Endurkoma Donalds Trump til valda, vopnahlé á Gaza og gríðarlegar fjárfestingar í gervigreind: Hér eru 10 atburðir sem mótuðu árið 2025.
Trump snýr aftur
Sókn efnahagslegrar verndarstefnu. Fjöldabrottvísanir óskráðra innflytjenda. Niðurrif heilla deilda alríkisstjórnarinnar.
Frá því að Donald Trump, forseti repúblikana, sneri aftur í Hvíta húsið fyrir annað kjörtímabil sitt í janúar hefur hann beint spjótum sínum að andstæðingum, sent þjóðvarðliðið til borga þar sem demókratar eru í meirihluta, reynt að hræða fjölmiðla og barist gegn áætlunum um fjölbreytni og inngildingu.
Hann hefur einnig hafið umfangsmiklar diplómatískar aðgerðir með misjöfnum árangri.
Og kannanir benda til þess að Bandaríkjamenn séu sífellt óánægðari með efnahagsmálin – sérstaklega framfærslukostnaðinn.
Ósigrar í svæðisbundnum kosningum hafa sett flokk hans í viðkvæma stöðu fyrir þingkosningarnar sem eiga að fara fram næsta haust.
Vopnahlé á Gaza
Þrýstingur frá Bandaríkjunum leiddi til vopnahlés milli Ísraels og Hamas, tveimur árum eftir að hrikalegt stríð hófst á Gasasvæðinu og eftir það sem hefur verið skilgreint sem langvarandi þjóðarmorð.
Vopnahléið gerði síðustu eftirlifandi gíslunum og flestum líkum látinna kleift að snúa aftur til Ísraels, í skiptum fyrir lausn palestínskra fanga.
Það gerði einnig kleift að auka flæði mannúðaraðstoðar inn á Gaza, þótt það sé enn hvergi nærri nóg til að mæta þörfum svæðisins, að sögn Sameinuðu þjóðanna og mannúðarsamtaka.
En samningaviðræður um næstu skref í friðaráætlun Trumps – sérstaklega afvopnun Hamas – reynast viðkvæmar.
Ísrael hefur gert nokkrar mannskæðar loftárásir á Gaza undanfarnar vikur, sem þeir segja að hafi verið í hefndarskyni fyrir árásir Hamas.
Spenna er einnig viðvarandi, með áframhaldandi árásum Ísraela á vígi Hezbollah í Líbanon.
Ísrael, með hjálp Bandaríkjanna, gerði einnig árásir á kjarnorkuver Írans í 12 daga stríði í júní, og hefur nú hvatt til frekari árása, sem Trump Bandaríkjaforseti útilokar ekki að taka þátt í.
Í september beindi Ísrael spjótum sínum að embættismönnum Hamas í fordæmalausri árás í Katar.
Árangurslausar viðræður í Úkraínu
Endurkoma Trumps í Hvíta húsið setti aukinn kraft í tilraunir til að binda enda á stríðið í Úkraínu, sem hófst með allsherjarinnrás Rússa árið 2022.
Hollusta Trumps hefur sveiflast ítrekað á milli Volodimírs Selenskí, forseta Úkraínu, og Vladimírs Pútíns, forseta Rússlands, og óttast stjórnvöld í Kyiv að þau verði neydd til að samþykkja samning á forsendum Pútíns.
Í febrúar ávíttu Trump og varaforsetinn JD Vance Selenskí í forsetaskrifstofunni, sökuðu hann um að hætta á þriðju heimsstyrjöldina og sýna bandarísku þjóðinni vanvirðingu. Hefur Trump ítrekað tekið upp málstað Rússa og látið sem Úkraína hafi kallað stríðið yfir sig.
Þar sem beinar viðræður Rússa og Úkraínumanna skiluðu engu, bauð Trump Pútín í ágúst á leiðtogafund í Alaska sem lauk snemma. Í kjölfarið sakaði Trump-stjórnin Rússa um að vera ekki alvara með að binda enda á stríðið.
Trump beitti síðar Rússland sínum fyrsta stóra refsiaðgerðapakka, en neitaði að afhenda Úkraínu langdrægar Tomahawk stýriflaugar.
