Alþýðusamband Íslands var stofnað árið 1916 í þeim tilgangi að auðvelda baráttu verkamanna fyrir bættum kjörum.

Gluggum í sögu ASÍ og tilgang:[1]

Á stofnþinginu var Ottó N. Þorláksson kosinn forseti sambandsins, varaforseti varð Ólafur Friðriksson og Jón Baldvinsson ritari. Gegndu þeir þessum embættum þar til haldið var fyrsta reglulega þing ASÍ síðar sama ár. Þá tók Jón Baldvinsson við sem forseti og Jónas Jónsson frá Hriflu tók við embætti ritara.

Það sem þarna vekur athygli er að einn af stofnendum Alþýðusambands var Jónas frá Hriflu. Jónas taldi að tveir stjórnmálaflokkar ættu að höfða til alþýðunnar, annar til sveita það er Framsóknarflokkur og annar á mölinni þar er Alþýðuflokkurinn. Ólafur Þ. Harðarson prófessor í stjórnmálafræðum vildi meina að Jónas hefði verið duglegur að „teika“ flokka og stefnur. Alþýðuflokkurinn var þannig formlega stofnaður á sama stofnfundi sem stjórnmálaarmur Alþýðusambands Íslands.

Skoðum frekari punkta úr sögu verkalýðshreyfingarinnar:

Árið 1940 var lögum ASÍ breytt og flokkurinn skilinn frá til að mynda breiða samstöðu vinnandi manna hvar í flokki sem þeir stæðu. Pólitískum afskiptum ASÍ var þó ekki lokið. Árið 1955 hóf ASÍ baráttu fyrir því að sameina vinstri öflin og mynda ríkisstjórn sem styddist við verkalýðssamtökin. Miðstjórn ASÍ samþykkti einróma að Alþýðusambandið beitti sér fyrir “...að koma á fót kosningasamtökum allra þeirra vinstri manna, sem saman vilja standa á grundvelli stefnuyfirlýsingar Alþýðusambandsins.” Samþykktinni var fylgt eftir með stofnun alþýðubandalagsins 4. apríl 1956. Tilgangurinn var “...að tryggja verkalýðnum það marga fulltrúa á Alþingi að stjórnarvöldin verði að stjórna í samræmi við hagsmuni alþýðunnar.”

Fleiri flokkar koma því til sögunnar og pólitísku tengslin hurfu aldrei fyrr en á áttunda tug síðustu aldar þegar sjálfstæðismenn gerðu sig ráðandi innan ASÍ.

Lög um verkamannabústaði voru sett 1929 og voru fyrstu íbúðirnar tilbúnar um mitt ár 1932. Verkamenn greiddu 15% af kostnaðarverði og eignuðust síðan íbúðina smátt og smátt á 42 árum með því að greiða húsaleigu sem var lægri en leiga á almennum markaði. Þegar breski herinn fór skildi hann eftir sig fjöldann allan af bröggum og þeir urðu að barnmörgum hverfum þar sem fátækt fólk bjó við slæman kost.

Ekki þótti íhaldinu þetta góður kostur og hér má sjá viðbrögð þeirra:

Nú komu þeir til skjalanna Ólafur Thors og Magnús[Jónsson], fyrrum dósent, og héldu því fram, að frv. kæmi ekki verkalýðnum að gagni. Ólafur hélt því jafnvel fram, að ellistyrktarsjóðsfrumvarpið, sem hækkar úthlutun til gamalmenna þeirra, er styrksins njóta, um einar 35 kr. á ári eða þar um bil, yrði að meiri notum(!) og Magnús Jónsson kvað „frjálsu" samkeppnina eina leysa húsnæðismálið bezt [...] Öðrum þræði segja þeir Ólafur Thors og Magnús dósent, að lögin muni alls ekki koma verkalýðnum að gagni,heldur gera kjör hans verri.  (Vikuútgáfa Alþýðublaðsins 8.mars 1929)

Almannatryggingar voru Alþýðuflokksins hjartans mál:

Með almannatryggingunum var viðurkennt að allir í samfélaginu bæru ábyrgð á að framfleyta þeim sem ekki höfðu tök á því sjálfir. Til dæmis fólki sem lenti í slysi, veiktist eða missti vinnuna. Með endurskoðun á lögunum um almannatryggingar 1946 var félagslegt öryggi sett í öndvegi og bótarétturinn rýmkaður.

Um vinnutíma verkafólks:

Árið 1910 var fyrst gerð tilraun til að lögbinda 10 tíma vinnudag en ekkert þokaðist fyrr en þingmenn ASÍ[2] tóku umræður um hvíldartíma sjómanna upp á Alþingi. 1920 heyrist í fyrsta sinn krafan um 8 stunda vinnudag hérlendis, hjá prenturum. Eftir hörð átök á vinnumarkaði 1942 fékkst 8 stunda vinnudagur inn í samninga, vinnuvikan var því komin niður í 48 stundir. 1972 var 40 stunda vinnuvika loks lögfest.

En er svo komið að verkföll séu úrelt baráttutæki einni öld síðar?

„Með beitingu verkfallsréttarins er ómældum hagsmunum stofnað í hættu, sem eru ekki í neinu hlutfalli við þá hagsmuni sem verkfallsmenn hafa af framgangi krafna sinna. Verkföll eru átök þar sem afli er beitt en ekki vitsmunum. Lífskjör verða ekki bætt með því að stöðva atvinnulífið og halda uppi óbilgjörnum kröfum. Með slíku áframhaldi verður ekkert eftir til skiptana.“

Þetta er skrifað 2010 af Birni Jóni Bragasyni sagnfræðingi og lögfræðingi. Ekki er ég viss að Björn Bragi hafi haft sagnfræðigleraugun á nefinu við þessi skrif. Hann og hans líkar styðjast við brauðmolakenninguna, það er að verkalýður eigi að þiggja brauðmolana af gnægtarborði auðvaldsins.

Það þarf ekki lengi að fletta blöðum til að sjá að baráttan er endalaus. Erlent auðvald sendir forstjóra sína á hafnarbakkann til að lítilsvirða helgan verkfalsrétt launþega. Forstjórar fjórtánfalda laun sín miðað við verkamanninn.

Baráttan er ekki um brauðmolana, hún er um brauðið.

Ég óska ASÍ og Alþýðuflokknum til hamingju með daginn og megi báðar þessar stofnanir lifa a.m.k. eina öld í viðbót.

[1] (Tekið af heimasíðu ASÍ http://www.asi.is/um-asi/almennt/saga-verkal%C3%BDdshreyfingarinnar/  sótt 3.mars 2016)

[2] Með Jón Baldvinsson í fararbroddi