Áfram er haldið við að henda hér inn efni sem hefði átt að enda á www.starafugl.is. Vel kann að vera að villur leynist þarna.

Um smásagnasafnið Kláða eftir Fríðu Ísberg (1992). Partus gefur út. 2018. Kiljuútgáfa kom út 2019. Verkið telur 197 síður. 

Það var og er löngum vitað að tíminn líður hratt á gervihnattaröld. Samfélög breytast stöðugt og hugarfar fólks með. Oft og tíðum gerast breytingarnar svo hratt að maður tekur vart eftir þeim, og vart að maður leiði hugann að þeim nema þá til að kvarta og básúna hvernig allt hafi verið öðruvísi í eina tíð, tíð sem var auðvitað alvöru, meira alvöru en sú gervitíð sem nú tröllríður öllu. 

Áður en maður veit af er kærasta sonar manns, sem býr inn á manni, farin að tala opinskátt um kynlíf hennar og sonarins eftir að ljósakrónan hefir sveiflast undan atlotum þeirra. Leitast hún jafnframt við að leiða mann í allan sannleikann um mikilvægi þess að ræða opinskátt um slík mál auk þess vill sonurinn meina að foreldranna sé sök á „því hvernig hann kom fram við stelpur í kynlífi áður en hann kynntist henni, en hann hafi [nú] snúið frá villu síns vegar og hringt í fyrrum elskhuga, beðist afsökunar á því ef hann kom einhvern tímann illa fram, bara til öryggis.“  (bls. 12 „Ljósakrónan“). 

Maður skilur ekkert í þessu enda: „þegar við vorum á þeirra aldri þá var ekki svona mikil þörf fyrir tjáningu; það var hvorki hefð né krafa um það að foreldrar segðu börnum sínum í sífellu að þau elskuðu þau – það sagði sig sjálft, það var sjálfsagt!“  (bls. 13 „Ljósakrónan) Og svo fær maður að vita ”skamm, þetta er rasismi, skamm, þetta er karlremba, skamm, „gerið þið ykkur ekki grein fyrir eigin forréttindum?““  (bls. 13 „Ljósakrónan“)

Í eina tíð var fólk síður að hlaupa á eftir tískustraumum og þurfti síður að vera nýjabrum á hlutunum, fólk var aukinheldur ekki að kasta af sér vatni fyrir framan hvort annað í tíma og ótíma á baðherberginu. Fólk kunni sig þá.

Hún rakar engin líkamshár, sem er í tísku. Líkamshárin hennar og þá aðallega skapahárin, handarkrikahárin og sportröndin eru öll þykkari og dekkri en hárin á höfðinu á henni, sem eru ljósskollituð, fíngerð og glansandi (bls. 24 „Að kúga eða kúgast“)

Þá var ekki sínkt og heilagt leitast við að kynjafna hlutina og þurfti ekki í sífellu að analísera allt, hvort sem það var kynlíf, lýsing kynlífs, kynferðisofbeldi eða dægurlagatextar. Setningar eins og: „Hvort á kona að krefjast valdsins í kjól eða jakkafötum? (bls 56, „Sumar konur“) eða „[é]g myndi bara segja að ég hafi hlammað mér á einhvern (bls. 57, „Sumar konur“) hefðu ekki litið dagsins ljós.

Getið þið séð fyrir ykkur að amma ykkar segðist hafa fengið í´ana eða hlammað sér að einhvern besefann? Eins var ótækt að konur hefðu kynhvöt, gætu hugsanlega haft eitthvert gaman af ástaratlotum, hvað þá að þær hefðu hug að að horfa á klám. Og konur sem stóðu mann sinn að því að horfa á slíkt gætu hafa tekið sér þessi orð í munn: „Ég hafði engan áhuga á faðmlagi frá honum. Hann var orðinn að typpi sem klámstjarna saug.“ (bls. 81, „Dúkkan“)

Hún byrjaði að sjúga liminn, hélt blíðlega um hann, stundi, sleikti, gervineglurnar alltof langar, augun alltof mikið máluð. Og þau litu ekki af mér. Ég reyndi að sjá í gegnum þau, greina einhver merki, vott af nauð eða sársauka, hvort hún væri uppdópuð eða tilneydd, en ég sá bara spékoppa og litlar stinnar geirvörtur (bls. 78, „Dúkkan)

Nú leyfist konum að æsast við slíkan ósóma og jafnvel gæla við sig með það augnamið að fá fullnægingu.

