Síðasta sumar komu tveir hjúkrunarfræðingar að máli við Ástu Kristínu Andrésdóttur til að athuga hvort hún hefði hug á að stofna með þeim hagsmunasamtök. Ásta Kristín er hjúkrunarfræðingur og eini heilbrigðisstarfsmaðurinn hér á landi sem hefur sætt ákæru fyrir manndráp af gáleysi í starfi. Hagsmunasamtökin hafa það á stefnuskránni að gæta hagsmuna starfsmanna sem hafa lent í óvæntum atvikum í störfum sínum, sem og sjúklinga og aðstandendur þeirra sem hafa lent í atvikum. Með óvæntum atvikum er átt við óhappatilvik, mistök, vanrækslu eða önnur atvik sem valdið hafa sjúklingi tjóni eða hefðu getað valdið sjúklingi tjóni.
„Fólk skilur kannski ekki hvernig samtökin geta verið fyrir bæði heilbrigðisstarfsmenn og sjúklinga og aðstandendur þeirra, því sumir telja kannski að þessir hópar séu upp á móti hvor öðrum og í sitt hvoru liðinu,“ segir Ásta, „en afleiðingarnar geta verið þær sömu fyrir alla aðila, áfallastreita eða áfallastreituröskun. Upplifunin er erfið fyrir alla aðila og við viljum styðja þá.“
Öryggi starfsmanna er öryggi sjúklinga, segir hún. „Þetta er samofið. Ef þú ert öruggur í vinnu minnka líkurnar á að eitthvað gerist sem átti ekki að gerast.“
Hafa mismunandi reynslu
Stofnfélagarnir hafa allar reynslu af því að takast á við óvænt atvik inni í heilbrigðiskerfinu, en hafa þó verið í mismunandi hlutverkum. Gyða og Málfríður þekkja það að takast á við þetta sem sjúklingur annars vegar og aðstandandi hins vegur og Ásta sem heilbrigðisstarfsmaður. Sér hún fyrir sér að geta stutt aðra heilbrigðisstarfsmenn sem lenda í slíkri stöðu. „Þegar ég var sýknuð þá átti allt að verða í lagi. Það var enginn sem sagði mér að eftir þriggja ára áfallastreitu myndi heimurinn minn kollvarpast.“
Hún sér fyrir sér að vinna með starfsmönnum í grúbbum, svo þeir hafi tækifæri til að tjá sig um þessi atvik. Hún vill styðja þá svo þeir „detti ekki fram af brúninni“ þegar málinu er lokið. „Ef mál fara í ákæruferli má viðkomandi ekki tjá sig á opinberum vettvangi. En hann getur komið til okkar, tjáð sig þar og við hlustum.“ Sjálf hefði hún grætt mikið á því að slíkt úrræði væri til staðar fyrir hana á sínum tíma.
Mikilvægt að óttast ekki refsilöggjöfina
Að mati Ástu er mikilvægt að fræða heilbrigðisgeirann um langtímaáhrif þess að lenda í atviki, en um leið efla fræðslu um mikilvægi þess að skrá atvik, svo hægt sé að læra af þeim. „Það er mikilvægt að vera ekki hræddur við refsilöggjöfina, því það er verið að vinna að því að breyta henni,“ segir hún og vísar til þess að nú liggja fyrir í samráðsgátt stjórnvalda drög að frumvarpi um refsiábyrgð vegna alvarlegra atvika í heilbrigðisþjónustu.
„Við verðum öll neytendur kerfisins á einum tímapunkti eða öðrum“
Stærsta breytingin sem frumvarpið felur í sér er að hægt er að gera heilbrigðisstofnanir ábyrgar þegar alvarleg atvik leiða til dauðsfalls eða stórfellds líkamstjóns, að því gefnu að atvikið megi rekja til margra samverkandi þátta í starfsemi hlutaðeigandi stofnunar, frekar en einstaka heilbrigðisstarfsfólki.
