Mál listamannsins var tekið fyrir á stjórnarfundi Listaháskóla Íslands á dögunum. Skólans sem nú þegar hefur útskrifað listamanninn á forsendum þessa verks. Niðurstaða stjórnarinnar var að taka ekki opinberlega afstöðu til málsins.

Oddur Eysteinn eða Odee segir í samtali við Heimildina að það komi sér á óvart að Listaháskólinn standi ekki með sér.

„Sérstaklega í ljósi þess að þetta er útskriftarverkefni sem búið er að útskrifa mig fyrir. Og farið yfir af prófdómara.“

Ertu til í að útskýra listastefnuna sem þú vannst verkið út frá?

„Þetta er liststefna sem heitir menningarbrengl eða culture jamming. Heimsþekktir listamenn hafa unnið eftir þessari listrænu stefnu, eins og Banksy, The Yes Men og Nadia Plesner. Hún gengur út á að taka yfir eða breyta samskiptum fyrirtækja eða stofnanna. Til þess að skapa nýja tjáningu sem listamaðurinn stýrir.“

Hvað segirðu við fólk sem segir að þetta sé ekki list?

„We're Sorry hlýtur að vera eitt þekktasta myndlistaverk Íslands þessa dagana. Þetta er alþjóðlega viðurkennt listform,“ segir Odee.

Vilja að Samherji felli málið niður 

Skömmu eftir samtalið við Odee og á meðan á vinnslu fréttarinnar stendur berast ný tíðindi. Meira en 25 alþjóðleg og leiðandi samtök fyrir vernd gegn uppljóstrurum eru nú að kalla eftir að Samherji, sem samtökin kalla eitt stærsta sjávarútvegsfyrirtæki Evrópu, felli niður málið gegn listamanninum. Samtökin linka á bréf á vef sínum sem má vitna í og birta snemma á morgun og styðja þar Odee og listrænt frelsi hans til tjáningar – sem geri okkur kleift að íhuga og kanna siðferðislegt val okkar en um leið skilja hvernig vald virkar og hefur áhrif á okkur, hvort sem það er pólitískt, félagslegt eða efnahagslegt.

Lögð er áhersla á sameiginlegan grundvöll uppljóstrara og listamanna hvað varðar mikilvægi þess að lýsa upp sannleikann og afhjúpa í þágu almannaheilla.

Skólinn styður tjáningarfrelsi 

En aftur að Listaháskólanum og ákvörðun stjórnar hans um að taka ekki afstöðu í máli listamannsins. Heimildin náði tali af Kristínu Eysteinsdóttur, rektor Listaháskóla Íslands þar sem hún var stödd í Brussel og spurði hvers vegna stjórn skólans hefði ákveðið að taka ekki afstöðu með útskriftarverkefni listamannsins. „Ég er einmitt hérna á norrænum háskóladögum í Brussel þar sem eru sextíu rektorar eru samankomnir og eitt af því sem við erum að ræða mjög mikið er akademískt frelsi og sjálfræði og sjálfstæði háskólanna.“

Hún segir það vera mjög skýrt að skólinn styðji tjáningafrelsi.

 „Siðareglur skólans eru mjög skýrar hvað það varðar. Það er ekki stunduð ritskoðun af neinu tagi af hálfu skólans varðandi listsköpun. Hins vegar er það líka hlutverk háskóla í lýðræðissamfélagi að taka ekki afstöðu með eða á móti listaverkum. Við erum listaháskóli og þar á að vera rými fyrir fjölbreytileika og ólíkar raddir. “

Háskólinn sjálfur geti þó ekki tekið afstöðu með eða á móti þeirri listsköpun sem sé ræktuð innan skólans. „Við gefum algjört frelsi í listsköpuninni en skólinn getur ekki talað með þeim hætti að hann taki afstöðu í þeim málum. Listaverkin tala fyrir sig sjálf,“ segir Kristín og bætir við að listamennirnir beri ábyrgð á sínum verkum.

„Við erum ekki ritstjórar. Skólinn stígur ekki fram með afstöðu gagnvart einstaka listaverki.“ 

Akademíska frelsið felist í því að nemendur og starfsfólk skólans hafi rými til að vera með ólíkar skoðanir og ólíkar niðurstöður verka sinna. 

