sýnis og vera grandskoðaður líkt og sá sem er sérlega útvalinn – en samkvæmt viðmiðunum sem aldrei urðu ljósar. Því víst var kynferðisstikan umborin af þjóðfélaginu og beinlínis viðurkennd en hér var hún opinskátt dregin fram á kynlegan hátt líkt og framandi andi, í og með vegna innreiðar hans, sem vakti okkur til vitundar sem við gátum ekki fyrirvaralaust brugðist við.“
Hann segir Friðrik hafa horft rannsakandi á sig. „Þetta var annarlegt augnaráð,“ skrifar hann.
Athugasemdir (1)