Eftirfarandi bréf sendi ég á Ferðafélag Íslands í dag þar sem ég segi mig úr félaginu og greini frá ástæðum þess: 

Eftirfarandi eru mínar hugleiðingar í kjölfar félagsfundar hinn 27. október þar sem ég geri grein fyrir ástæðum þess að ég óska nú eftir úrsögn úr Ferðafélagi Íslands.

Verkefni félagasamtaka

Markmið allra félagasamtaka (e. non-profit organizations) er að vinna að almannahagsmunum. Þau sem hafa vald í slíkum samtökum og starfa fyrir þau þurfa að vera meðvituð um eigin hagsmuni og hvernig þeir skarast við hagsmuni félagsins. Slík skörun skapar hættu á hagsmunaárekstrum t.d. þegar fólk er bæði í stjórn félagasamtaka og að vinna fyrir félagið. Því er mikilvægt að gagnsæi ríki um alla hagsmuni og hægt sé að ræða um þá.

Siðareglur, fagmennska og lifandi umræða um hagsmuni eru mikilvægir þættir í því að tryggja að félög verði aldrei vettvangur valdamisnotkunar af neinu tagi. Hagsmunakort eru ágæt verkfæri, bæði fyrir félagið í heild og að hver og einn stjórnarmeðlimur og stjórnendur kortleggi sína hagsmuni, bæði raunverulega og mögulega. Hagsmunir þurfa ekki að vera fjárhagslegir, þeir geta varðað aðra þætti eins og stjórnmálaskoðanir, lífs- og trúarskoðanir. Þá má segja að í félagi eins og FÍ sé heiður hluti af hagsmunalandslaginu. Það hefur þótt upphefð af því hingað til að vera í stjórn FÍ.

Þegar litið er á núverandi stjórn og framkvæmdastjóra er ljóst að þar skarast hagsmunir á ýmsa vegu. Þannig er eiginkona framkvæmdastjórans fararstjóri hjá félaginu og svili hans situr í stjórn. Svilinn er einnig yfir byggingarnefnd félagsins. Er það launað starf?

Núverandi forseti félagsins er einnig fararstjóri hjá félaginu og eiginmaður hennar var í sex ár, í hennar stjórnartíð, formaður ritnefndar árbókar félagsins sem mér skilst að sé launað starf. Við því starfi tók svo alnafni hans sem einnig situr í stjórn félagsins á síðasta ári. Sá er einnig fararstjóri hjá FÍ. Alls eru fjórir í stjórninni á lista yfir fararstjóra félagsins.

Ferðafélagið er ekki bara áhugamannafélag eins og hamrað var á, á félagsfundi sl. fimmtudag, heldur eru miklir fjárhagslegir hagsmunir undir. Félagið veltir um 600 milljónum á ári og á verðmætar eignir, sem að vissu leyti eru ómetanlegar þar sem félagið er í þeirri forréttindastöðu að fá að byggja og reka skála á hálendinu. Leyfi til þess eru ekki auðfengin og því má segja að félagið hafi aðgang að takmarkaðri auðlind landsins sem félaginu hefur verið treyst fyrir með það að markmiði að „gera mönnum kleift að ferðast um óbyggðirnar og kynnast landinu“, eins og segir í árbók félagsins frá árinu 1931.

Félagsfundur 27. október

Nokkrir fundargestir á fundi félagsins sl. fimmtudag hafa lýst því að þeir hafi verið með „aulahroll“ allan fundinn. Aðrir lýsa honum þannig að hann hafi minnt á trúarsamkomu sem einkenndist af einhliða málflutningi og múgæsingi. Sjálfri brá mér að sjá samsetningu fundargesta þar sem eldri karlar voru mjög áberandi. Meðalaldur þeirra sem töluðu á fundinum var um 60 ár og meðalaldur fundargesta varla lægri. Ég hef enga fordóma fyrir eldra fólki, og er sjálf að nálgast sextugt, en myndi hafa áhyggjur af þessari aldurssamsetningu ef hún samsvarar raunverulegri aldursdreifingu í félaginu. Þá væri félagið á góðri leið inn í fortíðina en ekki framtíðina.

Sjálfri finnst mér orðið skjallbandalag lýsa stemningunni á fundinum best. Hver stjórnarmaður á fætur öðrum kom í pontu til að lýsa því hvað fyrrverandi forseti væri ómöguleg manneskja, öfugt við núverandi valdhafa í félaginu. Náði þetta hámarki, eða kannski lágmarki, þegar eiginkona framkvæmdastjórans kom í pontu til að segja okkur hvað hann væri góður maður.