Guði sé lof bráir uppreisnarandi æskunnar af mörgum og fólk sem áður vildi lifa á skjön við samfélagið, fólk sem sá firringu í öllu og hélt tenginguna við sannleikann týnda og tröllum gefna,  (bls. 101, „Einmitt“) fjarlægist slíka uppreisn með árunum og verður hluti af heilbrigðu kerfi. Enginn með viti hugsar á þessum nótum þegar aldurinn færist yfir:

hvernig einstaklingshyggjan væri að drepa okkur, kynslóðin okkar hefði verið alin upp í svo mikilli frjálshyggju, kapítalisminn gæfi okkur falskar vonir sem við næðum aldrei að uppfylla – að allir gætu skarað fram úr og þess vegna ættu allir að skarað fram úr. Það væri of mikill pressa. (bls. 100, „Einmitt“)

Samtíminn, með sínum samfélagsmiðlum og stöðuga upplýsingaflæði, býður upp á stöðugt áreiti, markaðssetningu sjálfsins; hvernig maður reynir að „skálda“ (hvenær gerir maður það ekki?) sinn veruleika eða hvernig allir hafa tök á því að ota sínum veruleika, sinni tilveru eitthvað smá í sviðsljós miðlanna, útvarpa og sjónvarpa sínu lífi (líf í beinni). Opið er inn í líf fólks.

Kannski vegna þessa áreitis, vegna þessara stöðugu smáu breytinga er sálarlífið á tíðum í uppnámi. Fólk flest lifir og hrærist í þessum veruleika sem virðist fyrst og síðast snúast um að gefa sem besta mynd af sjálfri sér, vera kúl og fá læk á netinu. Sítengdu símtækin eru framlenging af fólkinu sem skilja það sjaldnast við sig, og vill fá boð á allt, vera elskað af öllum, ekki missa af neinu og finnst eins og það sé ekki til þegar engin eru viðbrögðin við póstum á alnetinu (bls. 112-114). Fólk þarf sí og æ að sannfæra sig um að það lifi áhugaverðu og innihaldsríku lífi.

Ég er fatahönnuður í Reykjavík,“ sagði hún. „Ég er falleg og klár og skemmtileg. Ég er fatahönnuður í Reykjavík. Ég er fatahönnuður í Reykjavík (bls. 114).

Hér er augljóslega tæpt á nokkrum umfjöllunarefna smásagnasafnsins.

Smásagnasafnið Kláði inniheldur 14 smásögur sem, svo að segja, allar veita innsýn í líf fólks á Íslandi. Eins og smásagna er siður er innsýnin afmörkuð, gripið er niður í afmarkaðan hluta lífs sögupersóna, einn atburð eða stutt tímabil. Umfjöllunarefnin eru mismunandi en sögurnar eiga það sammerkt að, líkt og titillinn bendir ef til vill til, vísa til einhvers konar ónota sem sögupersónur finna fyrir. Dregnar eru upp myndir af fólki sem eitthvað plagar, einhvers konar kláða sem vart er greinanlegur. Kláði þessi tekur á sig allslags form en mætti kannski best lýsa sem undirliggjandi óánægju, angurværð eða sorg.

Sögurnar 14 eru samtímasögur, endurspegla þann veruleika sem fólk glímir við núna, litlu vandamálin sem kunna að breytast í stór og kunna, til að mynda,  valda sambandsslitum. Tæpt er á samfélagsmiðlaveruleikanum sem hverfist um „læk“ á Facebook, um markaðssetningu sjálfsins, hvernig fólk opnar æ meir og meir inn í líf sitt, lætur fylgjast með sér í von um viðurkenningu í formi ummæla á netinu og hvernig stöðugt áreiti miðlanna er hluti tilverunnar. Sögurnar spegla samfélagsbreytingar, hvernig málefni sem lágu í þagnargildi þokast æ meir í almenna umræðu. Á það við um kynlíf og samlíf fólks og allslags óþægilegar æskuminningar.