Hins vegar fóru alþjóðlegar samningaviðræður fram seint í nóvember byggðar á drögum að bandarískri áætlun, en upphafsútgáfa hennar var talin af Kyiv og evrópskum bandamönnum þeirra vera að mestu hagstæð fyrir og mótuð af stjórnvöldum í Moskvu.
Rússneskar hersveitir sóttu á meðan hægt og bítandi fram með gríðarlegum mannlegum og fjárhagslegum kostnaði fyrir báða aðila, og þær gerðu harðar árásir á úkraínskar borgir með metfjölda flugskeyta og dróna. Um leið virðist mannfall Rússa hafa stigmagnast á árinu, byggt á rannsókn á fjölda dánartilkynninga hermanna í Rússlandi.
Alþjóðlegt viðskiptastríð
Trump lagði á bylgjur tolla á innflutning og á heilar atvinnugreinar sem taldar eru stefnumarkandi – svo sem stál, ál og kopar – og hóf þannig viðskiptadeilu sem skók heimshagkerfið.
Þegar löndin sem urðu fyrir barðinu á þessu íhuguðu eða gripu til hefndaraðgerða, leiddu harðar samningaviðræður til margra samninga, þar á meðal við Evrópusambandið og Kína.
Á sínum eigin heimavelli eru bandarískir embættismenn enn í samningaviðræðum við Mexíkó en viðræðum við Kanada var slitið eftir að kanadískt fylki fjármagnaði auglýsingu þar sem tollarnir voru gagnrýndir.
Undir þrýstingi um að lækka framfærslukostnað fyrir Bandaríkjamenn ákvað Trump um miðjan nóvember að afnema tolla á sumar matvörur, svo sem innflutt kaffi og nautakjöt.
Bandarískur páfi
Robert Francis Prevost, 69 ára, varð fyrsti bandaríski páfinn þann 8. maí eftir andlát forvera síns Frans, sem hann hafði lengi verið ráðgjafi fyrir.
Hvítur reykur steig upp yfir Sixtínsku kapellunni til að tilkynna um kjör 267. leiðtoga kaþólsku kirkjunnar eftir páfakjör sem stóð í innan við sólarhring.
Klerkurinn, sem fæddur er í Chicago og var trúboði í Perú í næstum 20 ár og fékk að lokum ríkisborgararétt, tók sér nafnið Leó XIV.
Hann hefur fetað í fótspor argentínska forvera síns, Frans páfa, með því að einbeita sér að fátækum, innflytjendum og umhverfinu.
Hann hefur einnig sefað áhyggjur íhaldssama með því að útiloka – að minnsta kosti til skamms tíma – vígslu kvenna sem djákna og viðurkenningu á hjónabandi samkynhneigðra.
Uppreisnir Z-kynslóðarinnar
Fjöldahreyfingar undir forystu fólks undir þrítugu komu upp víðs vegar um Asíu, Afríku og Rómönsku Ameríku til að berjast gegn slæmum lífskjörum, ritskoðun á samfélagsmiðlum og spillingu elítunnar.
Árangurinn var misjafn – í Marokkó, til dæmis, lofuðu stjórnvöld félagslegum umbótum en meira en 2.000 mótmælendur eiga nú yfir höfði sér saksókn.
Í öðrum löndum breyttust mótmælin í víðtækari áskorun gegn valdhöfum eftir að þau voru bæld niður með ofbeldi.
En forsætisráðherra Nepals, maóistinn KP Sharma Oli, og forseti Madagaskar, Andry Rajoelina, voru neyddir til að segja af sér.
Ungt fólk var áberandi í mótmælum eftir kosningar í Tansaníu, sem voru bældar niður með hrottaskap.
Sjóræningjafáninn úr manga-seríunni „One Piece“ (hauskúpa með krosslögðum beinum sem ber stráhatt) er oft sýndur af mótmælendum og hefur breiðst út á samfélagsmiðlum og orðið að tákni fyrir baráttuna gegn kúgun þvert á heimsálfur.
Uppgangur gervigreindar
Tæknirisar og fjárfestar hafa varið sífellt hærri fjárhæðum til að fjármagna hraðan vöxt gervigreindar.
Gert er ráð fyrir að útgjöld tengd gervigreind nái um 1,5 billjónum dala árið 2025 og 2 billjónum dala á næsta ári, samkvæmt bandaríska ráðgjafarfyrirtækinu Gartner.