Ég efast ekki um að ættingjar og vinir Önnu Dóru Sæþórsdóttur hefðu getað staðið í röð til að mæra hana á fundinum ef þeim hefði boðist það. Hún er enda er hún bæði vel gerð, hreinskiptin og heilsteypt manneskja. Þar að auki er hún með góða menntun á því sviði sem félagið starfar á og langa og farsæla starfsreynslu sem prófessor og stjórnandi við Háskóla Íslands.

En Anna Dóra og hennar ættingjar voru ekki á fundinum og hefðu þar að auki varla haft geð í sér að leggja undir sig félagafund í stórum félagssamtökum undir svo ómálefnalegan málflutning þar sem fólk var samankomið til að fá svör við spurningum er varða bæði fjármál og rekstur félagsins og mál er varða ofbeldi og einelti. Til dæmis þá staðreynd að stjórn lagði fram samning fyrir lýðræðislega kjörinn forseta félagsins sem hún átti að halda leyndum og þar sem þess var krafist að hún myndi halda sig til hlés í störfum sínum. Stjórn virðist ekki gera sér grein fyrir því að Anna Dóra var kjörin af félagsfólki og stjórnin hefur ekki umboð til að ýta henni út úr starfinu með þessum hætti og jafnframt að leyna því fyrir félagsmönnum.

Skjallbandalag er því orðið sem mér finnst eiga best við það sem fram fór á þessum fundi. Þegar ég fletti orðinu upp í íslensku orðaneti koma upp tvö skyldheiti, annars vegar meðvirkni og hins vegar þöggun og þá fannst mér það eiga ennþá betur við.

Laun framkvæmdastjóra

Framkvæmdastjóri félagsins er með hærri laun en forsætisráðherra, ef mínar heimildir eru réttar. Við mig hafa verið nefndar tölur frá tveimur upp í tvær og hálfa milljón.

Ég lagði fram þá fyrirspurn á fundinum hvort að samstarfsörðugleikar fv. forseta og framkvæmdastjóra hafi hafist þegar fyrrverandi forseti sagðist ekki sjá rök fyrir því að hann fengi svokallaðan þrettánda mánuð greiddan vegna Covid álags, í nóvember 2021, en hann hafði fengið slíka greiðslu árinu áður, hvernig sem á því stendur í slíku félagi. Varð það upphaf að þeim samskiptavanda sem núverandi stjórn vill meina að hafi verið einelti, ásamt því að forsetinn fyrrverandi var farinn að hafa of mikinn áhuga á bókhaldi félagsins og þá hvort að hagsmunatengsl væru að hafa þar of mikil áhrif.

Skemmst er frá því að segja að spurningunni var ekki svarað heldur kom framkvæmdastjórinn með brandara um að hann legði það til að allir starfsmenn félagsins fengju þrettánda mánuðinn greiddan, við mikinn fögnuð skjallbandalagsins.

Núverandi forseti hafði áður lýst því yfir að þetta væri „ósmekkleg spurning“ og bætti því við að framkvæmdastjóri ynni fyrir hverri krónu sem hann fengi borgaða.

Þetta eru þó upplýsingar sem ættu að liggja á lausu. Stjórn hlýtur að þurfa að gera grein fyrir þessu opinberlega og auðvitað ættu ársreikningar að vera aðgengilegir á síðu félagsins en þá er þar hvergi að finna.

Áreitni og ofbeldi innan félagsins

Ljóst var á fundinum að stjórnarfólk sem tók til máls hafði ekki skilið þá gagnrýni sem fram hefur komið á þætti er varða kynjamismunun, ofbeldi og áreitni, og á það jafnt við um konur og karla. Það að telja hausa, þ.e. telja upp hvað margar konur kæmu að starfi félagsins, eins og gert var á fundinum til að sanna að öll gagnrýni er varðar kynjamismunun sé úr lausu lofti gripin, sýndi frekar hvernig það sem fræðin kalla styðjandi kvenleika virkar. Eða eins og Erla Hulda Halldórsdóttir, prófessor, lýsir því þá virkar feðraveldið þannig að

… það á sér sína talsmenn, bæði í hópi karla og kvenna, kvenna sem þiggja vald og viðurkenningu frá hinu karllega valdi en þær ógna því ekki – eru það sem fræðin kalla styðjandi kvenleiki. Feðraveldið slær til baka með gamalkunnugri orðræðu þar sem konur eru settar niður, allra helst á klúran og klámfenginn hátt

Aulabrandarar á fundinum um Þórsmerkurljóð Sigurðar Þórarinssonar falla undir seinni setninguna í tilvitnuninni.