Sögurnar eru einkum um ungt fólk, fólk á þrítugsaldri. Engu að síður ættu eldri kynslóðir að geta speglað sig í þeim og máski orðið einhvers vísari um kynslóðamuninn, hvernig veruleiki unga fólksins kann að vera og hvernig það sjálft er. Þetta eru sögur allra kynslóða á öld internetsins og samfélagsmiðlanna.

Sammerkt eiga sögurnar einnig að vera hversdagssögur, sögur um litlu (stóru) atriðin í lífinu á öðrum áratug 21. aldarinnar, þær eiga sér stað í hringiðu lífsins og taka á atriðum sem fólk veitir ekki endilega eftirtekt. Ekki er gengið yfir Norðurpólinn, Everest ekki klifið, ekki er fjöldamorð framið á Siglufirði. Auðvaldinu er ekki sýndur fingurinn, ekki er tekið á háni, transfólki, dulkynjun eða kynseiginleika. Enginn er hér stórsjórinn, hvorki á hafi úti né á tilfinningasviðinu. Og þó. Kannski undir niðri.

Eftir þessu er verkið fremur látlaust og átakalítið. Rímar og stílinn við það. Oftast nær skorinorður. Allajafna. Stuttar setningar. Einfaldar. Splæst í punkta. Mikið. Tala má um jarðbundin og auðskiljanlegan stíl nema þá ef til vill í sögunni „Sjö“ sem er illskiljanleg og virkar fremur samhengislaus og greinamerkjareglur eru gróflega virtar að vettugi: 

Sumt sem hún sagði. Sem festist bara í nútíð. Eins og blettir á dúk. Þegar hún segir Lokiði munninum Annars fljúga flugurnar upp í ykkur Þær verpa eggjum í tennur. Fiskur í eldhúskróknum. Ruslagatið opnast innst við vaskinn. Stundum fjúka eggin samt Stundum upp í okkur Þess vegna verðum við að bursta segir hún og sýpur mjólk. (bls. 157, „Sjö“)

Að þessu skrifuðu er auðvitað einnig augljóst að umfjöllunarefnin vísa út fyrir sig og taka á samfélaginu í heild. Máski mætti spyrða sögurnar við örsöguna þar sem líf meðaljónsins er notað til að varpa ljósi á tilveruna. Eitt þeirra tengist einnig glæpamáli sem skók íslenskt samfélag ekki alls fyrir löngu. Sú saga er í annarri persónu og gefur innsýn inn í þanka konu á leiðinni heim af djamminu. Hún óttast mjög að ráðist verði á sig.

 Þú svarar að brotunum hafi ekki fjölgað heldur tilkynningunum. Konur leiti sér frekar hjálpar í dag í kjölfar árásar, út af aukinni umræðu. (bls. 39 „Heim“)

 Þú gerir þér grein fyrir að þú ert heppin að ekkert hafi komið fyrir. („Heim “Bls. 41)

Spyrja má sig, sérstaklega vilji svo til að maður hafi fæðst með meira testósterón en estrógen hvor hér sé almennri reynslu kvenna lýst? Er þetta almenn reynsla vegna aukinnar umfjöllunar um ofbeldisverk eða hefir konum æ liðið svona? Undirritaður er augljóslega karlmaður.

Áfram mætti halda með að rekja innihald sagnanna en látum hér staðar numið. Látum tilvitnun í síðustu söguna nægja ásamt því að leggja ekki beint dóm á verkið. Lesandi ætti að geta gert slíkt upp við sig sjálfur. Undirrittuðum fannst þó verkið fremur leiðinlegt, kannski sakir þess hve flatt það er.

Tilvitnun þessi dregur nokk saman á hverju verkið tekur.

En svo er hitt, að hvað sem er getur orðið að kláða og í þínu tilfelli er það sorgin. Þú viðheldur henni með að fikta í henni. Það er skammtímalausn að klóra sér. Láttu kláðann í friði þangað til hann er hættur að angra þig. („Undanhlaup“, bls. 196)