Í drögunum segir að núgildandi ábyrgðarkerfi í heilbrigðiskerfinu byggi refsiábyrgð fyrst og fremst á sök einstaklinga, sem geti haft margvíslegar neikvæðar afleiðingar fyrir heilbrigðiskerfið. Það geti „beinlínis hindrað framþróun öryggismenningar og dregið úr öryggi sjúklinga“.
Samtökin eru ekki stríðsverkfæri
Ásta Kristín skrifaði umsögn um frumvarpið þar sem hún greindi meðal annars frá því að nýju hagsmunasamtökin Heilsuhagur gætu gagnast í fræðslustarfsemi. „Það er ekki hugsað sem stríðsverkfæri gegn heilbrigðiskerfinu, heldur meira sem ábending um að báknið, Landspítalinn, ríkið og aðrar heilbrigðisstofnanir taki málin alvarlega, hugsi um sína húsbóndaábyrgð, hlusti á sjúklinga og aðstandendur ásamt því að hlúa að sínu starfsfólki og verja það fyrir til dæmis umfjöllunum í fjölmiðlum þar sem fólk er nafngreint.“
Þar segir jafnframt að von hennar sé að stofnuð verði óháð nefnd innan heilbrigðiskerfisins til að yfirfara atvik. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að atvik verði rannsökuð af Landlæknisembættinu, jafnvel þótt lögregla hafi fyrst fengið tilkynningu um málið. Ef um refsiverða háttsemi í heilbrigðisþjónustu sé að ræða verði það áfram lögregla sem sinnir rannsókninni.
„Það var enginn sem sagði mér að eftir þriggja ára stanslausri áfallastreitu myndi heimurinn minn kollvarpast“
Ásta segir mikilvægt að heilbrigðisstarfsmenn og sjúklingar hafi trú á því að málin rati í réttan farveg. „Að þú lendir ekki í þeirri stöðu að vera sakborningur eða sakfelld fyrir kerfi sem styður ekki rétt við þig.“
Undir þessa krefu tekur Gyða Ölvisdóttir, önnur þeirra sem kom að máli við Ástu á sínum tíma. Hún segir embætti Landlæknis ekki geta talist hlutlaus stofnun þegar kemur að rannsókn atvika, vegna nálægðar stofnunarinnar við heilbrigðiskerfið. Því óski hún einnig eftir því að sett verði á stofn óháð rannsóknarnefnd til að rannsaka atvik. Heilbrigðisyfirvöld ættu einnig að nota þjónustukannanir í uppbyggingu á gæðastarfi og öryggismenningu, með reglubundnum hætti. Sjálf skrifaði hún meistararitgerð um slíkar kannanir.
Allir verða neytendur heilbrigðiskerfisins
Gyða segir mikilvægt að fræða heilbrigðisstarfsfólk um hvernig best sé að bregðast við sjúklingum og aðstandendum þeirra þegar atvik verða. Lögbundið er að halda skrá um óvænt atvik í heilbrigðiskerfinu, í þeim tilgangi að finna skýringar á þeim og leita leiða til að tryggja að þau endurtaki sig ekki, en heilbrigðisstarfsfólk eigi það til að gera lítið úr vandamálinu til að lágmarka hættuna á að lenda í því sama og Ásta, og enda sem sakborningur í lögreglumáli. Þess vegna er mikilvægt fyrir Gyðu að í samtökunum sé vettvangur fyrir bæði heilbrigðisstarfsfólk og sjúklinga og aðstandendur þeirra, að slík samvinna geti leitt af sér „heilbrigt heilbrigðiskerfi“ eins og hún orðar það. „Það er mikilvægt að skjólstæðingar heilbrigðisþjónustu fái tækifæri til þess að byggja upp betri þjónustu,“ segir hún og bætir við: „Við verðum öll neytendur kerfisins á einum tímapunkti eða öðrum.“
Hún segist hafa fengið jákvæð viðbrögð við stofnun samtakanna, nokkrir hafi sett sig í samband við hana og hrósað þeim þremur fyrir framtakið. Af því að það þýðir að „loksins sé eitthvað að gerast í þessum málum“ hér á landi. Framundan er aðalfundur samtakanna, sem fer fram þann 2. mars á hjúkrunarheimilinu Skjóli.
Athugasemdir