Forseta og fleiri stjórnarmönnum hefur verið tíðrætt um að stjórn komi ekki að áreitnis- og ofbeldismálum en stjórn ber hins vegar ábyrgð á því að slík mál séu til lykta leidd á réttan, faglegan hátt þó að framkvæmdin hafi verið í höndum framkvæmdastjóra og nú teymi eða fagfólks.

"Í þeirri fjölskyldu gat aldrei komið fyrir neitt hneykslanlegt," segir í sögu Halldórs Laxness, Úngfrúnni góðu og húsinu þar sem engin meðul eru of sterk til að verja heiður hússins sem tekinn er fram yfir velferð og líðan fólks, ekki síst kvenna, þar sem ungfrú Rannveigu er fórnað fyrir heiður hússins.

Mér varð hugsað til sögunnar um „heiður hússins“ á félagsfundinum þar sem keppst var við að ásaka sendiboðann sem vildi taka á óþægilegum málum innan félagsins, fyrrverandi forseta, í stað þess að sýna þolendum aðgerðaleysis stjórnarinnar þá auðmýkt og virðingu að svara fram komnum spurningum afdráttarlaust.

Framsaga flestra á fundinum sýndi aftur þann anda fortíðar og þöggunarmenningu sem ríkir í stjórn félagsins. Þó að á fundinum hafi einnig komið fram skynsemisraddir um að stjórn félagsins verði að gera betur og vinna málefnalega úr þeirri stöðu sem er uppi.

Fundarstjórn

Þá er ég með athugasemdir við fundarstjórn á félagsfundinum sem var í höndum Láru V. Júlíusdóttur, hæstaréttarlögmanns.

Ég hafði óskað eftir því í bréfi til félagsins að leynileg atkvæðagreiðsla yrði um tillögu mína um vantraust á stjórn félagsins og ekki að ástæðulausu. Ég hef verið í sambandi við marga sem hafa starfað fyrir félagið að undanförnu og það er ljóst að enginn starfsmaður, verktaki eða aðrir aðilar sem hafa áhuga á að starfa fyrir félagið, hefðu lyft hendi á móti stjórn eða framkvæmdastjóra og fáránlegt að taka ekki tillit til slíks við undirbúnings fundarins. Fyrir utan að það hefði verið eðlilegur framgangur þar sem búið var að fara fram á það. Það var því greinileg ætlun stjórnar að misbeita valdi sínu með þessari opnu atkvæðagreiðslu, sem reyndar fjallaði ekki um mína tillögu, heldur annars vegar tillögu Sigurbjargar Sigurgeirsdóttur um að stjórnin myndi segja af sér og svo hins vegar frávísunartillögu á mína tillögu. Þá var lítil sem engin umræða um mjög góða tillögu Sigurbjargar um afsögn stjórnar.

Túlkun fundarstjóra á lögum er varðar brotthvarf stjórnar er ekki í samræmi við álit Áslaugar Björgvinsdóttur, lögmanns og sérfræðings í félagsrétti, sem ég hafði leitað til. Félagsfundur og aðalfundur eru æðsta vald félagsins samkvæmt lögum þess.

Mikið var rætt um það á fundinum að það væri hreinlega ekki hægt að losna við stjórn í félaginu nema einu sinni á ári, í mars þegar aðalfundur á að fara fram skv. lögum þess, sem eru ónákvæm og þarfnast ýmissa breytinga. Túlkun Áslaugar var hins vegar að ef tillagan hefði verið samþykkt hefði bara þurft að boða til nýs félagsfundar með það á dagskrá að kjósa nýja stjórn. Lára V. Júlíusdóttir sagði hins vegar við mig þegar ég vakti athygli hennar á áliti Áslaugar að hún ætlaði ekki að fara að rífast við mig um það og þar með hélt kosning áfram í skjóli þessarar einhliða túlkunar.

Þessum fundi var því fagmannlega leikstýrt til að koma í veg fyrir umræðu um það sem skiptir þorra félagsmanna máli og það sem er óþægilegt fyrir núverandi stjórn. Þeim spurningum sem fyrir lágu fyrir fundinn, meðal annars mínum, var ekki svarað. Fundarstjórinn kom svo í veg fyrir eðlilegar umræður um að auðvitað geti félagasamtök losað sig við stjórn sem brugðist hefur trausti félaganna.

Ferðafélagið er samtök félaga en ekki eign stjórnar félagsins, eins og margt fólk á fundinum upplifði, og það eru félagarnir sem eiga að hafa valdið.

Ósvaraðar spurningar

Að lokum læt ég fylgja lista spurninga sem er ósvarað en ég vona að fjölmiðlar eða þeir félagar sem enn eygja von um að hafa áhrif innan FÍ muni krefjast svara við.

