Neyzla er nauðsynleg öllu lífi á jörðu ef ekki beinlínis æðsti tilgangur alls sem anda dregur. En samt fer misjafnt orð af henni – þ.e. neyzlunni, ekki jörðinni. Við neytum matar og drykkjar því annars héldum við ekki lífi. Við öndum að okkur loftinu sem umlykur jörðina því annars myndum við kafna. Við fögnum fegurð heimsins með því að gleðjast yfir grösugum sveitum, iðandi mannlífi í borgum og bæjum og bókmenntum og listum, fuglum himinsins og fiskinum í sjónum. Allt er þetta neyzla.

Sumum finnst neyzla tortryggileg, þeim finnst hún vitna um frekju og græðgi. En það á bara við um ofneyzlu, ekki neyzlu. Þessi tortryggni eða ruglingur hefur ratað inn í daglegt mál. Sagt er um fíkniefnaneytendur að þeir séu í neyzlu, en það á sér þó þá eðlilegu skýringu að neyzla og ofneyzla fíkniefna eru yfirleitt einn og sami hluturinn. Sama á ekki við um víndrykkju því þar er jafnan gerður greinarmunur á drykkju og ofdrykkju. Einföld orðaleit á netinu leiðir í ljós að orðið neyzla er 20 sinnum algengara en orðið ofneyzla, en orðið drykkja er bara sex sinnum algengara en orðið ofdrykkja. Orðið vanneyzla kemur næstum aldrei fyrir og orðið vandrykkja er ekki til í málinu nema þá sem lýsingarorð – vand-rykkja – í eldgömlu orðabókarhandriti Jóns Ólafssonar frá Grunnavík.

Engum dytti í hug að segja: Neyzla er dyggð – lífsnauðsynleg, já, en ekki dyggð. Samt segja menn gjarnan eða hugsa sér að sparnaður sé dyggð þótt sparnaður sé í reyndinni ekki hafður til annars en að fresta neyzlu um hríð. Ein fegursta regla hagvaxtarfræðinnar er Gullna reglan sem svo er nefnd og hljóðar svo: Hagsýn heimili og þá einnig heil þjóðarbú eyða vinnutekjum sínum á líðandi stund og leggja vaxtatekjurnar til hliðar.

Gullna reglan er kennd við Edmund Phelps, prófessor í Columbíu-háskóla í New York, Nóbelsverðlaunahafa og heiðursdoktor í Háskóla Íslands, þar eð hann uppgötvaði regluna. Rímar Gullna reglan við raunveruleikann? Þegar litið er á heiminn í heild langt aftur í tímann, þá nema vinnutekjurnar um tveim þriðju hlutum þjóðartekna og vaxtatekjurnar um þriðjungi. Gullna reglan mælir því fyrir um að um tveim þriðju hlutum teknanna sé varið til neyzlu án tafar og þriðjungur teknanna sé lagður til hliðar.

Samt eru það eiginlega bara Asíuþjóðir sem hafa lagt svo hátt hlutfall tekna sinna til hliðar, þriðjung eða meira, síðustu hálfa öld. Mikill sparnaður útheimtir þolinmæði og fórnir þar eð fé, sem lagt er til hliðar og leyft að bíða betri tíma, verður ekki einnig notað til neyzlu án tafar.

Hér er kominn hluti skýringarinnar á því hvers vegna mörg Asíulönd hafa vaxið svo hratt sem raun ber vitni frá 1960. Þessi lönd voru meðal fátækustu landa heims 1960 og eru nú sum meðal hinna ríkustu, t.d. Singapúr og Suður-Kórea. Einn lykillinn að lífskjarabyltingunni í þessum löndum ásamt auknu langlífi er virðingin fyrir Gullnu reglunni. Sparnaður heimila, fyrirtækja og almannavalds er undirstaða fjárfestingar, og fjárfesting, bæði innlend og erlend, er einn lykillinn að góðum lífskjörum til lengdar, a.m.k. í efnalegu tilliti.

Í okkar heimshluta hafa sparnaður og fjárfesting verið mun minni en í Asíu, eða rösklega fimmtungur af þjóðartekjum, langt undir forskrift Gullnu reglunnar. Því er engin furða að Evrópa og Ameríka hafa vaxið hægar en Asía. Á Íslandi hefur verðbólga grafið undan sparnaði og þá um leið undan vexti og viðgangi efnahagslífsins og lífskjörum almennings og lætur nú aftur á sér kræla.

Sparnaður tekur á sig margar myndir. Í fátækum löndum hneigist fólk til að hlaða niður börnum í þeirri von að eitthvert þeirra verði þá kannski eftir hjá foreldrunum og ali önn fyrir þeim í ellinni. Þörfin fyrir lífeyri til elliáranna verður þá að því skapi minni. Eftir því sem fátæk lönd taka sér smám saman til fyrirmyndar velferðarstefnu Evrópuríkja sem upphófst í kanslaratíð Bismarcks í Þýzkalandi um 1870, þá minnkar þörfin fyrir mörg börn og stórar fjölskyldur. Í æ fleiri löndum heimsins eru þetta tvö til þrjú börn látin duga hverri fjölskyldu í stað mun fleiri barna að jafnaði á fyrri tíð.

Sænski lýðheilsuprófessorinn Hans Rosling orðaði þessa hugsun svo: Í fátækum löndum lifa menn stutt í stórum fjölskyldum. Í ríkum löndum lifa menn lengi í litlum fjölskyldum. Fátæku löndin halda æ fleiri áfram að fikra sig í átt að ríkari löndum með því að hægja á fólksfjölgun og lifa lífinu lengur og betur. Í barnmörgum fjölskyldum í fátækum löndum hafa foreldrarnir ekki ráð á að senda nema kannski elzta soninn í skóla. Í minni fjölskyldum fara færri börn alls á mis af fjárhagsástæðum.

Öll börn þurfa að fá að sitja við sama borð.