„Við vildum skoða þetta, ekki bara hvað er að gerast, heldur líka að varpa einhverju ljósi á ástæðurnar, af hverju er þetta að gerast á Íslandi út frá breiðu sjónarhorni,“ segir Sunna Símonardóttir, nýdoktor í félagsfræði, um minnkandi fæðingartíðni á Íslandi.
Sunna og Ari Klængur Jónsson, sem er einnig nýdoktor í félagsfræði, eru gestir Sigrúnar Ólafsdóttur, prófessors í félagsfræði, í nýjasta hlaðvarpsþætti Samtals við samfélagið, sem finna má í hlaðvarpi Heimildarinnar. Í þættinum ræða þau um minnkandi fæðingartíðni á Íslandi og áhrif stefnumótunar og foreldramenningar á barneignir á Íslandi.
Fæðingartíðni hefur löngum verið há á Íslandi í samanburði við önnur Evrópulönd. Undangenginn áratug hefur fæðingartíðni þó farið hríðlækkandi á Íslandi. Samkvæmt nýjum tölum frá Hagstofunni hefur frjósemi aldrei mælst minni en árið 2022. 4.391 barn fæddist á Íslandi á síðasta ári sem er mikil fækkun frá 2021 þegar 4.879 börn fæddust. Þetta er mesta fækkun á lifandi fæddum börnum sem hefur átt sér stað milli ára frá 1838 eða fækkun upp á 488 börn.
Sunna og Ari eru meðal stjórnenda umfangsmikils verkefnis á vegum þverfræðilegs hóps fræðafólks við Háskóla Íslands. Verkefnið nefnist „Áhrif stefnumótunar og foreldramenningar á barneignir á Íslandi“ og í því er lögð áhersla á að rannsaka þær breytingar sem hafa orðið á fæðingartíðni á síðastliðnum árum og öðlast skilning á ástæðum þeirra.
Áhrif foreldramenningar á ákvarðanir um barneignir
Í verkefninu er leitast eftir því að svara hvort fjölskyldustefna á Íslandi styðji nægilega við barnafjölskyldur og fangi síaukinn fjölbreytileika og breyttar þarfir fjölskyldna, ásamt því að greina hvernig foreldramenning mótar ákvarðanir um barneignir.
Ísland veitir einstakt tækifæri til að rannsaka fæðingartíðni og barneignir. Hér á landi er mikil áhersla á jafnrétti kynjanna, fjölskyldur eru fjölbreyttar og fjölskyldustefna styður við atvinnuþátttöku beggja foreldra og jafna fjölskylduábyrgð. Niðurstöður úr verkefninu byggja á fjölbreyttri aðferðafræðilegri nálgun og munu nýtast við að öðlast skilning á barneignum á Íslandi, ásamt því að vera mikilvægt innlegg í alþjóðlegt fræðasamfélag
„Stóra pælingin okkar er í raun og veru að skoða þessa þróun sem hefur átt sér stað á Íslandi undanfarin tíu ár þegar við erum að sjá þessa lækkun í fæðingartíðni og þetta er lækkun á fæðingartíðni sem hafði lengi vel verið hærri en í löndunum í kringum okkar, líka Norðurlöndunum, en svo byrjar þessi þróun fyrir um það bil tíu árum síðan,“ segir Sunna meðal annars í þættinum.
„Við vitum svo lítið um barneignir á Íslandi þegar kemur að frjósemi, hvort að til dæmis tekjur spili inn í, uppruni og allar þessar pælingar, við þekkjum þetta ekki á Íslandi, við vitum þetta á Norðurlöndum, til dæmis hvort tekjur hafi áhrif á hvort fólk eignist eitt eða þrjú börn,“ segir Ari.
Sunna segir foreldramenningu geta verið eina af lykilþáttum sem mikilvægt er að skilja ef skilja á breytta fæðingartíðni. „Ekki bara á Íslandi heldur alþjóðlega. Ég hef verið að skoða foreldramenningu alveg síðan ég byrjaði í doktorsnáminu, ég hef áhuga á hvernig hugmyndir okkar um foreldrahlutverkið breytast, hvernig þróunin er, hvernig hugsum við um hlutverk okkar og skyldur sem foreldra, hvernig hugsum við um hvað þarf að vera til staðar í okkar lífi áður en við erum tilbúin til að eignast börn. Og við vitum að þetta eru ekki fastir hlutir, heldur mótast þeir af menningu og tíðaranda hverju sinni,“ segir Sunna.
Heimsfaraldur skýrir aukna fæðingartíðni 2021 að hluta
Áhrif kórónuveirufaraldursins eru einnig tekin með í jöfnuna við vinnu verkefnisins með því að ræða við foreldra sem eignuðust börn í heimsfaraldrinum ásamt því að styðjast við tölfræðileg gögn.
„Varðandi tölurnar þá held ég að ég geti sagt – með ákveðnu kæruleysi – að hluti af þessari aukningu sem varð 2021 sé komin út af COVID, við sjáum þetta á hinum Norðurlöndunum líka, þar jókst fæðingartíðni líka. Og það er þá afleiðing, þessi lága fæðingartíðni í fyrra er þá afleiðing af 2021, því að fólk var kannski að flýta barneignum þannig að þess vegna fáum við svona, hún fer aðeins upp 2021 og hún fer aftur niður 2022,“ segir Ari.
Samtal við samfélagið er að finna í Hlaðvarpi Heimildarinnar. Hér er hægt að nálgast þáttinn í heild sinni.
Athugasemdir