1. Bjó núverandi forseti yfir vitneskju í nokkur ár um að Helgi Jóhannesson, þáverandi stjórnarmaður og fararstjóri félagsins, hefði beitt unga konu grófri kynferðislegu ofbeldi án þess að aðhafast nokkuð í málinu? Telur hún nauðsynlegt að konur kæri áreitismál til lögreglu til þess að FÍ bregðist við málum?
2. Er rétt að stjórnarmaðurinn Tómas Guðbjartsson hafi talað fyrir endurkomu Helga Jóhannessonar til starfa hjá félaginu þrátt fyrir hans löngu sögu af áreitni við konur bæði innan og utan FÍ?
3. Telur Páll Guðmundsson eðlilega afgreiðslu á máli stjórnarmannsins Péturs Magnússonar, þar sem hann braut siðareglur félagsins í ferð á vegum félagsins, að láta það í hendur fararstjóra að leysa málið? Hafði Páll uppi hótanir við fararstjóra ferðarinnar til að halda því leyndu?
4. Telur stjórn það vera eðlilegar málalyktir á máli stjórnarmannsins Péturs Magnússonar þar sem hann braut siðareglur félagsins að hann hafi haldið áfram í verkefninu sem hann var þátttakandi í og sitji áfram í stjórn félagsins? Setti hann sig í samband við vinkonu þolanda áreitisins til að halda málinu leyndu?
5. Hófust örðugleikar í samskiptum fyrrverandi forseta FÍ og framkvæmdastjóra fyrir eða eftir Anna Dóra hafnaði þeirri tillögu að framkvæmdastjóri fengi tveggja milljón króna álagsgreiðslu vegna Covid?
6. Hvenær hófst skipulögð skráning á eineltis og áreitismálum hjá félaginu?
7. Eru kvartanir um áreitni, ofbeldi og önnur atvik skráð með skipulögðum hætti hjá félaginu og/eða hafa verið teknar saman upplýsingar um atvik sem framkvæmdastjóri og/eða stjórn hafa komist á snoðir um á liðnum árum?
8. Þegar stjórn heldur því fram að einungis sex mál hafi komið upp, er þá átt við mál sem hafa borist formlegar kvartanir yfir? Eru t.d. fyrrnefnd mál stjórnarmannsins Péturs Magnússonar og Helga Jóhannessonar talin inni í þessum sex málum?
9. Hversu mörg atvik eru skráð á sl. fimm árum? Hversu mörg atvik hafa stjórnendur orðið áskynja um?
10. Er ekki tekið á málum nema að formleg kvörtun berist?
11. Ef stjórn eða stjórnendur hafa upplýsingar um að stjórnarmenn eða starfsmenn hafi orðið uppvísir að ofbeldi eða áreitni á öðrum vettvangi en hjá FÍ hvernig hafa slík? mál verið meðhöndluð?
12. Hvað hefur verið kvartað yfir mörgum einstaklingum? Eru einhverjir sem kvartað hefur verið yfir oftar en einu sinni?
13. Eru einhverjir sem hefur ítrekað verið kvartað yfir, enn starfandi fyrir félagið? Ef svo er, hvers vegna? Telur félagið veraskort á fararstjórnum með þekkingu og reynslu á fjallaferðum?
14. Hversu margir eru enn starfandi fyrir félagið hvort sem er í stjórnum, nefndum, sem fararstjórar eða starfsmenn, sem uppvísir hafa orðið að  einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni eða ofbeldi?
15. Ef verkferlum hefur verið fylgt í þessum málum hvernig stendur á því að enn eru við störf og í stjórn menn sem kvartað hefur verið yfir þegar í stefnu gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi segir: „Einelti, kynferðisleg áreitni, kynbundin áreitni eða ofbeldi eru ekki undir neinum kringumstæðum liðin hjá Ferðafélagi Íslands.“?
16. Hefur félagið kostað sálfræðiþjónustu fyrir gerendur í áreitnismálum? Hvað hafa verið keyptir margir sálfræðitímar fyrir gerendur á undanförnum árum og hversu hárri upphæð hefur verið varið í það?
17. Hafa að sama skapi verið keyptir sálfræðitímar fyrir þolendur og þá hversu margir tímar og hversu hárri upphæð hefur verið varið í það?
18. Var fráfarandi forseta félagsins gert erfitt fyrir að afla sér upplýsinga um fjármál félagsins og gert að sitja undir gagnrýni stjórnar fyrir að spyrja framkvæmdastjórann of margra spurninga um fjármál? Hvaða forsendur geta mögulega réttlætt slíkar girðingar að upplýsingaaðgangi?

Með kveðju,

Kristín I. Pálsdóttir