„Að því sögðu þá styðjum við tjáningarfrelsi listamanna og listarinnar hundrað prósent.“

Bráðabirgðalögbann

Í dómssalnum mun listamaðurinn Odee mæta lögmönnum Samherja en hann ætlar að flytja mál sitt sjálfur. Þá verður skorið úr um hvort málið fari áfram.  

Fyrirtækið fékk lagt bráðabirgðalögbann í Bretlandi á vefsíðuna samherji.co.uk. þar sem Odee hafði birt afsökunarbeiðni Samherja til handa Namibíu. Listamaðurinn tók niður vefsíðuna en taldi það vera alvarlega aðför að tjáningarfrelsinu

Vefsíða þessi tilheyrir áðurnefndu listaverki sem jafnframt er vegglistaverk í Listasafni Reykjavíkur, ásamt fréttatilkynningu með afsökunarbeiðninni. Í fréttum hérlendis í maí var talað um að fölsuð afsökunarbeiðni hefði verið send út í nafni Samherja og vefsíða verið látin líta út eins og hún væri tengd fyrirtækinu. Í tilkynningu á dögunum sagði Þorsteinn Már Baldvinsson þetta vera misnotkun á vörumerki Samherja sem næði til þriggja heimsálfa.

Þekktar aðferðir innan listanna

Það að Listaháskóli Íslands taki ekki afstöðu virðist ekki ríma við yfirlýsingu frá Sambandi íslenskra listamanna til stuðnings listamanninum. Né heldur við yfirlýsingu Bandalags íslenskra listamanna, honum eindregið til handa.

Aðspurð um þetta segir Kristín: „Varðandi BÍL og SÍM þá fögnum við þeirra yfirlýsingum enda samræmast þær hlutverki fagfélaga en hlutverk háskóla er annað. Það getur líka verið hættulegt í lýðræðis samfélagi ef háskóli stígur fram með einharða afstöðu. Háskólinn þarf að vera samfélag með ólíka tjáningu og raddir og rými fyrir tilraunir jafnt sem rannsóknir. Það er okkar hlutverk,“ segir hún og bætir við að þær aðferðir sem hann beiti séu mjög þekktar innan listanna. Þá vísar hún í listastefnuna culture jamming sem aðferð til að varpa ljósi á eitthvað í samfélaginu.

Fiskerforum fjallar um listamanninn

Nýlega fjallaði norska ríkisútvarpið, NRK um mál hans, en listamaðurinn stundar nú framhaldnám við listaháskólann í Bergen.

Greinin hefst á orðunum: „Íslenski listamaðurinn Oddur Eysteinn Friðriksson – fremur þekktur sem Odee – er nú sóttur til saka af hinu gígantíska sjávarútvegsfyrirtæki Samherja.“

Þar segir jafnframt að það sé vegna útskriftarverkefnis hans frá  Listaháskóla Íslands. Í greininni kemur fram að Samherji hafi verið sakað um að hafa reynt að tryggja sér fiskikvóta fyrir utan strönd Namibíu. Það hafi gerst í kjölfar uppljóstranna á samskiptum starfsmanna Samherja og ráðherra í Namibíu.

Oddur hefur sagt að hann hafi viljað biðja Namibíumenn afsökunar fyrir hönd íslensku þjóðarinnar.

„Þeir sem bera ábyrgð og hafa hagnast á þessu arðráni, ættu að missa allan auð sinn, bæði hérlendis og erlendis,“ sagði hann á dögunum í viðtali við RÚV.

Þess má geta að umræða um listaverk hans hefur nú ratað í miðilinn FiskerForum þar sem haft er eftir listamanninum að sá ofboðslega mikli stuðningur sem hann hafi fundið fyrir vitni um trú fólks á tjáningarfrelsið og mikilvægi þess að halda ábyrgð fyrirtækja að þeim.

Þá skrifaði listamaðurinn Oddur Eysteinn lokaritgerð um útskriftarverkefni sitt þar sem hann kannar meðal annars tengsl og áhrif menningarbrengls á sig og sína listsköpun.