Ákefð markaðarins keyrði verðmat flögurisans Nvidia um stundarsakir yfir 5 billjónir dala.
En markaðirnir óttast spákaupmennskubólu í kringum tæknina.
Og það eru víðtækari áhyggjur.
Tæknin er sökuð um að ýta undir upplýsingaóreiðu, höfundarréttarmálum fjölgar hratt og mörg fyrirtæki hafa nefnt innleiðingu gervigreindar sem skýringu á fjöldauppsögnum.
OpenAI stendur frammi fyrir málsókn frá foreldrum kalifornísks unglings sem fyrirfór sér, þar sem því er haldið fram að spjallmenni þess, ChatGPT, hafi gefið ráð um hvernig hann ætti að framkvæma áætlun sína.
Fyrirtækið sagðist hafa styrkt foreldrastillingar sínar, á meðan Kalifornía hefur sett lög sem setja reglur um spjallmenni.
Rán í Louvre
Þann 19. október notuðu þjófar klæddir í vinnuvesti húsgagnalyftu til að komast inn í Louvre-safnið í París.
Þeir flúðu á vespum með krúnudjásn að verðmæti 88 milljónir evra (13 milljarða króna) þó þeir hafi misst demantsskreytta kórónu á leiðinni.
Ránið fífldjarfa rataði í heimsfréttirnar og kveikti umræðu um öryggismál á fjölsóttasta safni heims.
Þrír menn sem grunaðir eru um að hafa tekið þátt í ráninu voru ákærðir og fangelsaðir, en þýfið hefur ekki fundist.
Bandaríkin blása til stríðs
Stjórnvöld í Washington hafa byggt upp umtalsverðan hernaðarviðbúnað undan ströndum Rómönsku Ameríku síðan í ágúst, undir því yfirskini að berjast gegn fíkniefnasmygli á leið til Bandaríkjanna. Sömuleiðis hafa um hundrað manns verið drepin í loftárásum Bandaríkjanna á Karíbahafi og Kyrrahafi, án dóms og laga, vegna yfirlýsts gruns um að þeir hafi verið að smygla fíkniefnum. Í táknrænum gjörningi var nafni varnarmálaráðuneytis Petes Hegseth breytt í stríðsmálaráðuneytið á árinu.
Bandaríska dómsmálaráðuneytið heldur því fram að árásirnar hafi verið „lögmætar“ og hafnaði ásökunum háttsetts embættismanns Sameinuðu þjóðanna um að þær væru „aftökur án dóms og laga“.
Herferðin hefur aukið svæðisbundna spennu verulega, sérstaklega við Venesúela, sem lítur á árásirnar sem yfirskin til að steypa Nicolas Maduro forseta af stóli og ná yfirráðum yfir olíulindum landsins.
Trump-stjórnin sakar Maduro um að stýra glæpahring og bandarísk yfirvöld bjóða 50 milljóna dala verðlaunafé fyrir handtöku hans.
Veðurmet slegin
Á meðan Víetnam varð fyrir mannskæðum flóðum, gengu öflugir stormar yfir Karíbahafið og Filippseyjar.
Öfgafull veðurfyrirbrigði verða tíðari, mannskæðari og meira eyðileggjandi vegna loftslagsbreytinga af mannavöldum, að sögn vísindamanna.
Fellibylurinn Melissa, einn sá öflugasti sem hefur gengið yfir Karíbahafið, lagði heilu svæðin á Jamaíka í rúst og olli flóðum á Haítí og Kúbu.
Í Suðaustur-Asíu urðu Filippseyjar fyrir fellibyljunum Ragasa, Kalmaegi og Fung-wong á tveggja mánaða tímabili, á meðan Víetnam varð fyrir eyðileggingu vegna storma, flóða og aurskriða.
Hitastig rauk upp og gróðureldar mögnuðust í Evrópu, með metfjölda hektara sem brunnu yfir sumarið.
Miðjarðarhafsströnd Frakklands varð fyrir versta gróðureldi í 50 ár.
Í Bandaríkjunum urðu eldingar til þess að kveikja elda sem leiddu til lokunar norðurbrúnar hins fræga Miklagljúfurs um miðjan júlí og það sem eftir var af ferðamannatímabilinu.
Athugasemdir