Óvæntar vinsældir bókarinnar Reykjavík sem ekki varð sem kom út 2014/15 á forlagi Crymogeu í 3.500 eintökum sem seldust upp leiddu til þess að Angústúra hefur gefið rit þeirra Önnu Drafnar og Guðna Vilbergs út á ný.

Bókin, sem er í stóru broti, 27,5 x 21,5, og fallega umbrotin af Studio studio gerir grein fyrir sögulegum afdrifum bygginga í Reykjavík á liðnum hundrað og fimmtíu árum: Alþingishúsinu, áætlunum um hús á Arnarhóli, háborginni á Skólavörðuholti, hugmyndum og framkvæmdum við Þjóðleikhús, pælingum og byggingu ráðhúss og stjórnarráðshús, Seðlabankanum og tónlistarhúsi.

Bagalegt er að ný útgáfa skuli ekki uppfærð: í hana vantar nýbyggingu Alþingis við Vonarstræti, áætlanir frá 2004 um stækkun Þjóðleikhúss, sem menningarmálaráðherra hefur lýst yfir að huga skuli að, nýlega aflagða viðbyggingu á stjórnarráðsreitnum en þær endurbætur hefðu þýtt umturnun á ritinu. Þrátt fyrir þennan ágalla er verkið vel unnin úttekt á tilurð og sögu þessara bygginga og þeirra lóða sem komu til greina fyrir staðsetningu þeirra. Er ekki á einum stað að finna jafn greinargóða greiningu á þessum byggingum og reiki þeirra um miðborgarsvæðið. 

Bókin er þægileg aflestrar, ríkulega myndskreytt og leiðir skýrt í ljós hvað stefnuleysi og ráðleysi hefur lengi ríkt í stjórnsýslu landsmanna um opinberar byggingar og mætti þá mörgu bæta við. Það sem á vantar í bókina kallar raunar á annað sambærilegt bindi frekari úttektar: sagan af Listasafninu, en fyrstu tillögur um fjármögnun þeirrar byggingar leiddi til þess að Þjóðminjasafnið var reist, sagan af viðbótarbyggingu listasafnsins á Miklatúni sem aldrei varð, byggingarsaga húsa á Öskjuhlíð við hitaveitugeymana, byggingarsagan reitsins við Ingólfsstræti frá húsi Fiskifélagsins sem nú endurbyggt heitir Sky-hotel, markaðsskálanum og íshúsi þeirra Espolín-bræðra sem aldrei varð en þar er nú ráðuneytisbygging.

Áhersla höfunda er fyrst og fremst á staðsetningu húsa, útliti þeirra og fyrirhugaðri notkun en síður á innri rýmum og hversu framsýnir forkólfar nýrra bygginga voru á sinni tíð. Minna má á að þá loks var undirbúið ráðhús í lokatilraun varð það strax við byggingarlok orðið of lítið. Þannig leiðir umfjöllun höfunda hratt til þess að lesandi fyllist furðu yfir gáleysi ríkis og sveitarfélags: nýlegt dæmi um þá áætlun stjórnvalda að Listasafni Íslands skuli nú deilt í gamalt íshús með viðbyggingum við Fríkirkjuveg og næst í afgreiðslusal Landsbankans og fundar- og vinnuherbergi á efri hæðum hússins við Austurstræti: henta þeir salir með tilliti til loftræsingar og hitastjórnunar, flutninga á verkum milli hæða og aðkomu þeirra í húsið?

Þannig er það raunar einn galli við verkið hvað höfundar sýna liðnum tíma og gömlum ákvörðunum mikla kurteisi, fálæti jafnvel. Hver sá sem leggst í húsasögu af þessu tagi hlýtur að spyrja: hvaða hugmyndafræðilegar röksemdir, hvaða hagsmunir lágu að baki þeim ákvörðunum sem réðu til dæmis því að hola húsi Hæstaréttar vestan við Þjóðleikhúsið og þannig tryggja það til framtíðar að leikhúsbyggingin, sem er í raun 19. aldar fyrirbæri (sem er enn skýrara á fyrstu útlitsteikningum og þversníðum hússins sem birt voru opinberlega í tengslum við endurbyggingu hússins á sínum tíma), yrði enn um langa framtíð aflukt á alla vegu og framleiðslugeta á þeim bæ takmörkuð um alla framtíð sem svo leiðir til dýrari rekstrar? Eins vakna spurningar um „framtíðarsýn“ þeirra sem réðu því að ráðhús Reykjavíkur var byggt „of lítið“ þegar í upphafi.

Nú hafa höfundar haldið áfram ritasmíð: tóku Laugaveginn fyrir í annarri eins bók. Okkur bráðvantar rit af þessu tagi, alþýðleg rit sem gera grein fyrir hvernig manngert umhverfi okkar var mótað af ráfandi, rislitlu og fákunnandi yfirvöldum og ráðgjöfum. Taka má sem dæmi tónlistarhús sem tekið var að safna til á stríðsárunum seinni og Tónlistarfélagið vildi reisa í Hljómskálagarðinum, síðar var það teiknað inn í Túnum, svo verða samtök til sem berjast fyrir að það komi inn í hugmyndaheim stjórnvalda ríkis og borgar en þá vill þáverandi borgarstjóri að það rísi í Kvosinni. Teikningu er hent og efnt til alþjóðlegrar samkeppni og vinningstillaga valin – af hverjum? Þar með er byggingu sem almenningur á að sækja gangandi eða bílandi lokað á bak við hraðbraut Sæbrautar/Kalkofnsvegar og Tryggvagötu. Húsið er á endanum fjármagnað með svo þröngum lánum að salarverð þar hamlar allra hópa tónlistarflutnings nema dægurmenningar,  sinfóníuflutnings og ráðstefnuhalds.

Kapp er best með forsjá.

Það var fengur að þessari bók á sínum tíma og þeir sem fóru á mis við ritið þá vegna vinsælda þess geta nú tryggt sér eintak. Höfundar eru hvattir til frekari verka af sama tagi, almenningi til uppfræðslu og bættrar þekkingar á skipulagi og húsabyggingum til opinberrar þjónustu.